ÇERNOBİL

Ukrayna’da kent, Pripyat ırmağının Kiev baraj gölüne döküldüğü yerde. Nükleer santral. Dökümcülük. Çernobil nükleer santralı, Ukrayna'da nükleer santral, Kiev'in 140 km kuzeyinde, Dniepr ırmağı üzerinde oluşturulan baraj gölü kıyısında. 1972'de kuruldu. Her biri 1 000 megawatt (MW) gücünde RBMK (kaynar sulu çok güçlü re: aktör) tipi dört reaktörü vardır.

Çernobil kazası

25 nisan 1986 da santralın 4 numaralı reaktörünün olağan ba kimi için kapatılmasından önce gereken bir deneyi yapmak üzere teknisyenler gücü yarı yarıya azalttı, iki türbinden birini durdurdu. Reaktörün kalbindeki 215 denetim çubuğundan, 8 tanesi dışında, hepsi çıkarıldı. Oysa parçalanma sürecinin denetim altında tutulması için en az 30 çubuğun bırakılması gerekiyordu. Daha sonra, en az 700 MW olması gereken gücü 200 MW'a düşürdüler. Deney sırasında reaktörün kapanmasını önlemek için, bir tehlike anında reaktörü kapayan güvenlik sistemini devreden çıkardılar. 12 saat süren deney sırasında soğutma sistemi de kullanılmadı. Daha fazla buhar sağlamak için 8 pompa birlikte çalıştırıldı; buhar basıncı giderek yükseldi. Üstelik acil soğutma sistemi de devre dışı bırakıldığı için sıcaklık artışı önlenemedi. Bu kez reaktörde zincirleme tepkimenin durdurulmasına karar verildi. Ancak denetim çubukları yerlerine yerleştirilemedi.

Reaktörün gücü birkaç saniye içinde 200 MVV'tan 540 MW'a çıktı. Sonuçta buhar basıncı reaktör çatısının uçmasına yol açtı (26 nisan), radyoaktif madde ve hidrojen patladı. Reaktörün kalbindeki grafit tutuştu ve yakıt parçacıkları havaya yayılmaya başladı. Reaktörün yaydığı tüm radyasyonun % 25'i ilk anda, geri kalanı da sekiz gün süreyle çevreyi etkiledi. Santral- da bulunanlar ilk anda 400 remlik bir radyasyon aldılar (öldürücü doz 200 rem). 25 ağustosa kadar ölenlerin sayısı 31'i buldu. Öte yandan doğrudan radyasyon alanlar arasında kanserden binlerce kişinin öleceği ileri sürülmektedir Santral çevresinde 40 km yarıçapındaki dair£ içinde bulunanlar ortalama 12 000 milirem radyasyonla karşılaştılar. Ertesi gün ölçülen radyasyon normalin 100 000 katıydı; iki gün sonra 500 katına düştü. 135 000 kişi çevreden boşaltılarak başka yörelere taşındı.

Reaktör kalbine gereken ölçü aletleri yerleştirildikten sonra çevrenin temizlenmesi için reaktör binası 410 000 metreküp çimento ve 7 bin ton çelik kullanılarak gömüldü. Ayrıca yeraltı sularının etkilenmesini önlemek amacıyla bir tünel açılıp binanın altı betonlandı. Bir yıl sonra reaktörün iç sıcaklığı 100 dereceye düştü.
Akarsuların temizlenmesi için Pripyat ve Uz ırmakları üzerine 130 filtre-baraj kuruldu. Bir yandan Kiev'e su sağlayan Dniepr göletlerinin kirlenmesi önlenirken, öte yandan yeni bir su verme sistemi oluşturuldu. Kentin tüm besin maddeleri başka yörelerden getirildi. Çevredeki 7 000 kuyu kapatıldı. Yaşanan bu en büyük nükleer kaza ilk kez isveçli uzmanların ölçümleri sonunda ortaya çıktı. Onların açıklamalarından sonra Sovyet yetkilileri olayı doğruladılar.

Atmosfere yayılan radyoaktif maddelerle yüklü bulutlar tüm dünyada izlendi. Bulutta yer alan elementler şunlardı: iyot 131, 133, 135; stronsiyum 89, 90, 91; itrium 91; sezyum 134, 137; tellüryum 129,131, 132; baryum 140; lantan 140 vb.

Kazanırı dünyadaki etkileri

Polonya ve Romanya'da ciddi sorunlar ortaya çıktı. İngiltere, İsrail ve Japonya gibi uzak ülkelerde bile normalin çok üstünde radyasyon ölçüldü. İsviçre, Batı Almanya ve Avusturya'da süt, yeşil sebze kullanılmaması önerildi. Batı Avrupa ve Arap ülkeleri, D. Avrupa'dan ve radyasyon etkisinde kalan bölgelerden, bu arada da Türkiye'den besin alimini durdurdular ya da radyasyon sınırlaması uyguladılar.

Kazanın teknisyenlerin hatalarından kaynaklandığı açıklandığı halde, ülkede reaktörlerin % 50'si kapatılarak güvenlik sistemleri incelemeye alındı. Ayrıca, bu tür olayların yinelenmemesi için reaktörlerin güvenlik sistemlerinin geliştirileceği, personelin daha iyi eğitileceği ileri sürüldü. Ne var ki bu olay, bütün dünyada nükleer enerjiye duyulan güveni sarstı.

1986 yılında Türkiye’de de geniş yankılar ve heyecan uyandıran kaza, altı yılı aşkın bir süre sonra yeniden tartışmalara ve ağır ihmal suçlamalarına konu oldu.