Johann Wolfgang von GOETHE

alman yazar
(Frankfurt am Main 1749 - Weimar 1832)

imparatorluk danışmanı Johann Kaspar Goethe ile Frankfurt belediye başkanının kızı Katharina Elisabeth Textor'un oğlu, ilk öğrenimini özel öğretmenlerin denetiminde yaptı, latince, yunanca, İtalyanca, İngilizce, fransızca, müzik, resim, yiddiş dili ve ibranice öğrendi. Babasının ısrarı üzerine, hukuk öğrenimi görmek için 1765’te Leipzig’e gitti. Üç yılını geçirdiği bu kentte ilk şiirlerini yazdı ve pansiyon kaldığı evin kızı Kâtchen (Annette Schönkopf) ile fırtınalı bir ilişkisi oldu; resim öğretmeninin kızı Friederike Öser’e duyduğu aşk buna karşılık daha duruydu. Goethe ilk edebiyat denemelerini, Lie derbuch Annette'yi (1767), Die Laune des Verliebten (1767) adlı pastorali, Die Mitschuldigen (1770) adlı komedisini bu dönemde yazdı. Hastalanarak 1768’de Frankfurt’a dönen Goethe, annesinin ve Susanne von Klettenberg’in etkisiyle pietist çevrelere yakınlaştı.

Kaldığı çatı katını laboratuvar haline getirerek kimya deneylerine girişti. Neue Lieder'i de o sıralarda yayımladı (1769). iyileştikten sonra hukuk öğrenimini tamamlamak üzere Strasbourg’a gitti (1770) ve 1771'de mezun oldu. Bu kentte yaşadığı üç olay onu çok etkilemiştir: katedralin üzerinde bıraktığı şaşırtıcı izlenim, daha sonraki yapıtlarını derinden etkileyecek Herder ile tanışması; Sesenheim rahibinin kızı Friederike Brion'a duyduğu karşılıklı, ancak sonu olmayan aşk. Frankfurt'a dönen Goethe, ilk taslağını Strasbourg’da oluşturduğu ve Herder'in ısrarı üzerine yeniden ele alacağı Götz von Berlichingen adlı dramı yazmaya koyuldu. 1773'te yayımlanan bu dram Goethe'yi genç “Sturmund Drang" okulunun önderlerinden biri yaptı. Bu dönemden sonra Goethe bütün yaşamına egemen olacak yapıtı Faust“u tasarlamaya başladı.

1772'de Wetzlar’da hukukçu olarak çalışırken, arkadaşı Kestner’in nişanlısı Charlotte Buff adlı genç kıza umutsuzca tutuldu. Bu ilişkiyi, kendi adını koymadan yayımladığı, ama kısa sürede ünlenen küçük bir kitapta romanlaştırdı (Genç Werther”in acıları [Die Leiden des jungen Werthers], 1774). Frankfurt'a dönüşünde Clavigo (1774) ve Stella (1776'da yayımladı) adlı iki dramla Lili Schönemann’a duyduğu bir başka umutsuz aşkın anısını yaşatan Emin und Elmire adlı lirik bir ara oyun yazdı. Urfaust adıyla bilinen ilk Faust taslağını da bu sıralarda kaleme aldı. Artık iyice tanınan Goethe 1775'ten başlayarak yeni bir döneme girdi: Weimar grandükü Karl-August’un danışmanı oldu, bir yandan siyaset ve iktisatla, bir yandan da bilimsel araştırmalarla ilgilendi. 1776'da temsilciliğe, 1779'da özel danışmanlığa, 1782'de maliye bakanlığına getirildi; o dönemde edebiyat en önemli uğraşı olmaktan çıkmıştı.

1782'de kendisine soyluluk unvanı (von Goethe) verildi. Bununla birlikte, bu dönem, bayan Stein’ın etkisi altında Goethe’nin Werther’in coşkunluğundan ve romantizminden daha olgun bir dinginliğe geçtiği bir dönemdir: Iphigenie’ Tauriste'nın (iphigenie aut Tauris) VVeimar’da temsil edilen ilk düzyazı biçimi (1779) bunun bir kanıtıdır; Goethe, hemen ardından yapıtın bir de manzum biçimim kaleme aldı (1787). Bu dönem, Goethe’nin çok az şey yayımlayarak bazı temel yapıtlarının yazımına başladığı ve kendi gelişimi için her zaman zorunlu gördüğü İtalya yolculuğuna çıktığı dönemdi. Eylül 1786’da Weimar'dan ayrıldı, Venedik, Bologna ve Ferrara'dan geçerek, mart 1788 sonuna kadar kalacağı Roma’ya geldi. Bu yolculuk Goethe'nin düşüncelerinde yepyeni bir çığır açtı: Antikçağ'a dönüş. Bununla birlikte, Roma'da tamamladığı oyunu Egmont’ kontu (1788) İtalya etkilerinden uzaktır. 1789’da VVeimar'da tamamlanan (1790’da yayımlandı) Torçuato’ Tasso'da bu etkiler sezilse de, Faust'un ilk fragmanında böyle bir iz kesinlikle görülmez (1790). Buna karşılık, Römısche Elegien [1790] baştan başa bu ölümsüz kentin anılarıyla doludur; bu şiirlerde son aşkı, kendisine beş çocuk verecek çocuklarından sadece August (1789-1830) yaşayacaktır ve ancak 1806’da evleneceği Christiane Vulpius ile ilişkisinin izlerini görmek mümkündür. Venedik'e yaptığı yeni bir gezi (1790) Goethe'nin gelişiminin son aşamasını belirler. O sırada Goethe, kırk bir yaşındadır.

