kazıma tekniği

SGRAFFİTO (İtalyancada “kazıma”) olarak da bilinir, resim, seramik ve cam sanatlarında kullanılan bir teknik. Bir altlığın üstüne başka bir malzeme sürülerek ya da kaplanarak ikinci bir kat oluşturulur. Desen bu katın üstüne sivri uçlu bir aletle kazınır. Böylece zemin üstteki katın renginde kalırken, desenin çizgileri alttaki katın renginde ortaya çıkar. Örtaçağda özellikle pano resminde ve el-yazmalarının bezenmesinde zemin olarak çoğunlukla altın varak kullanılmıştır. Duvar resmindeyse genellikle farklı renkte iki kat sıva olur. Vitrayda bu teknik, üstteki renkli camın alttaki saydam cam ortaya çıkacak kadar kazınmasıyla uygulanır. Seramikte, fırınlanmadan önce kabın üstüne sürülen beyaz ya da renkli astarın, gövdenin rengi görünecek biçimde kazınmasıyla desen oluşturulur. İslam ülkelerindeki çinicilerin ürettiği kazıma ürünler bütün Ortadoğu'da çok yaygındır. 18. yüzyılda İngiltere’de, mavi renkli desenleri sgraffito yöntemiyle yapılmış beyaz, sert ve gözeneksiz seramikler üretilmiştir. Amerikan kolonilerinde de daha 18. yüzyılın ortalarında Alman göçmenler sgraffito ürünleri vermişlerdir.

slip tekniği,

seramik ve pişmiş toprak kapların sulu bir seramik hamuruyla kaplanarak bezenmesi yöntemi. Slip tekniğinin uygulanmış olup olmadığı, kabın yüzeyinde görülen renk farklılıklarından anlaşılır. Kabın üstüne uygulanan slip, sgraffito (kazıma tekniği), oyma, boyama, barbutin ve kakma gibi bezeme teknikleriyle yüzeye mermersi bir etki vermeye elverişli bir zemin oluşturur. Kazıma tekniği ile yapılan İslam seramiklerinde kazımanın uygulandığı bölümlerde slipin altından hamurun rengi görülür. Gene İslam seramiklerinde ve Song dönemi (960-1279) Çin seramiklerinde uygulanan oyma tekniğinde kaplar kaim bir sliple kaplandıktan sonra desen kabarık kalacak biçimde bıçakla oyulur. Eski Mısır sanatında sık kullanılan slip tekniğinde, kırmızı hamurlu kap beyaz sliple kaplandıktan sonra üstü hayvan figürleri ya da manzaralarla boyanırdı. Aynı yöntem Kuzey Amerika Yerlileri arasında da yaygındır. Barbutin tekniğinde ise, slip kabın üstüne ince bir borudan akıtılır Bu örneklerde desen ince ve kabarık şeritlerle oluşturulur. Bazı örneklerdeyse slip iri bir benek olarak akıtılır ve sonradan bu beneğin üstüne baskı yoluyla rozet ya da kabaralar yapılır.

Barbutin tekniği İslam sanatında özellikle Abbasi dönemi Samarra kaplarında, Endülüs Emevileri Döneminde Medinetü’z-Zehra’da ve 12-13. yüzyılda Rakka seramiklerinde yaygınlıkla kullanılmıştır. Batı’da ise 17. yüzyılda İngiltere’de Kuzey Staffordshire ve Wrotham (Kent) çömlekçileri bu teknikle insan ve hayvan figürleri, stilize çiçekler ve çizgisel desenler yapmışlardır. Mermersi etki özellikle Tang dönemi (618- 907) Çin seramiklerinde görülür. Bu teknikte kabın üstüne sürülen slip bir tarakla karıştırılarak mermer görünümü elde edilir. Kore’de Yi döneminde (15. ve 16. yy) üretilen Mişima seramiklerinde desen kabın üstüne kazıldıktan sonra oyuklar siyah ve beyaz sliple doldurulur.

İslam sanatında 9-10. yüzyıllardan beri uygulanan bu teknik en çok Suriye dolaylarında yaygındır. Kaplar bir kez pişirildikten sonra renkli ya da renksiz sliple kaplanıp kurumaya bırakılır; daha sonra renkli ya da renksiz saydam sırla kaplanıp ikinci kez pişirilir. Bakır oksit içeren sırların rengi, alkalili ya da kurşunlu olmasına göre turkuvaz ile sarı arasında değişir. Anadolu’da Kubadâbad Sarayı, Eski Kâhta, Kalehisar, Korucu Tepe ve Samsat kazılarında bu teknikle yapılmış Selçuklu dönemi kapları bulunmuştur. İznik seramikleri arasında da zeytin yeşili ve kahverengi sır altına yapılmış serbest bezemeli kapların bulunması, bu tekniğin erken Osmanlı döneminde de kullanıldığını gösterir.