Lodos

Türkiye’de güneybatı yönünden esen sıcak rüzgâr. Gezici siklonların Türkiye’yi etkilediği kış aylarında daha şiddetli ve sık olarak eser.

Yunanca “güney” anlamına gelen “notos” sözcüğünden türetilmiş olan lodos, geniş anlamda, “lodosa bakan pencere” ve “lodosa bakan kıyı” örneklerinde olduğu gibi güney yönünü tanımlayan bir yöq adı olarak da kullanılır. Halk arasında güneyden esen rüzgârların tümüne birden lodos denir. Oysa güneydoğudan esen rüzgârın adı keşişleme, güneyden esenin adı ise kıbledir.

Doğu Akdeniz’deki gezici siklonlara bağlı olan güney rüzgârları, kara içleri ile çöllerden doğarak kara üzerinde estiklerinde kurak ve sıcaktır. Aynı rüzgârlar denizlerde doğar ya da deniz üzerinden geçerse sıcak ve nemli olarak eser. Lodosun Anadolu kıyılarındaki başlıca özelliği, havayı ılıklaştırması ve yağmur getirmesidir. Kıyıda yağış bıraktığı zamanlarda, Anadolu içlerine sıcak ve kuru bir rüzgâr olarak sokulur. Anadolu’daki dağların kuzey eteklerinde kuru olarak esmesinin nedenlerinden biri de, kuzey yamaçtan inerken ısınarak kuraklaşması ve böylece fön niteliğini kazanmasıdır. İç Anadolu’da bu tip rüzgârlar “kabayel” adıyla anılır. Karapınar çevresinde volkanik kumları savuran ve küçük çapta yerel kum fırtınalarına neden olan aynı nitelikteki rüzgârlara da “dağıl” denir.

Lodos, özellikle Marmara Bölgesi’nde ve daha çok İstanbul yöresinde iklimin tanıtıcı bir öğesidir. İnsanların fizyolojik, hatta psikolojik yapılarını, ayrıca bitkileri etkilediğinden, halk arasında sağlam bir hava sayılmaz. Kışın havayı ısıttıktan sonra birdenbire yerini soğuklara bıraktığından, organizmanın direncini azaltarak hastalıklara yol açtığı ileri sürülür. Lodosun baş ağrısı yaptığı da bilinir. İstanbullular şiddetli ve sürekli lodos fırtınalarından sonra tutulan balıklara “lodos balığı” der ve bu balıkları yemek istemez. Lodosun bir başka etkisi İstanbul’un Marmara kıyılarında deniz sularının 1 m kadar yükselmesini sağlayan ses olayına yol açmasıdır.

Lodos kışın hava sıcaklığını olağandışı biçimde yükseltir. Örneğin, Göztepe Meteoroloji İstasyonu’nda yapılan gözlemlerde hava sıcaklığının 28 Şubat 1958’de 23,4°C’ye, 14 Şubat 1977’de de 24°C’ye çıktığı saptanmıştır. Yazın seyrek ve az şiddetli olarak esen lodosu bir durgunluk izler. Bu dönemde Marmara Bölgesi’ne yerleşen nemle yüklü, saydamlığı azalmış, ağır ve dayanılması güç hava da yüksek sıcaklıklara neden olur.

Lodos eserken, hava önceleri açıktır; hava basıncı gittikçe düşer. Sonra hava bulutlanır, bu sırada kuzeybatıya doğru esmekte olan rüzgâr birden yön değiştirerek kuzeydoğuya doğru esmeye başlar. Hemen ardından şiddetli yağmurlar görülür. Bu olay İstanbullular arasında “lodosun gözü yaşlıdır” deyişinin yerleşmesine yol açmıştır. Yağmurdan sonra Marmara’nın kuzey kıyılarında denizi altüst eden ve boğazda orkö- za (bak. İstanbul Boğazı) yol açan lodos diner. “Yağmur lodosu dindirir” deyişi, bir sonuç olan yağmurun neden olarak algılanması biçimindeki yanılsamadan doğmuştur.

Lodosun çok estiği kışlarda, bitkilerin erkenden çiçeklenmesi ve yapraklanması gibi bazı olağandışı olaylar gözlenir.