Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) dağılması üzerine, Baltık cumhuriyetleri ile Gürcistan dışındaki eski Sovyet cumhuriyetlerinin 1991 sonunda oluşturduğu siyasal birlik. Nasıl bir yapıya kavuşacağı henüz (1992) açıklık kazanmamıştır.

18 Ağustos 1991’deki başarısız darbe girişimi SSCB’nin çözülme sürecini hızlandırdı. Eylül 1991’de üç Baltık cumhuriyeti (Estonya, Letonya ve Litvanya) bağımsızlıklarını ilan ettiler. Bu cumhuriyetleri 1 Aralık’ta Ukrayna izledi. Ardından, üç Slav cumhuriyeti (Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya) Brest’te bir araya gelerek SSCB’nin varlığının sona erdiğini ve merkezi Beyaz Rusya’nın başkenti Minsk’te olan Bağımsız Devletler Topluluğu’nun kurulduğunu açıkladılar.

İzleyen günlerde SSCB’den geriye kalmış 12 cumhuriyetten 11’i BDT’ye katıldı ve 21 Aralık’ta Kazakistan’ın başkenti Alma Ata’da toplanarak yeni birliği biçimlendiren anlaşmaları imzaladı. BDT dışında kalan tek cumhuriyet, iç karışıklıkların sürdüğü Gürcistan’dı. SSCB başkanı Mihail Gorbaçov’un 25 Aralık’ta istifa etmesinden bir gün sonra da SSCB Yüksek Sovyeti kendini dağıttı. Halk Cephesi’nin iktidara gelmesinden sonra Azerbaycan BDT’den ayrıldı. Eylül 1993’te ise Gürcistan ve Azerbaycan BDT’ye katıldı.

BDT eski SSCB’nin tek mirasçısı olabilecek bir güç gibi değerlendirilmekle birlikte, cumhuriyetler arasındaki sorunlar bu konuda ciddi kuşkular uyandırmaktadır. Bu sorunların başında eski SSCB’nin elindeki nükleer ve konvansiyonel silahlar ile cephaneliklerin cumhuriyetler arasında nasıl paylaştırılacağı gelmektedir. BDT üyeleri arasında imzalanan bir anlaşmayla Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya ve Kazakistan’da bulunan nükleer silahların denetimi yeni oluşturulan Devlet Başkanları Konseyi’ne bırakıldı. Ukrayna ve Moldova merkezden bağımsız yeni birer ordu kurmayı planlıyordu. Rusya ve öteki yedi cumhuriyet ise merkeze bağlı eski silahlı kuvvetlerini korumaya, ama bir yandan da yerel ulusal birlikler oluşturmaya karar verdiler.

BDT’yi oluşturan cumhuriyetler arasındaki, kökleri geçmişte yatan anlaşmazlıklar nedeniyle, kurulan birliğin uzun ömürlü olmayacağı görüşü yaygındır. Nitekim, Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ sorunu açık çatışmaya dönüşmüştür. Ayrıca, Karadeniz’deki eski Sovyet filosunun Rusya’nın mı, yoksa Ukrayna’nın mı denetiminde olacağı çözüm bekleyen sorunların başında gelmektedir.