1792 ve 1793 yıllarında Goethe, grandük Karl-August’un peşinden Prusya’nın Fransa'ya karşı giriştiği seferlere katıldı. Valmy savaşı (1792) ve Mainz kuşatmasında (1793) bulundu. Campagne in Frankreich (1882) adlı yapıtında bu olayları yan tutmadan anlattı. 1794 yılı Schiller’in dostluğuyla aydınlanan yeni bir dönemin başlangıcıydı. Yavaş yavaş pekişen bu dostluk, her ikisi için de olağanüstü bir biçimde verimli oldu. Goethe, 1796'da Schiller ile birlikte Xenien başlığıyla bir epigramlar derlemesi yayımladı ve Wilhelm’ Meıster'in çıraklık yılları (Wilhelm Meisters Lehrjahre) adıyla, büyük bir bölümü özyaşamına dayanan romanını tamamladı; bu yapıtın 1910’da bulunan ilk taslağı Wilhelm Meisters theatralische Sendung adıyla yayımlandı. 1797’deyse Hermann’ ile Dorothea (Hermann und Dorothea) adlı bir tür burjuva destanıyla en yetkin baladlarından bazılarını bastırdı; Der Zeuberlehring’, Der Gott und die Bayadere. Bu yapıtlarıyla Werther’den sonra yitirdiği geniş okuyucu kitlesine kavuştu. 1803’te Die natürliche Tochter adlı burjuva dramı sahnelendi. Grandükün izniyle tüm resmi görevlerinden ayrılan Goethe, tüm zamanını edebiyata verdi; bununla birlikte Weimar tiyatrosu'nun yöneticiliğinden ayrılmadı (1817’ye kadar) ve boş zamanlarında ara sıra yerbilim ve bitkibilim (Die Metamorphose der Planten [Bitkilerin değişimi], 1790; Zur Farbenlehre [Renkler kuramı], 1810) çalışmalarıyla ilgilendi. Bilimsel çalışmalarında özellikle, Newton kuramını ve matematiğin rolünü eleştirirken doğanın ve organik biçimlerin doğrudan doğruya algılandığını öne sürdü (1812'de morfoloji sözcüğünü buldu).

Ağır bir hastalık ve 1805'te Schiller’in ölümü Goethe'nin içine kapanmasına yol açtı; gene de, Faust’un ilk bölümünün yayımlandığı 1808 yılında, Erfurt'ta Napolöon onuruna düzenlenen şenliklere katıldı; ünlü görüşme sırasında imparator, Goethe'ye "Lögion d’honneur nişanının kartal rütbesi"ni verdi. Ertesi yıl, o dönemde Minna Herzlieb ile yaşadığı evlilikdışı aşkın üstü kapalı bir öyküsü olan Gönül‘ yakınlıkları (Die Wahverwandschaften) adlı romanını yayımladı (1809). Christiane Vulpius’un ölümüyle Goethe’nin İtalya'ya yaptığı yolculudan otuz yıl sonra yayımladığı İtalya seyahati (italienische Reise) [1816-17] aynı yıla (1816) rastlar; genç alman kuşağının milliyetçiliğe kaydığı o günlerde, bu yapıt, Goethe’ye özgü klasikçiliğin tam bir bildirisidir. Daha sonra, lirik esin kaynaklarına doğu egzotizmini de katarak 1819'da, Westöstlicher Divan' da von Willemer'e duyduğu aşkı dile getirdi. Goethe, Wilhelm’ Meister'in yolculuk yılları’nda (Wilhelm Meisters Wander- jahre) [1821- 1829] günlük gerçeklerden uzaklaşmaya başladı; dingin bir bakışla, yaşlı Goethe’nin 17 yaşında bir genç kız olan Ulrike von Levetzovv’a duyduğu tutkunun birbirine karıştığı Marienbader Elegie'de (1827) bu eğilim daha da güçlendi. Bundan sonra Goethe, bütün zamanını son iki büyük yapıtına verecektir; ilk bölümü 1811'de yayımlanan, tamamlanamayan dördüncü bölümüyse ancak 1833’te çıkacak olan özyaşamöyküsü Şiir’ ve hakikat (Dichtung und VVahrheit), özellikle de, ilerde yeniden elden geçirmeyi tasarladığı ve ölümünden birkaç gün önce tamamlayabildiği Faust II. Teil (1833).

