DAMAT FERİT PAŞA

türk sadrazam
(İstanbul 1853 - Nice, Fransa, 1923).

Şûrayı devlet üyesi Seyyit Haşan izzet Efendi'nin oğlu. Hariciye nezareti hizmetine girerek Paris, Berlin, Petersburg ve Londra elçiliklerinde kâtip olarak görev yaptı. Sultan Abdülmecit'in dul kızı Mediha Sultan ile evlenerek saraya damat oldu (1886) ve hanedana yakınlığının sağladığı olanaklarla şûrayı devlet üyeliğine getirildi; 1888’de vezirlik rütbesi aldı. Londra büyükelçiliğine atanma isteğinin Abdülhamit II tarafından reddedilmesi sonucu eşinin Baltalimanı’ndaki konağında devlet işlerinden uzak yaşamaya başlacı. İkinci meşrutiyetin ilanından sonra âyan meclisi üyeliğine atandı (1909). ittihat ve Terakki’ye yaranmak için çaba harcamasına karşın, bu girişimlerinde başarılı olamayınca, cemiyetin karşısında yer aldı. Hürriyet ve itilaf fırkası kurucu ve başkanı oldu (1911).

Birinci Dünya savaşı sonunda OsmanlI devleti yenilgiyi kabul edip itilaf devletlerine ateşkesmeyi önerdiğinde, eniştesi padişah Vahdettin tarafından Mondros'a gönderilerek delegasyon başkanlığına getirilmesine sadrazam Ahmet izzet Paşa tarafından "budala" olduğu gerekçesiyle karşı çıkıldı. Mütarekeden sonraki sadrazam Tevfik Paşa’nın görevden ayrılması üzerine sadrazamlığa getirildi (10 mart 1919). Yunanlıların İzmir’i işgal etmeleri üzerine iki ay sürdürdüğü görevinden ayrılmak zorunda kaldıysa da üç gün sonra yeniden sadrazamlığa atandı (19 mayıs 1919). Yine iki ay kadar kaldığı bu iktidar süresi içinde yurttan kaçan İttihat ve Terakki partisi önderleri Enver, Talat ve Cemal paşaların gıyaplarında ölüm cezasına çarptırılmalarını sağladı. Başarısız olduğu Paris Barış konferansı'na katıldıktan sonra görevinden istifa etti (20 temmuz 1919).

Ancak, ertesi gün yeniden hükümeti kurmakla görevlendirildi. Anadolu’da gelişen ulusal direniş hareketine karşı Anzavur yönetiminde Kuvayı inzibatiye'yi kurdurdu, Sivas kongresi’ni engellemeye çalıştı (Ali Galip olayı). Meşru bir hükümet işbaşına geçinceye kadar İstanbul'la ilişkiyi kesmeye karar veren ulusal hareketin baskısı karşısında istifa etmek zorunda kaldı (30 eylül 1919). Bazı Mebusan meclisi üyelerinin karşı çıkmasına karşın, dördüncü kez sadrazamlığa atandı (5 nisan 1920). işbirliği yaptığı işgal kuvvetlerinin isteğiyle Mebusan meclisi'nin kapatılmasını sağladı (11 nisan 1920). Ardından Anadolu'daki ulusal kurtuluş hareketini eşkıyalıkla suçlayan fetvayı yayımlattı.

Hükümetini yenilemek amacıyla görevden ayrıldı (30 temmuz 1920), ertesi gün beşinci kez sadrazamlığa getirildi. Sevr antlaşması'nı imzalamasından (10 ağustos 1920) kaynaklanan gelişimlerin Anadolu'da şiddetli tepkiye yol açması üzerine Ankara hükümeti ile İstanbul hükümetinin uzlaşmasına engel olduğunu öne süren işgal kuvvetleri komutanlığının önerisiyle görevden çekildi (27 ekim 1920). Ulusal kurtuluş savaşı’nın başarıya ulaşmasından sonraj yurtdışına kaçtı (22 eylül 1922).