GAZİ OSMAN PAŞA
türk asker
(Tokat 1832 - İstanbul 1900)

Kırım savaşı'nın çıkması üzerine (1853) kurmay okulunu bitiremeden teğmen (mülazımı sani) rütbesiyle Tuna cephesine gönderildi. Savaştan sonra kurmay öğrenimini yüzbaşı rütbesiyle tamamladı ve önyüzbaşı (kolağası) olarak Genelkurmay başkanlığında (seraskerlik) görev aldı. Batı Anadolu'nun, özellikle Bursa ve yöresinin topografyasını yapmakla görevlendirildi (1857). Tesalya ordusunun Vbnişehir fırkası kurmay kurulunda, daha sonra Lübnan'da görev yaparak binbaşılığa yükseldi (1862). Girit'te başlayan yunan ayaklanmasını bastırmak üzere başkomutan (serdarı ekrem) Ömer Paşa ile birlikte adaya gönderildi ve burada ayaklanmacılara karşı girişilen harekâtta büyük başarı göstererek albay (miralay) oldu (1866).

Ardından 7. Yemen ordusu'nda görev aldı ve general (mirliva) rütbesiyle Rumeli V. Ordusu Manastır tümen (fırka) komutanlığına atandı (1875). Bosna-Hersek ayaklanması sırasında ferik olarak Niş fırkası komutanlığına getirildi. Sırp ve Karadağ prensliklerinin OsmanlI devletine savaş açmaları üzerine birinci ferik olarak buyruğuna verilen orduyla izvor tepelerini aşıp (2 temmuz 1876) hiç beklenmedik bir anda düşmanın önemli askeri harekât merkezlerinden Zayçar kasabasını ele geçirdi (31 ekim 1876) ve "Taşkent fatihi" diye anılan rus mareşali Çernaiyef komutasındaki sırp ordusunu kesin yenilgiye uğratarak mareşalliğe (müşirlik) yükseltildi (1876).

Türk -Rus savaşı başlayınca (1877), Vidin ve Rahova'yı savunmakla görevlendirildi. Rus çekilme hattını kesmek amacıyla Tuna boyunca ilerleyerek Plevne'yi ele geçirdi. Tabyaları ve kalesi bulunmayan Plevne'yl, dünya savaş tarihinde ilk kez kendi buluşu olan toprağı kazdırarak yaptırdığı siperlerle sağlamca berkitilmiş bir kent durumuna getirdi. Rus kuvvetleri, çarın kardeşi grandük Nikolay komutasında Plevne'yi geri almak için saldırıya geçtiler. Romen ordusunun da yardımını sağladıktan sonra Plevne'yi üç çember içine alarak kuşatan çok üstün rus kuvvetlerine karşı yaklaşık 5 ay süren (19 temmuz - 10 aralık 1877) ve dünyanın tüm askerlik uzmanlarını şaşırtan başarılı bir savunma gerçekleştirdi. (PLEVNE SAVUNMASI.) Dört evrede ele alınan tür yardımdan yoksun olan Plevne'yi üçüncü büyük saldırılarında da (7-12 eylül 1877) ele geçiremeyince Osman Paşa'ya Abdülhamit II tarafından “Gazi" unvanı verildi. Ancak, erzak ve mühimmat kalmadığı ve askerin de dayanma gücü kırıldığı için bir yarma hareketine geçen paşa, rus kuşatma çemberinin ikisini yarıp üçüncüsünü de yarmak için savaşırken yaralandı ve tutsak düştü (10 aralık 1877).

Büyük türk askerini merak ederek savaş alanına gelen çar Aleksandr II, ona saygı gösterip kılıcını almadığı gibi, üniformasını taşıma izni de verdi. Çarın karargâhında bakımı yapıldıktan sonra Harkov'a götürüldü ve savaşın sonuna kadar bir tutsaktan çok, bir konuk gibi ağırlandı. Ayastefanos antlaşmasfnın imzalanmasından (3 mart 1878) sonra İstanbul'a gelen paşa, burada sevgiyle karşılandı. Yıldız sarayı'nda padişah tarafından kabul edilerek hassa müşirliğine atandı. Ardından mabeyn müşiri ve bu görevi de kendinde kalmak üzere genelkurmay başkanı (serasker) oldu (1878-1885).

Ölene kadar saray mareşali unvanını taşıyan komutanın iki oğluna müşirlik rütbesi veren padişah, kızlarından Zekiye Sultan'ı onun büyük oğlu Nurettin Paşa ve Naime Sultan’ı da öteki oğlu Kemalettin Paşa ile evlendirdi. Türk-Yunan savaşı sırasında (1897), ordu genel müfettişi sıfatıyla Selanik'e gönderildi. Tüm resmi törenlerde padişahın yanında yer alan ve saltanat arabasında onun karşısında oturan paşa, öldüğünde vasiyeti gereğince Fatih camisi'nin haziresine gömüldü. Türbesi, ona büyük saygı ve sevgi duyan Abdülhamit II tarafından yaptırıldı. Türk halkının da hayranlık duyduğu paşanın adına yakılan türküler bugün bile söylenir.