CEZZAR AHMET PAŞA

türk vezir
(Bosna? - Akkâ 1804)

Genç yaşta İstanbul’a gelerek sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa'nın hizmetine girdi ve onunla birlikte Mısır'a gitti (1750). Ali Paşa’nın görevinden alınmasından sonra da Mısır'da kaldı; kölemen beylerinden Ali Bey el-Kebir’in, daha sonra Abdullah Bey'in maiyetinde çalıştı. Çöl Arapları'nın Cidde yöresinde çıkardıkları ayaklanmaların bastırılmasında yararlık gösterdi. Abdullah Bey bir çarpışmada öldürüldükten sonra Zülfikâr Bey adlı bir başka kölemen beyinin hizmetine girdi. Bahire (Bahra) kaşifliğine (sancak beyliği) getirildi. Burada Bedeviler ile giriştiği çarpışmalarda ayaklanmaları bastırdı.

Abdullah Bey'in öcünü almak için yetmiş bedevinin başlarını keserek Kahire'ye Ali Bey el-Kebir'e yolladı. Bu nedenle Ali Bey el-Kebir ona "deve kasabı" anlamına "Cezzar” lakabını verdi. Ali Bey el-Kebir'in Mısır'a tek başına egemen olmak için kendisini öteki kölemen beylerine karşı kullanmak istediğini anlayınca kılık değiştirerek önce İskenderiye, ardından İstanbul'a gitti. Orada umduğu ortamı bulamayınca Bahire'ye döndü. Lübnan'da Beyrut ve Sayda hâkimi Emir Mansur'un, bir süre sonra da Şam muhafızı Osman Paşa'nın hizmetine girdi. Yerli derebeylerine karşı girişilen savaşlarda ve özellikle Tahir Ömer ayaklanmasının bastırılmasında büyük başarı gösterdi. Akkâ da bulunan kaptanıderya Cezayirli Haşan Paşa nın önerisiyle İstanbul hükümeti tarafından, önce beylerbeyi rütbesi ile Akkâ muhafızlığına, ardından vezirlik rütbesi verilerek Sayda valiliğine getirildi (1775).

Suriye’de aşiret reisleriyle derebeylerinin ayaklanmalarını sert bir biçimde bastırdı; alevi şeyhlerini merkezi otoriteye boyun eğmek zorunda bıraktı, Suriye, Lübnan, Ürdün ve Filistin'de düzeni sağlayarak iç çatışmalara son verdi. Bunun için bölgeden sağlanan askerlerin yanı sıra Rumeli'den arnavut ve boşnak asıllı muhariplerle Kuzey Afrika'dan paralı askerler getirip çok disiplinli, özel bir ordu kurdu, ayrıca küçük bir filo oluşturdu. Gücü giderek arttı ve Akkâ muhafızlığı ile Sayda valiliğinin yanı sıra Şam valiliği ve emirülhaclık görevlerini de üstlendi. Kabileleri vergiye bağlaması, ekonomik yönden de büyük güç kazanmasına yol açtı.

1798’de Mısır'ı işgal eden Napolyon Bonaparte, Cezzar Ahmet Paşa'yı kendi saflarına çekmek istediyse de başaramadı. Bunun üzerine Napolyon el-Ariş, Gazze ve Yafa'yı işgal edip Akkâ kalesini kuşattı (18 mart). Ancak, Cezzar Ahmet Paşa kaleyi başarıyla savundu. İki aydan fazla süren kuşatma sırasında fransız kuvvetlerinin kaleye karşı düzenlediği on sekiz saldırıdan hiçbir sonuç alınamadı. Sonunda Napolyon, birliklerini Mısır'a çekmek zorunda kaldı (21 mayıs 1799).

Cezzar Ahmet Paşa, Napolyon Bonaparte karşısında kazandığı bu başarıdan sonra, egemen olduğu osmanlı topraklarında devlet içinde devlet gibi hareket etti. Bu nedenle zaman zaman Osmanlı hükümeti ile arası ciddi biçimde açıldı. 1802’de Yafa'yı zorla ele geçirmesi ve hükümet yanlısı Nabulus emiriyle mücadeleye girişmesi ayaklanma sayıldıysa da bağışlanarak vahhabi ayaklanmasını bastırmakla görevlendirildi. Ancak, hasta olduğu için bu göreve gidemedi ve 80 yaşına yaklaştığı bir sırada veremden öldü.