Teksas (Texas)

Texas

ABD’yi oluşturan eyaletlerden biri.

Sponsorlu Bağlantılar

Ülkenin güneybatı kesiminde yer alır. Kuzeyinde Oklahoma, doğusunda Arkansas ve Louisiana, güneydoğusunda Meksika Körfezi, güneybatısında Meksika, batısında da New Mexico ile çevrilidir. Yüzölçümü 691.027 km2, başkenti Austin’dir.

Amerika Yerlilerinin dağınık biçimde yaşadığı Texas topraklarındaki İspanyol keşif çalışmaları 1528’de başladı. Ama yöredeki İspanyol yerleşimi 1685’te Fransızların Matagorda Körfezinde bir koloni kurma girişiminden sonra ciddi biçimde gelişti. O tarihten sonra bölgedeki misyonerliklerin sayısı arttı; 1718’de kurulan San Antonio İspanyol Texası’nın ana yerleşimi oldu. 1820’de Virginialı Moses Austin Texas’ta koloni kurma izni aldı. Bu koloni Texas’taki Angloamerikan yerleşiminin başlangıcı oldu. Meksika 1821’de Ispanya’dan bağımsızlığını kazanınca, Austin’in oğlu Stephen’ın koloninin başına geçmesini onayladı. Özellikle 1833’te General Antonio Löpez de Santa Anna’nın Meksika devlet başkanı olmasından sonra Texas halkının yönetime karşı tepkisi arttı. 1836’da Texas Cumhuriyeti adıyla bağımsızlık ilan eden Texaslılar Meksika kuvvetlerini yenilgiye uğrattılar. On yılı aşkın bir mücadeleden sonra Texas 1845’te 28. eyalet olarak ABD’ye katıldı. Amerikan İç Savaşı başlarında eyalet halkı Birlik yanlısı vali Sam Houston’ı görevden uzaklaştırarak Birlik’ten ayrıldı (1861). Ama Texas 1869’da yeniden Birlik’e katıldı. 1901’de petrol bulunmasından sonra ekonomi hızla gelişti.

Texas, ABD’nin Alaska’dan sonraki en büyük eyaletidir. Meksika Körfezinden başlayıp iç kesimlere kadar uzanan Kıyı Ovaları, eyalet topraklarının yaklaşık üçte birini oluşturur. Bu düz, alçak çayırlar, genişliği 80-320 km arasında değişen, hilal biçiminde, verimli bir kesimdir. Kıyı Ovaları Balcones Kayalığında Büyük Övalarla birleşir. Ovalar batıdaki Panhandle’da sık sık kum fırtınalarının görüldüğü düz ve kıraç Yüksek Ovalarla sınırlanır. Pecos Irmağının batısındaki Trans-Pecos bölgesinde eyaletin en engebeli arazisi yer alır; buradaki en yüksek doruk Guadalupe’tur (2.667 m). Texas’ın iklimi bölgelere göre önemli değişiklikler gösterir. Körfez çevresinde ortalama yıllık sıcaklık 21 °C, yağış miktarı 1.220 mm’dir. Panhandle’da ise bu ortalamalar sırasıyla 16°C ve 510 mm dolayındadır. Eyaletin güney ucundaki Brownsville’de 20. yüzyıl boyunca hemen hiç kar yağmamışken, kuzeybatı köşesinde yıllık ortalama kar yağışı 584 mm’dir.

Eyalette 40 bin kadar Yerli yaşar. Nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturan İspanyol kökenliler en büyük etnik gruptur. Siyahların oranı ise sekizde bir dolayındadır. Texas ABD’nin nüfusu en hızlı artan eyaletlerinden biridir. 1970-90 arasında nüfus ülke ortalamasının 2,5 katı artış göstermiştir.

Texas, doğal kaynaklar bakımından zengindir; ülkede pamuk üretiminde birinci, toplam tarımsal üretimde ise çoğunlukla iki ile dördüncü sıralar arasında yer alır. Kesimlik sığır ve koyun üretiminde de birinci sırada olan eyalet ABD’de tiftik elde edilen tek bölgedir.

Ülkenin bilinen petrol yataklarının dörtte birinden daha çoğuna sahip olan Texas, petrol ve doğal gaz üretiminde birinci sıradadır. Kükürt de önemli bir doğal kaynaktır.
Eyaletteki petrokimya tesisleri ABD petrokimya üretiminde önemli bir yer tutar. En çok işçinin çalıştığı imalat dalı makine sanayisidir. Tüketim malları sektörü de hızla gelişmektedir.

Su taşımacılığındaki gelişmeler, Houston’ı barındırdığı gemilerin tonajı bakımından ülkenin uluslararası nitelikte üçüncü büyük limanı durumuna getirmiştir. New Orleans ile Sabine Geçidi, ayrıca Galveston ile Corpus Christi arasında kanallar inşa edilmiştir. Texas kara ve demir yolu ulaşımında da ön sıralarda yer alır; Dallas-Fort Worth Havalimanı ülkenin en büyük havalimanlarından biridir. Houston’da da uluslararası bir havalimanı vardır.

