Vietnam savaşı
1954’ten 1975'e kadar Kuzey Vietnam'ı Güney Vietnam ile karşı karşıya getiren çatışmaya verilen ad.

Fransa'nın yükümlülük altından çekilmesi (1954-1956)

Cenevre antlaşmaları, Kuzey Vietnam ve Fransa arasında imzalandı, ABD ve Güney Vietnam tarafından onaylanmadı. 17. paralelin iki tarafında yapay olarak yaratılan iki Vietnam Devleti’nden biri sosyalist blok, diğeri de ABD olmak üzere yabancı yardımlara başvurmak zorunda kaldı. Katolik, ama Fransızlar’a karşı olan Ngö Dinh Diâm, zaten ülkesinde bulunan ABD'nin Kuzey’in kazanmaya çalıştığı ve Cenevre'de kararlaştırılmış olan genel seçimleri reddetmesini sağlamakta zorluk çekmedi. Eisenhower ve Foster Dulles, gerçekten de "dominolar kuraınf nı benimsemişlerdi. Bu kurama göre komünizm, adım adım ilerlemekteydi.

Amerikan mali yardımı daha ağustos 1954'te başladı. Fazla transız yanlısı olduğu düşünülen genelkurmay başkanı general Hinh, Diam’in ve Amerikalıların baskısıyla görevinden alındı. Zaten Cezayir savaşı’yla başları dertte olan Fransızlar, 1956 yılı nisan ayı sonunda son askerlerini de çektiler.

Vietkong ayaklanması (1956-1959)

Komünistler, 1956 yılının sonlarından itibaren Diem rejiminin düşmanlarını Vietkong içinde bir araya getirmeye başladılar. 1958'e kadar gizli olan hareket, Koşinşin’de gerillalarla, sonra Orta Annam'da (ûuang Ngai bölgesi) ve nihayet tüm güneyde başarılar kazandı. Diâm birçok suikast girişimine hedef oldu; Amerikalılar Biân Hoa'daki üslerinde saldırıya uğradı (temmuz 1959). Kuzey Vietnam gizlice Güney’e askeri eğitimciler, birlikler ve malzeme gönderirken, bu müdahalesini uluslararası düzeyde inkâr etti. ABD ise daha açık bir biçimde, Diâm ordusunu eğitme görevi verilen general O'Daniel’in heyetini, harekâta doğrudan katılmaya başlayan on beş yeni müfrezeyle güçlendirdi. Lojistik düzeyde, 46 hava ve 11 deniz üssünün yapımına başlandı.

UKC’nin yükselişi (1960-1965)

Aralık 1961’de 15 000 amerikalı “danışman”ın desteklediği güney Vietnam ordusu, yerel milislerle birlikte düzenli birlikleri de savaşa süren UKC (Ulusal kurtuluş cephesi) gerilla harekâtının gelişmesini önleyemedi. Kore savaşı'na benzer bir çatışmayla karşılaşılacağı sanılarak amerikan usuili eğitilmiş olan ordu, asker kaçakları yüzünden zayıf düştü ve ayrıca, siyasal dalgalanmaların etkisinde kaldı. Bunların en önemlisi Diâm’in öldürülmesiyle sonuçlanan (1 kasım 1963) askeri darbe oldu. Diâm’in politikası, 1961’den beri harcanan çabalara rağmen tamamen başarısızlığa uğramıştı ("özel gizli kuvvetler” [yeşil bereliler] adı altında Laos ve Kuzey Vietnam'a gönderilen 400, sonra 5 000 kişi; Cam Ranh üssünün yapımına başlanması; güney Vietnam ordusunun 260 000 asker, iki B-26 ve iki helikopter filosuyla güçlendirilmesi). UKC'nin büyüyen etkisi, 1964’te Johnson tarafından alınan bir kararla ABD'nin giderek doğrudan müdahalesine neden oldu. Amerikalı general Westmoreland haziran 1964’te Vietnam'a geldi.

