TEXAS

ABD'nin güney kesiminde eyalet; 692 403 km2; 16 986 510 nüf. (1990). Merkezi Austin.

COĞRAFYA

ABD’nin en büyük eyaletidir (Alaska dışında). [Jeomorfoloji ve iklim bakımından Amerika kıtasının farklı birkaç bölgesinde uzanan bu topraklar 1845’te ABD’ye katılırken dörde bölünmesi düşünülmüştü]. Batı, basamak basamak sıralanmış platolardan (Llano Estacado, Edvvards platosu, Comanche platosu) oluşan Great Plains içinde kalır. Doğu, kıyı ovasının bir bölümünü kapsar; cephesi kuzey-batı’ya dönük cuestalar monoklinal ovaları ayırır (Grand Prairie, Black Prairie). iç içe geçmiş deltalar kıyı şeritleriyle kapanmış denizkulaklarıyla çevrili bataklık bir ova oluşturur.

Batı bölümü, ABD’nin çorak batı kesi- TEXAS minde, doğu bölümüyse yağışlı yarıtropikal doğu kesiminde yer alır: El Paso yılda yalnızca 200 mm, Port Arthur ise 1 400 mm yağış alır. Batıda akarsular zaman zaman kuruduğundan tarım için sulama zorunludur; bozkır ya da pırnallıklar doğal bitki örtüsünü oluşturur Çayırlar, orta kesimdeki ovaları kaplar. Güney-doğu'da meşe ve çam ormanları bulunur. Eyaletin doğusu genellikle tayfunlardan ve su baskınlarından zarar görür. Texas, bağımsızlığını elde ettiğinden beri göç alan bir bölgedir. XX. yy.'da, çarpıcı bir ekonomik gelişmenin hem nedeni hem sonucu olarak Texas'a yönelik kesintisiz bir meksikalı (yasal ve gizli) ve anglosakson amerikalı akını nüfus artışına yol açmıştır: 1920'de 4 663 000 nüf.; 1950’de 7 111 000 nüf.; 198Ö'de 14 milyondan fazla nüf. (böylece Texas, nüfus bakımından ülkenin üçüncü eyaleti oldu).

Ekonomiye gelince, ülkedeki en önemli etkinlik olan hayvancılık, özellikle Batı'da hâlâ önemini korumaktadır; Texas, sığır (14 M) ve davar (2,4 M) sayısı bakımından ilk sıradadır Aynı zamanda, pamuk (orta kesimdeki çayırlarda ve sulama sayesinde batıda) üretiminde de ilk sırayı alır. Eyalette ayrıca kocadan (1. sırada), mısır, buğday, soya, yerfıstığı ve kıyıda pirinç (2. sırada) üretilmektedir Güney ucunda (Winter Garden) portakal, greyfurt ve sebze yetiştirilmektedir. Toprak aşınması, tarım için en büyük felaketlerden biridir; bu felaket, çeşitli derecelerde de olsa Texas'ın üçte birinden fazlasını etkilemektedir.

Bugün Texas, büyük sanayi eyaletlerinden biridir. Yarısı petrolden, yarısı doğal gazdan sağlanan enerji kaynakları bakımından ülkenin en büyük üreticisi ve tüketicisidir. Orta kesimdeki ovalarda, kıyı bölgelerinde ve kıta platformunda 160 Mt petrol ve 250 Gm3 gaz üretilir. Ayrıca kimya sanayisi de kıyı şeridinde büyük bir gelişme göstermiştir (Houston çevresinde her tür "spaghetti bowl" boruları): sentetik kauçuk, plastik maddeler, tuz, kükürt ve magnezyum işleme. Savaş, yeni sanayi kollarının, özellikle hava taşıtları yapımı (Dallas) ve demir-çelik (Houston) sanayisiyle alüminyum (Corpus Christi) ve bakır (El Paso) metalürjisinin kurulmasını hızlandırmıştır Besin sanayisi yerel ve ulusal iç pazarın büyümesinden yararlanmaktadır: et işleme ve tüketime hazırlama, süt tesisleri, meyve ve sebze ile deniz ürünleri (Texas, balık ve deniz kabuklularında miktar bakımından 11. ve değer bakımından ise 4. sıradadır) konserveciliği.

Başlıca yerleşmeler iki dizi halinde sıralanır; birincisi kıyı ovasıyla Batı platolarının birleştiği yerde (Dallas-Fort Worth, Austin ve San Antonio); öbürü, kıyıda (Houston ve Corpus Christi); nihayet en batıda El Paso yer alır. Texas, yavaş yavaş iki büyük merkezin Dallas-Forth Worth ile Houston çevresinde örgütlenmektedir; bu iki kent, sayıları giderek artan fabrikaların, amerikan ve uluslararası şirket merkezlerinin toplandığı sanayi ve ticaret odakları haline gelmiştir; aynı zamanda bunlar hava taşımacılığında da çok önemli kavşaklardır. Öte yandan Houston, en büyük amerikan limanlarından biridir.

TARİH

1519'da İspanyol Piheda bölgeyi gezdi, ilk yerleşme yeri 1682'de Ysleta’da kuruldu. 1685'te Cavelier de La Salle, Ma- tagorda körfezi yakınında bir kale yaptırdı. ilk kent San Antonio 1730'da kuruldu. Bölge 1821'e kadar Yeni ispanya'nın İspanyol genel valiliğine bağlı kaldı; daha sonra Meksika Federal Cumhuriyeti'nin bir eyaleti durumuna gelirken, bölgeye 30 000 Amerikalı yerleşti. Löpez de Santa Anna'nın diktatörlüğü sırasında, bu Amerikalılar meksikalı liberallere bağlı olduklarını ilan ettiler; bütün amerikalı savunucuların öldükleri Alamo kuşatması (6 mart 1836) ve Santa Anna'nın San Jacinto'da ele geçirilmesi (21 nisan), savaşımın en önemli olayları arasında yer aldı. 1836’da gerçekte bağımsız bir cumhuriyet durumuna gelen Texas, 1845'te ABD'ye katıldıysa da Başkan Folk, Meksika'yı Texas üzerindeki haklarından vazgeçmek zorunda bırakmak için bir savaş açtı (mayıs 1846) ve bu savaş Taylor’ın Buena Vista zaferi (22 şubat 1847) ve Mexico'nun ele geçirilmesiyle sonuçlandı. Meksika Guadalupe Hidalgo antlaşması yla (2 şubat 1848) rio Grande’nin kuzeyinde kalan tüm toprakları bıraktı. Amerikan iç savaşı sırasında Texas, Güneyliler'in yanında yer aldı.