Yıldız porseleni

, Yıldız Sarayı Dış bahçesi’nde 1890’da II. Abdülhamid’in kurdurduğu fabrikada üretilen porselen eşya.

Fransız sefirinin özendirmesiyle açılan küçük ölçekli ilk fabrika 1894’te depremde harap oldu; ama aynı yıl yenilenip büyütülerek modern teknolojiyle donatıldı. Yapıyı İtalyan mimar Raimondo d’Aronco yapmıştı. Fabrikanın yöneticiliğine de Date adlı bir Fransız getirildi. Önce üretim için gerekli kaolin ve feldispat ile kalıplar ve ustalar dışarıdan getirilmişti. Ama daha sonra İstanbul çevresinde uygun toprak bulundu ve I. Dünya Savaşı sırasında Avrupa ile ilişkiler kesildiğinden üretim yerli malzemeyle sürdürüldü.
Fabrikanın 1892/93’te ürettiği ilk örnekler yalnız saray ve çevresi için düşünülmüştür. Duvar tabakları, levhalar, fincanlar ve büyük vazoların üstünde Abdülhamid’in tuğrası ve adının baş harfleri vardır. Bunlar zaman zaman Batı ülkelerine armağan olarak da gönderilmiştir. Örneğin Mustafa Vasfi Paşa kendi yaptığı iki vazoyu II. Abdülhamid adına İngiliz kralına götürmüştür. Gene Abdülhamid’in Alman imparatoru II. Wilhelm’e yolladığı armağanlar arasında Yıldız porselenleri de vardır.

Genellikle Sevres porseleni etkisinde ve saray çevresinin beğenisine uygun çalışan fabrikanın ürünleri arasında tabak, vazo, tepsi, fincan, kâse, duvar madalyonu ve levhası, şekerlik, aşurelik gibi günlük kullanım ve süs eşyası yer alır. Bunlar padişah portreleri, kadın ve çocuk figürleri, alegorik ve mitolojik sahneler, melek betimlemeleri, manzara, meyve, çiçek ve hayvan resimleri ve rokoko etkili kır görünümleriyle bezenmiştir. Hemen her parçada resmi yapanın imzası da bulunur. Şimdiye değin saptanmış 40 kadar ad arasında ünlü Türk ressamları, asker ressamlar, amatörler, Batılı ressamlar da vardır. Manzara resimli porselenlerde imzasına çok rastlanan Halid Naci, II. Abdülhamid tarafından porselen konusunda uzmanlık için Paris’te Sevres fabrikasına gönderilmiş ve döndükten sonra Yıldız Porselen Fabrikası’nın başressamlığına getirilmiştir. Örneklerde görülen başka bir ad olan Server Mesrur izzet ise heykelci ve desinatördür; I. Dünya Savaşı sırasında fabrikanın müdürlüğünü de yapmıştır.

Yıldız Porselen Fabrikası üretimini II. Meşrutiyet’e (1908) değin sürdürmüştür. I. Dünya Savaşı sırasında ikinci kez üretime geçmişse de 1920’de gene kapanmıştır. Uzun süre sahipsiz kaldıktan sonra 1936-38 arasında Milli Emlak tarafından tasfiye edilmiş, kalıpları ve demirbaş malzemesi satılmıştır. 1959’da Sümerbank’a devredilen fabrika 1962’de yeniden açılmıştır. O zamandan beri Sümerbank Yıldız Çini ve Porselen Sanayii Müessesesi adıyla üretimini sürdürmektedir.

Yıldız Sarayı, İstanbul’da, Beşiktaş’la Ortaköy semtleri arasında, bugün Çırağan Sarayı arkasındaki caddeden başlayarak bütün sırtta yaklaşık 500 bin m2’lik bir alana yayılan korunun içindeki köşk, kasır, yönetim ve hizmet yapılanndan oluşan saray. 19. yüzyılın başlarında III. Selim’in burada yaptırdığı ilk kasır günümüze ulaşmadı, ama ona verilen Yıldız adı, zamanla yerleşimin tümü için kullanılır oldu. Daha sonra IIl.Mahmud ve Abdülmecid de birer köşk yaptırdıysa da Yıldız Sarayı daha çok 19. yüzyılın ikinci yarısıyla 20. yüzyılın başlarında eklenen yapılarla günümüzdeki durumuna geldi.

Yapılar korunun kuzey ucunda toplanmış ve kuzey-güney doğrultusunda uzanan sıralar halinde dizilmiştir. Korunun bütünü yüksek bir duvarla çevrilmiş, harem ve padişaha ait başka köşklerin bulunduğu Hasbahçe de gene bir duvarla ayrılmıştır. Hasbahçe’nin hemen yanında resmî dairelerle hizmet yapıları yer alır. Korunun geri kalan bölümü de Dışbahçe’yi oluşturur. Burası bugün Yıldız Parkı adıyla kamuya açıktır. Hasbahçe’deki en önemli yapılar Büyük Mabeyn, Çit Kasrı, Şale Köşkü, Saray Tiyatrosu, Silahhane ve Set Kasrı’dır. Dış bahçe’de ise Çadır ve Malta köşkleriyle Yıldız Porselen Fabrikası bulunmaktadır.

Yıldız Sarayı’nın yapıları Cumhuriyet’ten sonra çeşitli amaçlarla kullanılmıştır. Büyük bir bölümü 1924-41 ve 1946-76 arasında Harp Akademileri’nin kullanımına ayrılmıştır. Bazı yapılar bugün Yıldız Üniversitesi, Mimar Sinan Üniversitesi İstanbul Devlet Konservatuvarı, İslam, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı ve Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı tarafından kullanılmaktadır. Silahhane’de büyük sergiler düzenlenmekte, onarılan tiyatroda 1987’den beri Uluslararası İstanbul Festivali kapsamında gösteriler yapılmaktadır. Marangozhane de sergi salonu ve Şehir Müzesi olarak düzenlenmiştir. Dışbahçe’deki köşkler Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu (TTOK) tarafından onarılıp turizm amaçlı olarak hizmete sokulmuştur. Yıldız Porselen Fabrikasıda üretimini sürdürmektedir.