Amerikan çabası (1965-1968)

Durumun kötüye gitmesi üzerine Amerikalılar sert tepki gösterdiler (Kuzey'in bombalanması, Güney’de doğrudan müdahale). Bazı rakamlar, müdahalenin kapsamını daha iyi dile getirir: amerikan kara askerlerinin sayısı temmuz 1965’teki 125 000 askerden, aralıkta 185 000'e, aralık 1966’da 390 000’e, 1967'de 510 000'e (artı 64 000 koreli, taylandlı, avusturyalı müttefik), nihayet 1968'de 580 000’e çıkarıldı. Buna 3 500 helikopteri de eklemek gerekir. Güney vietnam ordusu, 700 000 düzenli ve 200 000 milis askerden oluşuyordu. Güney Vietnam, Tayland ve Guam havaalanlarından kalkan uçakların bombardımanları, sonunda ve giderek B-52 ağır bombardıman uçaklarının da müdahalesiyle, 3 yıl içinde, şubat 1965’ten nisan 1968'e kadar Kuzey'e 500 000 ton bomba atıldı (karşılaştırma yapılırsa: Pasifik savaşı sırasında 650 0001 [4 yıl] ve Kore’de 450 000 t [1 yıl]). Güney’in bombalanması sırasında ve özellikle Hö Chi Minh’in yollarına atılan 200 0001 bombadan başka bilançoya 1972’de 6 ay içinde atılan 400 000 t’u da eklemek gerekir.

Vietkong askeri gücünün 1965 başlarında 135 000 düzenli askeri geçmediği sanılmaktadır, ama bu birlikler ciddi kayıplara rağmen çok kısa sürede, marttan itibaren sayısal ve nitel olarak kuvvetlendirildi; 1966’da 210 000’e, 1967’de 280 000'e, 1968’de 320 000'e ve bazı kaynaklara göre 1969’da 600 000’e çıkarıldı. Takviye lojistiği, Rathet Lao’nun ve kızıl Khmerler'in işbirliğiyle Laos ve Kampuçya’dan (kuramsal olarak Cenevre’den beri tarafsız olmalarına rağmen) geçme pahasına da olsa, sonuna kadar çok etkili oldu. Hö Chi Minh yollarının bombalanması giderek daha karmaşık yöntemler kullanılmakla birlikte sonuç vermedi: bu yollardan, yalnız silah ve cephane olarak ayda 160 t sağlanıyordu. Hö Chi Minh yolu, savaşın bu evresinin temel bir etkeni olmak durumunu korudu. 1971’de Güney VietnamlIlar tarafından girişilen tek kara harekâtının, övünülecek bilançosuna rağmen kalıcı etkileri olamadı.

1966’da harekâtlar

17. paralel kuşağında, Kontum bölgesinin yüksek yaylalarında, 1967’de Khe Sanh amerikan üssünün savunduğu 17. paralelin güney bölümünde, Da Nang, Quang Tri dolaylarında, Dak Tö'da yaylalarda ve hatta Koşinşin ve Saigon’un K.-B.’sında sürdürüldü. 1968 başında 1§t saldınsı (30 ocak) adı verilen beklenmedik bir genel komünist saldırısı gerçekleşti. Bu saldırı büyük kentlere, özellikle Huâ (kentin eski kesimlerinde bir ay süren bir savaş sonucunda son anda kurtarıldı) ve Saigon’a (amerikan komutanlığı günlerce adam adama mücadele tehdidi altında kaldı) yönelikti. En çarpıcı harekât, Kuzey Vietnamlılar'ın yeni bir Diân Biân Phu yaratmayı amaçladıkları Khe Sanh dolaylarında gerçekleşti. Kasım 1967'den beri sürekli saldırıya uğrayan üs, 1968 şubat ortasında kuvvetli bir saldırıyla karşılaştı: kuşatıldı ve hemen hemen kullanılmaz hale gelen havaalanıyla, 8 nisana kadar 77 gün abluka altında tutuldu.

