Soyut Resmin Öncüsü Fahrelnissa Zeid (1901-1991)!

1901 İstanbul doğumlu olan Zeid, Osmanlı döneminin seçkin ailelerinden biri olan ve sanata büyük önem veren Şakir Paşa ailesinden geliyor. Sadrazam Cevat Paşa'nın yeğeni olan Zeid'in bir kardeşi Halikarnas Balıkçısı olarak bilinen yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı, diğer kardeşi ise ressam Aliye Berger. Sanatçının, yazar İzzet Melih Devrim ile evliliğinden olan çocukları ise ressam Nejad Devrim ve yönetmen, tiyatro sanatçısı Şirin Devrim’dir. Zeid aynı zamanda seramik sanatçısı Füreya Koral’ın teyzesidir. Sanayi-i Nefise’nin ilk kadın mezunları arasında olan sanatçı, resim öğrenimine Paris’teki Académie Ranson’un Stalbach Atölyesi’nde, sonrasında İstanbul’daki Namık İsmail Atölyesi’nde devam eder. 1934 yılında Irak’ın Ankara temsilcisi Emir Zeid ile evlenir ve Prenses unvanını alır.

Fahrelnissa Zeid'in farklı mekan ve zamanlarda geçen sanat yolculuğu, şimdilerde Londra'da sergileniyor. En büyük modern ve çağdaş sanat müzelerinden biri olan Tate Modern'deki ilgili sergide, Zeid'in ilk dönem eserlerinden dışavurumcu resimlerine, soyut resme geçişini yansıtan büyük tuvallerden son dönem portrelerine kadar kariyerinin mihenk taşlarını bulmak mümkün. Ayrıca Bizans, İslam ve İran sanatının motiflerini Avrupa'nın soyut resim geleneğiyle zenginleştiren Zeid'in vitray sanatının inceliklerini taşıyan eserleri ile 5 metre genişliğe ulaşan resimleri de Tate Modern'de görülebilir.
Tate Modern'deki sergide İstanbul Modern koleksiyonundan gelen çok sayıda eser bulunuyor. Bunlardan birisi, Londra'daki sergide de yer alan ve Zeid'in en çarpıcı eserlerinden kabul edilen 'Cehennemim' adlı eser. Coşkulu kompozisyonları ile anılan Zeid’in kendine özgü resim dili, tek üsluba indirgenemeyecek kadar canlı ve zengindir. Zeid’in sanat anlayışı, minyatür kurgusuna uygun şekilde inşa edilmiş figürlü kompozisyonlarıyla erken dönem, vitray yüzeylerini anımsatan geometrik ve serbest soyutlamacı çalışmalarıyla olgunluk dönemi, çoğunlukla portrelerden oluşan ve psikolojik anlatının ön plana çıktığı geç dönem şeklinde gruplanabilir.

Sanatçının ustalaştığı soyut geometrik kompozisyonlar, yıllar sonra yeniden sergilenme imkanı buldu. Söz konusu sergi Londra'dan sonra Berlin ve Beyrut'a kadar uzanacak ve 8 Ekim'de son bulacak. İlk bireysel sergisini 1944’te Maçka’daki evinde açan Zeid, 2. Dünya Savaşı sonrası belirli süreler bulunduğu Paris, Londra, New York, Brüksel ve daha birçok şehirde yapıtlarını sergiledi. 1976 yılında Amman’a yerleşen sanatçı, kendi adını taşıyan bir sanat enstitüsü kurdu. Hayatının sonuna kadar enstitüye destek vererek üretimlerini sürdürdü ve 1991 yılında Amman’da öldü.

Kaynak: BBC Bilim / İstanbul Modern (25 Ağustos 2017)