BAŞLIK
—ANSİKL. Başlık, giyimi tamamlama ve başı koruma işlevi yanında, eski çağlardan beri bir ulusun ya da toplumsal sınıfların simgesi sayılmıştır. Bu nedenle köklü bir toplumsal değişim olmadıkça biçimini korumuş; birçok toplum, başlığa dinsel ve ulusal bir nitelik yakıştırmıştır.

Orta Asya Türkleri nin giydiği başlıklar, genellikle posttandı. Keçe külah üzerine bez sararak giyilen başlıklar da vardı. OsmanlI devletinde, Tanzimat dönemine değin çok değişik başlıklar kullanılmıştır Bunlar, genellikle, çuha, keçe, deri, kumaş ya da içine pamuk doldurularak dikilen bezden yapılıyordu. Başlığın biçimi rütbeye ve toplumsal sınıflara göre değişiyordu. Sadrazamların, beylerin, ulema sınıfından olanların, şeyhlerin, esnaf sınıfından olanların, kendine özgü başlık biçimleri vardı. Yeniçerilerin giyeceği başlık türleri de bir nizamnameyle belirlenmişti. Kimse başka sınıfa ait başlığı giyemezdi.

Padişahlar, sarıklı kavuk üzerine tuğ takarlardı. Sadrazam ve vezirler, genellikle kallavi", mücevveze, paşayı kalafat' adı verilen kavuk türlerini giyerlerdi. Asker dış ağaları da, rütbelerine göre selimi’, kafes', horasani" denilen kavukları kullanırlardı. Yeniçeri külahı, beyaz keçe ya da çuhadan yapılırdı. Subayların giydiği börklere üsküf' denirdi. Lağımcılar kalpak, topçular ve tersane kalyoncuları puşi", zırhlı asakir başları zerrin külah, padişah maiyetinde bulunan solaklar ve peykler tas" adlı bir başlık giyerlerdi. Eyalet askerleri, kendi ülkelerinin başlığını giyer, esnaf başlıkları da birbirinden farklı olurdu. Bunlar dışında başlığın büyüklüğüne, biçimine, sarığın türüne göre çok değişik başlık adları vardı. Tanzimat döneminden sonra, bu tür baş giyimleri yalnızca din adamlarına serbest bırakılmış, resmi başlık olarak fes" kabul edilmiştir. Cumhuriyet döneminde ise fes giyilmesi yasaklanmış, şapka giyilmeye başlanmıştır.

Kadın başlıkları da dönemlere göre farklılıklar göstermiştir. Genellikle, hazır olanlar ve doğrudan baş üzerine uygulananlar olmak üzere iki türlüdür. Hazır başlıklar, fes. tepelik', tas, taç" vb.'dir Doğrudan başa uygulananlarsa belli bir beceri gerektirir. Saç ya da kumaşla doğrudan başa uygulanan hotoz, bunların en bilinenlerindendir. Fesler çeşitli boylarda, yumuşak ya da sert kalıp olur, kimisinin üzeri işlenirdi. En çok kullanılan kadın başlıklarındandı. Başlıklar üzerine krep, yemeni, oyalı yazma vb. örtülür, değişik baş süslemeleri yapılırdı. ( BAŞ SÜSLEMELERİ.) Kentlerde, özellikle İstanbul’ da başlıkların üstü, ekonomik güce göre çeşitli mücevherlerle, kırsal kesimdeyse altın, boncuk, oya, vb. ile süslenirdi. Kent lerde geleneksel başlıkların yerini, modanın öngördüğü biçimler almışsa da, kırsal kesimde başlık giyme ve süsleme geleneği günümüzde de yaşamaktadır.

—Arkeol. Eski Mısırlılar yastık yerine başlık kullanırlardı. Bu bir kaidesi ve düşey bir desteği bulunan yarım daire biçiminde taştan bir nesneydi. Üst bölümde, uyuyanın başını koyacağı bir yastık vardı. Yararlı bir eşya olan başlık aynı zamanda tılsımlıydı ve kötülükleri uzaklaştırmaya yarıyordu; kaidesi, çoğu zaman, uyku kaçıran kötü güçleri kovan koruyucu meleklerle süslüydü.

—Folk. Başlık, Türkiye’de olduğu gibi, dünyanın geleneksel yaşam sürdüren birçok ülkesinde görülen toplumsal bir uygulamadır. Ekonomileri geleneksel tür tarım ve hayvancılığa bağlı kültürlerde, aile bireylerinin tümü üretime katılmak zorundadır. Evlenecek ergen kız, kendi üretim biriminden ayrılıp erkeğin üretim birimine katıldığından, kız tarafında bir işgücü kaybı sözkonusu olur. Başlık, bu işgücü kaybını karşılamak üzere erkek tarafının verdiği para,taşınır ya da taşınmaz malları kapsar. Giderek etkinliğini yitirmekle birlikte, günümüzde de geçerli bir uygulamadır.

Başlığın miktarı, evlenecek kızın özelliklerine, ailevi durumuna ve erkek tarafının ekonomik gücüne göre değişir. Evlendikten sonra kızın bakire olmadığı anlaşılırsa, kız tarafı başlığı geri vermek zorundadır. Ekonomik yönden güçsüz olanlar, başlık parasından kurtulmak için ya kızı kaçırırlar ya da değiş tokuş yaparlar. Alınan kıza karşılık; erkeğin kız kardeşi, kızın erkek kardeşine verilir. Yakın dönemlere değin kırsal kesimde önemli bir toplumsal sorun olan başlık uygulamasına, giderek bazı çözümler getirilmektedir: köyde topluca karar alınarak ya da aileler aralarında anlaşarak, başlık parasından vazgeçmektedirler.