renk
genel anlamda, cisimlerin yansıttığı ya da yaydığı ışığın gözle algılanmasına ilişkin, ton, parlaklık, doymuşluk olmak üzere üç nitelikle betimlenen özellik. Fizikte renk, elektromagnetik ışınım tayfının insan gözünün algılayabildiği bölgesinde yer alan dalgaboylanyla ilişkilidir. Elektromagnetik ışımın tayfının görünür bölgesindeki ışınım, ışık olarak adlandırılır; bu bölge tayfın 400-700 nm arasındaki çok dar bir dalgaboyu aralığını kaplar (1 nm [nanometre] = 109 m). Bu aralıktaki dalga- boylan göz tarafından değişik renklerde algılanır. Uzun dalgaboyundan (700 nm) kısa dalgaboyuna (400 nm) doğru bu renkler kırmızı, turuncu, san, yeşil, mavi, lacivert (çivit rengi) ve mor olarak sıralanır. Sir Isaac Newton beyaz ışık üzerinde gerçekleştirdiği bir dizi deney sonucunda, beyaz ışığı bir prizma aracılığıyla renkli bileşenlerine ayırarak kırmızıdan mora uzanan bir tayf oluşturdu, bunları ikinci bir prizma aracılığıyla birleştirerek yeniden beyaz ışık elde etti (1666). Yedi temel rengi belirleyip adlandıran da Newton’dur.
Renkler birbirlerinden üç nitelikleri ile ayırt edilir; bunlar, ton (renk türü), doymuşluk ve parlaklıktır (açıklık).
Ton, rengi oluşturan ışığın tayftaki yerine, bir başka deyişle baskın dalgaboyuna bağlı bir niteliktir. Günlük dilde kırmızı, eflatun, pembe, zeytin yeşili vb terimler tonla ilgilidir.
Doymuşluk, rengi oluşturan ışıktaki beyaz ışık miktarına ilişkin bir niteliktir; doymuşluğu yüksek olan renkte beyaz ışık azdır ya da hiç yoktur. Günlük dilde kullanılan grimsi, canlı gibi nitelemeler doymuşluğa ilişkindir.
Parlaklık ışığın şiddetiyle, bir başka deyişle açıklık-koyulukla ilgilidir; günlük dildeki açık, koyu terimleri rengin bu niteliğine ilişkindir.
Ton ve doymuşluk birlikte bir rengin renkserlik (kromatiklik) olarak adlandırılan niteliğini oluşturur; bu nedenle renkler, renkserlikleri ve parlaklıklarıyla belirlenebilirler.
Newton’dan bu yana renkleri tanımlama ve sınıflama yönünde pek çok çalışma yapılmıştır. Bunların en önemlilerinden biri, ABD’li ressam Albert H. Munsell’in 1913’te ortaya koyduğu Munsell renk sistemidir). Bu sistemde renkler ton, değer ve berraklık (kroma) özelliklerine göre sınıflanır. Bu sınıflamada ton, baskın dalgaboyuna; değer, parlaklığa; berraklık da rengin saflığına karşılık gelir. Bir başka sınıflama sistemi ise Alman kimyacı Wilhelm Ost-Nvald’ın (1853-1932) geliştirdiği sistemdir. Bu sistemde renkler saflık, beyazlık ve siyahlık özelliklerine göre sınıflanır.
Renk-ölçümde kullanılan en yaygın sistem ise Uluslararası Aydınlatma Komisyonu’nun (CIE) 1931’de kabul ettiği sistemdir. 1964’te değişikliklerle yeniden kabul edilen CIE sisteminde birincil renkler olarak belirlenen kırmızı, yeşil ve maviye karşılık gelen üç değer temel karşılaştırma noktaları olarak alınır, öteki bütün renkler bu birincil renklerden elde edilir. Herhangi bir tbn, birincil renklerden ikisinin uygun oranlarda karıştırılması ile elde edilebilir. Karıştırma işlemi toplamalı ya da çıkarmalı işlem olarak gerçekleştirilir. Toplamalı işlemde tayfın değişik bölgeleri birbirine eklenir; çıkarmalı işlemde ise tayfın bir bölümünün ortadan kaldırılması ya da soğurulması söz konusudur.
Toplamalı işlemle karıştırıldığında beyaz, çıkarmalı işlemle karıştırıldığında siyah oluşturan iki renk birbirlerinin tümler rengi olarak adlandırılır. Çizimde üç birincil renk olan kırmızı, yeşil ve mavi-mor renklerin toplamalı karışımı ile siyan (kırmızının tümleri), magenta (yeşilin tümleri) ve sarı (mavinin tümleri) renklerin çıkarmalı karışımı gösterilmiştir. Görüldüğü gibi, şekillerden herhangi birindeki üç renkten ikisinin karışımı üçüncü rengin tümleri olmaktadır.