Ama Amerikalıların olanakları ve özellikle hava kuvvetlerinin desteği (Fransızlar'ın 1954'teki olanaklarından çok daha gelişmişti) saldırganların başarısızlığa uğramasına yol açtı. Amerikalılar’ın 300 ölü ve 2 300 yaralısına ve 2 675 güney VietnamlI ölüye karşı, saldırganlar 15 000 ölü ve 20 000 yaralı verdiler Askeri açıdan Tet saldırısı, tüm Kuzey ve müttefikleri UKC'nin tam bir başarısızlığı niteliğini taşıdı. Bunlar, siyasi ve askeri kadrolarının en büyük bölümünü kaybettiler. Ama sonuçların psikolojik ve siyasi açıdan da derin etkileri oldu. Güney VietnamlIlar da, sivil yapılarını oluşturan kadrolarının büyük bir bölümünü kaybettiler. Özeukle, amerikan ordusunun apansız yakalanarak güç durumda bırakılmış olması önemliydi. Amerikan kamuoyu bundan büyük ölçüde etkilendi ve bu etki çatışmanın sonuçlarının topyekûn sorgulanıp eleştirilmesine yol açtı. 31 mart 1968’de, Johnson yeni bir mandadan vazgeçtiğini ve barış pazarlıklarına başlama arzusunda olduğunu ilan etti. VVestmoreland, istediği 25 000 kişilik yardımcı kuvveti alamadığı gibi, komutanlık görevini de Abrams’aterk etmek zorunda kaldı, iyi niyet gösterisi olarak Johnson, Kuzey’de tüm bombardımanların durdurulmasına şartsız karar verdi (mayıs 1968). Ön görüşmeler Paris konferansının resmen açılması sonucunu (ocak 1969) (Bakınız Paris Barış Konferansı) verdi.

Amerika’nın geri çekilmesi (1969-1973)

Nixon, 1969'da Johnson’un yerine geçti. "Vietnamlaştırma” olarak nitelendirilen siyaseti, güney vietnam ordularının kuvvetlendirilmesinden sonra tüm kara kuvvetlerinin geri çekilmesini amaçlamaktaydı. Bu ordular, 1972’de 1 200 000 düzenli asker 600 000 milis askerine çıkarıldı; ek olarak ültramodern bir silahlandırma ve önce 200, sonra 1 200 ve 2 000 uçaklık hava kuvvetiyle donatıldı. Amerikalılar temelde kara kuvvetlerini geri çekerek haziran 1969’da 587 000 askerden eylül 1970’te 400 000’e ve haziran 1972'de 50 000'e indirdiler; aralıkta, düzenli birlik diye bir şey kalmamıştı. Buna karşılık, özellikle 1972’de amerikan kamuoyu tarafından daha iyi gözle görülen hava ve deniz kuvvetlerinin müdahalelerinde bir artma oldu. 1969’ dan 1972’ye kadar diplomatik ve askeri olaylar birbirine sıkıca bağlı kaldı. Görüşmelerdeki en büyük zorluk, Güney'de Geçici devrimci hükümet (GDH) elemanları, Thiâu ve bir "üçüncü kuwet"i bünyesinde bulundurabilecek tek bir hükümetin kurulmasındaydı. Askeri harekât, daha az dikkat çekici olmakla birlikte devam ediyordu. Vietkong ise, giderek halk üzerinde denetimi ele geçirdi.

1970'te amerikan ve güney vietnam kuvvetleri, zorla Sihanuk’un yerine geçen Lon Nol’un çağrısı üzerine Kampuçya’ya müdahale ettiler (30 nisan ve 1 mayıs). Hö Chi Minh yollarındaki komünist üsleri ve kamplarının yok edilmesinin gerekliliği ileri sürülerek haklı çıkarılan bu harekât, amerikan kamuoyu tarafından benimsenmedi. Kongre, harekâtın süresini iki ay olarak belirledi ve 1964’ten beri, Başkanın eline verilen Vietnam Savaşı’yla ilgili özel yetkileri kaldırdı. 1971'de Nixon, Güney’den tüm yabancı kuvvetlerin çekilmesini, ateşkesi ve tutuklu değişimini önerdi, ama sonuç alamadı. ABD’nin tek taraflı çekilmesinden yararlanan ve artık müdahalesini gizlemeyen Vietnam Demokratik Cumhuriyeti, 30 mart 1972’de genel bir saldırı harekâtına girişti. Güney Wetnam Quang Tri' yi kaybetti; Da Nang, Kontum, Quang Ngai tek başlarına bırakıldılar ya da tehdit edildiler; Koşinşin’de Löc Ninh kaybedildi; An Löc zorla direnmeye devam etti, Phnom Penh-Saigon yolu kesildi. Çok şiddetli olan amerikan tepkisi hava yoluyla geldi: Kuzey şimdiye kadar olmadığı bir biçimde bombalandı; aralarında Haiphong limanı da bulunan sovyet ve çin kargolarının yanaştığı limanlar uçakla mayınlandı. Güney vietnam ordusu zırhlı malzeme, tanksavarlar ve topçu malzemeleriyle kuvvetlendirilerek kendini toparladı; An Löc, Kontum ve Phnom Penh yolu temizlendi; Öuang Tri sonbalarda geri alındı.