Eserleri (seçmeler)
Goethe’nin sık aralıklarla başlayıp da bazen on yıl ara verdiği; çoktan basıma girmiş olan önemli çalışmaları ve ilk defa yıllar sonra basılan, tamamlanmış bazı çalışmaları olmak üzere önemli türde birçok eseri olmuştur. Bu nedenle bazen, oluşum zamanına göre eserlerinin tarihlerini belirlemek zordur. Aşağıda verilen eser listesi, (tahmin edilen) oluşum zamanlarına göre sıralanmaktadır.

Dramaları

• Sevgilinin Keyfi (Pastoral)-(Die Laune des Verliebten), başlangıç 1768, yayın 1806
• Suça Katılanlar (Komedi)-(Die Mitschuldigen), başlangıç 1769, yayın 1787
• Demir Elli Götz von Berlichingen (Drama, çeviren: Ahmet Adnan,1933)-(Götz von Berlichingen mit der eisernen Hand),1773
• Ein Fastnachtsspiel vom Pater Brey, 1774
• Jahrmarktsfest zu Plundersweilern, 1774
• Götter, Helden und Wieland (Piyes), 1774
• Clavigo (Trajedi), 1774
• Egmont (Trajedi), başlangıç 1775, yayın 1788
• Erwin und Elmire (Müzikal piyes), 1775
• Die Geschwister. Ein Schauspiel in einem Akt, 1776
• Stela. Ein Schauspiel für Liebende, 1776
• Der Triumph der Empfindsamkeit (Dram), 1777
• Proserpina (Monodram), 1778/1779
• Iphigenie auf Tauris (Drama), düzyazı 1779, yayın 1787
• Torquato Tasso (Drama), başlangıç 1780, yayın 1790
• Faust. Bir Fragman (Faust. Ein Fragmant), 1790
• Büyük Cophta (Komedi)- (Der Groß-Cophta), 1792
• Yurttaş General (Komedi)- (Der Bürgergeneral), 1793

Faust. Bir Trajedi (Faust’un ilk bölümüne uygun- çeviren: Seniha Bedri Göknil, 1935) / (Faust. Eine Tragödie), başlangıç 1797, bu başlık altında ilk olarak 1808 yılında yayımlandı.

• Muhammed, Voltaire’in Trajedi Çalışması ve Çevirisi (Mahomet, Übersetzung und Bearbeitung von Voltaire), 1802
• Die naturliche Tochter (Trajedi), 1803
• Pandora (Piyes), oluşum 1807/08, yayın 1817
• Faust 2 (Faust’un 2. bölümü), 1832

Romanları ve öyküleri

• Genç Werther’in Acıları (Mektup roman, çeviren: Nurullah Ataç, 1930)-(Die Leiden des jungen Werthers), 1774
• Wilhelm Meister’in aktörlüğü, rejisörlüğü ve sahne şairliği (Roman), başlangıç 1776, yayın 1911
• Alman Göçmenlerin Sohbetleri (öykü)- (Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten)
• Öyküler (Novelle ), başlangıç 1797
• Wilhelm Meister’in Seyahat Yılları (Roman)- (Wilhelm Meisters Wanderjahre), başlangıç 1777, yayın 1821
• Gönül Yakınlıkları (Roman)- (Die Wahlverwandschaften), 1807

Destanları

• Reineke Fuchs (Fabl), 1794
• Hermann und Dorothea (Destansı şiir, altı vezin ölçümlü), 1798

Şiirleri

• 1771: Mailied
• 1774: Prometheus
• 1774/1775: Vor Gericht (Şiir)
• 1777: An den Mond
• 1782: Gürgen Kralı (Balad, çeviren: Musa Aksoy)- (Der Erlkönig)
• 1797: Hazine Avcısı (Balad)- (Der Schatzgräber)
• 1799: İlk Cadılar Bayramı (Balad, Felix Mendelsohn Bartholdy tarafından, Soli, Koro ve Orkestra eşliğinde bir Kantat olarak bestelenmiştir.)
• 1815: Totentanz
• 1822: Dem aufgehenden Vollmonde (Şiir, Dornburg 25 Ağustos 1828)

Şiir koleksiyonları ve epigram derlemeleri

• Roma Ağıtları (çevirmen: Ahmet Cemal, yayın 1996)- (Römischen Elegien)
• Venezianische Epigramme, 1790
• Xenien (Epigram, Friedrich Schiller ile ortak), yayın 1796.
• Doğu-batı Divanı (çevirmen: Senail Özkan, 1948)- (West-östlicher Divan), yayın 1819, gelişme 1827