metre sistemi

uzunluk birimi olarak metreyi, kütle birimi olarak kilogramı temel olan uluslararası onlu birim sistemi.

İlk kez 1799’da Fransa’da kabul edilen metre sistemi günümüzde pek çok ülkenin resmî birim sistemidir.
1789 Fransız Devrimi geleneksel olarak kullanılmakta olan, belirli bir mantıksal temelden yoksun ve karmakarışık birimlerin yerine sistemli ve 10’un katlarına dayalı olarak düzenlenmiş birimlerin kabulüne ilişkin görüşlerin yaşama geçirilmesi için uygun bir ortam oluşturdu. Fransız Ulusal Meclisi 1791’de Fransız Bilimler Akademisini karmakarışık durumdaki birimleri bir düzene sokmakla görevlendirdi. Yeni sistemin değişmez bir nitelikte olabilmesi için doğal bir fiziksel birime dayanması gerektiğine karar verildi. Akademi, Paris’ten geçen meridyen dairesinin Kuzey Kutup noktası ile Ekvator arasındaki bölümünün uzunluğunun 1/10.000.000’unu uzunluk birimi olarak kabul etti. Altı yıl süren ölçümler sonunda Barselona ile Dunkirk arasındaki meridyen yayının uzunluğu bulundu ve Yunanca metron (ölçme) sözcüğünden türetilerek metre adı verilen yeni birimin değeri belirlendi.

Metre sistemindeki bütün öteki birimler metreden türetildi: Ağırlık birimi gram, 1 cm3 suyun yoğunluğunun en büyük olduğu koşullardaki ağırlığı olarak; hacim birimi litre ise 1 m3’ün binde biri olarak tanımlandı. 10’un 10’lu katlan ve askatlan için Yunanca’dan alman önekler kabul edildi, bunlar piko’dan
(10~12= trilyonda bir) tera’ya (1012=trilyon) kadar uzanıyordu. Bunlar arasında mikro (10"6=milyonda bir), mili (10~3=binde bir), santi (10~2=yüzde bir) ve kilo (103=bin) önekleri gündelik yaşamda en çok kullanılanlardır. Özel olarak saklanan, platinden yapılmış metre ve kilogram örnekleri 1799’da Fransa’daki bütün ölçümler için yasal standart olarak kabul edildi.

1875’te Paris’te yapılan uluslararası bir konferansta Uluslararası Ağırlıklar ve Ölçüler Bürosu’nun oluşturulmasına karar verildi. Aynı konferansta Metre Antlaşması kabul edildi ve Sevres’de uluslararası standartların saklanacağı, standartlann ulusal kopyalarının denetleneceği sürekli çalışacak bir laboratuvar kurulmasına karar verildi. Yaklaşık 40 ülkenin temsilcilerinin katıldığı Ağırlıklar ve Ölçüler Genel Konferansı altı yılda bir toplanmaktadır. Genel Konferans’ta seçilen 18 bilim adamı Uluslararası Ağırlıklar ve Ölçüler Komitesi’ni oluşturmaktadır; bu komite Büro’nun yönetiminden sorumludur.

Uzun bir süre, uluslararası metre ve kilogram prototipleri Yer üzerinde gerçekleştirilen ölçümler yerine laboratuvarda saklanmakta olan standartlara dayandırıldı; bunun temel nedeni, bu yöntemin daha pratik olmasıydı. Doğadaki ölçümlere dayanan ilk standart 1960’ta kabul edildi ve metre, kripton-86’nın tayfındaki turuncu-kırmızı çizginin dalgaboyunun 1.650.763,73 katı olarak tanımlandı. 1984’te kabul edilen yeni tanıma göre metre, ışığın boşlukta 1/299.792.458 saniyede aldığı yol olarak belirlenmiştir. Kilogram ise Sevres’de saklanan uluslararası prototipin kütlesi olarak tanımlanmıştır ve bu tanım günümüzde de geçerlidir.

Bilim ve teknolojide uzunluk, ağırlık ve hacim gibi yalın fiziksel özelliklere oranla daha karmaşık niceliklerin (örn. basınç, güç, ısıl direnç, magnetik akı) ifade edilmesi gerekir. Bu amaçla metre sistemine dayalı birim sistemleri oluşturulmuştur. Bunların belli başlıları santimetre-gram-saniye (CGS) ve metre-kilogram-saniye (MKS) birim sistemleridir. Bunlar kısaca SI olarak gösterilen Uluslararası Birimler Sistemi’nin 1960’ta kabul edilmesine değin kullanılmıştır.
1875 Metre Antlaşması’nı imzalayan devletler arasında Osmanlı İmparatorluğu da vardı. Türkiye’de okka, dirhem, arşın gibi eski birimleri kaldıran ve metre sistemine geçmeyi öngören yasa 1 Nisan 1931’de kabul edildi.