Nixon’un SSCB ile ve özellikle Çin ile yakınlaşma politikasının Hanoi’yi yumuşatarak, Paris görüşmelerine hız vermesine neden olduğu sanılmaktadır. Anlaşmalar 27 ocak 1973’te imzalandı. Askeri maddeler, Kuzey'de tüm müdahaleleri yasaklıyordu; amerikalı esirler de serbest bırakılıyordu. ABD Güney'e verdikleri savaş malzemesini artıramayacaklar, ancak kullanılamayacak hale gelenlerin yerine yenilerini koyabileceklerdi. Bu amaçla bir ABD GRP komisyonu kuruldu; GDH "Güney topraklarının bir bölümünde söz sahibi olan geçici bir hükümet olarak" tanındığı için, Güney'de iki yasal otorite kabul edilmiş oldu. BM, genel sekreterinin de hazır bulunacağı on iki ülkeden oluşan uluslararası bir konferans öngören siyasi maddeler, hiçbir zaman uygulanmadı.

Savaşın sonu (1973-1975)

Bu dönemin en belirgin özelliği, Nixon’un istifası (ağustos 1974) sonucunda ABD’nin Thiöu’yu hemen tek başına kaderine terk etmeleri oldu. Kuzey Vietnam’ın Güney’de danışmanları ve çok yakınında büyük birlikleri bulunuyordu. Thiâu'nun manevra alanı çok dardı. 1975 başlarında komünistler, genel bir saldırı tehdidi ileri sürerek Saigon’da tekrar üçlü bir hükümet kurma isteğinde bulundular. Martta, eyleme geçtiler. En önemli saldırı Kontum'a yöneldi, Thiâu, yaylaları boşalttı ve kuvvetleri bir merkezde toplandı. Ama bu önlem, Amerikaltlar’ın gitmesinden dolayı morali bozuk olan askerlerini daha da yıprattı. Öuang Tri, Huâ, Da Nang hemen hiç savunulmadan bırakıldı. Ülkenin kuzey kıyı ve orta bölümleri de teslim oldu. Xuân Löc’daki seçkin birliklerin direniş girişimi, kısa bir nefes alınmasını sağladı. Ama 21 nisanda Thiâu, iktidarı Minh’e bırakarak çekildi (Diâm daha önce 1963’te Minh tarafından devrilmişti). Kuzey vietnam zırhlıları, pazarlık girişimlerine son vererek 30 nisanda Saigon’a girdiler.

Kuzey'in çok çabuk örgütlenen pasif korumasının etkinliğine rağmen bombardımanların neden olduğu maddi ve sivil halk kayıpları çok yüksek oldu. Çarpışmalar her tür terörizm ve karşılıklı kısa hesaplaşmalar dolayısıyla, Güney’in sivil insan kayıplarınınsa kuzeyden de daha fazla olduğu sanılmaktadır. Yalnızca 1964-1973 yılları için öne sürülen 500 000 ölü sayısının gerçeğin çok altında olduğu söylenebilir. Askeri kayıplara gelince, yalnızca Amerikalıların verileriyle yetinmek gerekiyor: buna göre savaşta, 55 000 Amerikalı, 200 000 Güney VietnamlI öldü; Vietkong ile Kuzey VietnamlIlar ise bir arada olmak üzere 725 000 ölü verdiler.