Dallas ve Houston’da ünlü senfoni orkestralarıyla tiyatrolar etkinlik gösterir. Houston’daki Grand Opera Derneği dünyaca ünlüdür ve kentte büyük bir bale topluluğu bulunmaktadır. Fort Worth’te Amon Carter Batı Sanatı Müzesi yer alır. Texas Kültürleri Enstitüsü San Antonio’dadır. Austin’deki Texas Üniversitesi başkanlık kütüphanesiyle tanınır. Texas’taki 150 yüksekokul ve üniversitenin yaklaşık dörtte biri özel niteliktedir ya da kiliselerce desteklenmektedir. Nüfus (1992 tah.) 17.656.000.

Texas

ABD’de Texas eyaletindeki Galveston ilinde (county) kent.

Galveston Körfezindeki Galveston-Texas kenti kompleksinin bir parçasıdır. Kanallarla Meksika Körfezine bağlanan bir derinsu limanı konumundaki kentte II. Dünya Savaşı’ndan sonra sanayi etkinlikleri önemli ölçüde artmıştır. Bunlar arasında petrokimya ve kalay ergitme tesisleriyle rafineriler sayılabilir. Yöre 1893’te Büyük Göller bölgesinden denizcilerin gelmesiyle gelişmeye başladı. 1915’te Galveston Adasında etkili olan şiddetli harikan kente önemli zarar verdi; ayrıca 1947’de amonyum nitrat gübresi yüklü “Grandcamp” adlı Fransız şilebinin limanda patlaması 600 kişinin ölümüne yol açtı. 1963’te bir mendirek yapıldı. College of the Mainland (1967) kenttedir. Kent 1911’de tüzel kimlik kazandı. Nüfus (1990) kent, 40.822; Galveston-Texas kenti metropoliten alanı, 217.399.

Texas Havzası

BATİ TEXAS HAVZASİ ya da PERMIYEN HAVZA olarak da bilinir, ABD’de Texas’ın batısı ile New Mexico’nun güneydoğusunda yer alan, zengin petrol ve doğal gaz yataklarıyla yüklü geniş tortul havza.

Permiyen Dönem (y. 280-225 milyon yıl önce) ile Triyas Dönemi (y. 225-190 milyöh yıl önce) sırasında, yaygın deltalara bitişik bir okyanus havzası biçiminde gelişmiştir. Texas Havzası, birbiriyle ilintili üç ayrı üntü alanından oluşur; bunlar doğudan ıya doğru Midland Havzası, Orta vza ve Delaware Havzasıdır. Bu daha havzalar birbirlerinden görece ince tul katmanlar biçimindeki platformlarla ılır. Permiyen Dönemdeki büyük alçalı sonucunda bu havzalarda tuzlar çökelş (bunlardan daha sonraları evaporit neralleri oluşmuştur) ve havzaları çevremdeki farklı deniz faunalarına bağlayan lyük set resifleri oluşmuştur. Havzadaki ngin petrol ve doğal gaz yataklarının îrmiyen resiflerinin yüzeyaltı kalıntıları duğu sanılmaktadır; bitki ve hayvan karıtılan bakımından çok zengin olan bu îsifler petrole dönüşmüş ve gözenekli olu- aklarm içinde depolanmıştır. Resiflerin rkasında oluşan lagün çökellerinin jeolojik alıntılarında da çok sayıda petrol yatağı ulunur.

Texas Rangers

ABD’nin Texas eyaletinde, 1830’lardan eyalet karayolları muhafızlanyla birleştirildiği 1935’e değin asayişi sağlayan ve gevşek bir örgütlenmeye dayanan askeri birlik.

Başlangıçta ranger'lar (korucu) Amerika kıtasına ilk yerleşenlerin Yerli saldırıları karşısında kendilerini korumak üzere kiraladıkları gönüllü askerlerden oluşuyordu. Texas’ın Meksika yönetimine karşı bağımsızlık mücadelesi sırasında ve bağımsız bir cumhuriyet olduğu yıllarda, merkez üssü Austin’de bulunan birlik sınır muhafız kuvveti olarak da görev yapıyordu. Atlarını ve silahlarını kendileri sağlayan, birörnek üniforma giymeyen ve subaylarını selamlamayan ranger'lar birbirlerine bağlılıkları, yüksek disiplinleri ve keskin nişancılıklarıyla tanınmışlardı. Colt marka toplu tabancanın tipik Batı silahı olarak yayılmasına öncülük ettiler ve en parlak dönemleri olan 1870’lerde yasa ve düzeni etkili biçimde korudular. 20. yüzyılda önemleri azalmakla birlikte Texas efsanelerinde ve Amerikan kültüründe önemli bir yer tutmaya devam ettiler.