Osmanlı devletinin kurucusu Osman Bey'in babası (XIII. yy )

XIV. yy. sonlarından önceki bizans ve İslam kaynaklarında adına rastlanmaz Daha sonraları, Bayezit l’in Timur'a yazdığı mektupla ibnülcezeri'nin Zarüş şıfa adlı yapıtında ondan söz edilir Osmanlı yapıtlarındaysa Ertuğrul Gazi'ye ilişkin söylentiler iki ayrı grupta toplanabilir Bunların ilkine göre Ertuğrul Gazi, Oğuzlar’ın Kayı boyundan olup, Gündüz Alp ve Gök Alp ile birlikte Konya Selçukluları sultanı Alaettın Keykubat'ın yanında Eskişehir yakınlarındaki Sultan höyüğü'ne kadar gelerek burada yapılan savaşlarda kendini gösterdi. Yine bu grupta ele alınan bir başka söylentiye göre, moğol istilasından sonra, 340 yandaşıyla birlikte Doğu dan Rum'a (Anadolu) geldi; önce Ankara'nın G.'indeki Karacadağ'a yerleşti, Eskişehir yakınlarındaki Karacahisar'ı aldı ve doksan üç yaşındayken öldü ikinci grup söylentiye göreyse, Kayılar'ın önderi Süleymanşah’ın Ertuğrul, Dündar, Sungurtekin ve Gündoğdu adlı dört oğlu vardı.

Süleyman şah, Caber kalesi yakınlarında suda boğulunca oğullarından ikisi D.’ya döndü, Ertuğrul ile Dündar 400 gadirlik bir grupla Pasinler ovasına geldiler Ertuğrul, daha sonra sultan Alaettin’den kışlak olarak Söğüt yöresini, yaylak olarak da Domaniç ve Ermenibelı tepelerini aldı; halkını elli yıl yönettikten sonra 1288'de öldü. Öteki kaynaklar, bu iki söylentiyi birleştirerek bunlara, Moğollar ile yaptığı bir savaşta Ertuğrul'un, Alaettin Keykubat'a yardım ettiğini eklerler. Osmanlı devleti, Bursa'nın bir sancağına onun anısına Ertuğrul sancağı adını verdi Söğüt’ün çıkışında, Bilecik yolu üzerinde bulunan türbesi Abdülhamit II tarafından yaptırıldı.