katran

ağaç, kömür, turba gibi organik maddelerden damıtma yoluyla elde edilen koyu renkli, ağdalı sıvı.

ağaç katranı

BÎTKÎ KATRANİ olarak da bilinir, kömürleştirme ya da parçalayarak damıtma yöntemiyle odundan elde edilen sıvı ürün. İki tür ağaç katranı vardır: Meşe ve kayın gibi ağaçlardan elde edilen sert ağaç katranları ile çam ağaçlarından, özellikle reçineli gövde ve köklerden elde edilen reçineli katranlar. Ağaç katranı ham durumda hem yakıt olarak, hem de halatların ve tahtaların kalafatlanmasında kullanılabilir. Ayrımsal damıtmadan geçirildiğinde de kreozot, zift ve yağlara ayrışır.

Sert ağaç katranları ya dinlenmeye bırakılan asitin doğal tortusu ya da damıtma artığı olarak pirolinyöz asitten elde edilir. Ham pirolinyöz asit, odunun damıtılması sırasında ayrışan, yoğun ve uçucu bir üründür. Reçineli ağaç katranlarını sert ağaç katranlarından ayıran temel özellik, bileşimlerinde terebentin olarak bilinen hoş kokulu bir terpen karışımının bulunmasıdır. Bu gruptan olan çam katranının büyük bir bölümü eski SSCB, İsveç ve Finlandiya ormanlarından elde edilir. Terebentinin damıtma artığı olan bu katran halat ve sicimlerin katranlanmasında ve üstüpü yapımı için kenevir liflerinin doyurulmasında yaygın olarak kullanılır. Eczacılıkta ise çok seyrek olarak kimi merhem ve antiseptiklerin bileşimine katılır. Çam katranının damıtma ürünleri, özellikle de kreozot, metalürjide köpüklü yüzdürme işlemlerinde kullanılır.

kömür katranı

kömürün havasız ortamda 900°C-1.200°C arasındaki sıcaklıklarda ısıtılarak koklaştınlması (karbonlaşması) sırasında çıkan gazların yoğunlaştınlmasıyla elde edilen sıvı ürün. Sanayide pek çok önemli bileşik kömür katranından türetilir.

Kömür, turba, linyit ve odun 700°C’yi geçmeyen sıcaklıklarda karbonlaştınldığmda düşük sıcaklık katranı oluşur. Katran asitleri, sud kostik ile tepkimeye girerek suda çözünebilen tuzlar oluşturan fenol türevleridir ve damıtılan kömür katmanlarından özütlenerek elde edilir.
Katran bazlan ise katran asitleri uzaklaştırıldıktan sonra kalan damıtık yağın alkaü bileşenleridir. Bu bazlardan biri olan piridin, kokulu, renksiz ve azotlu bir bileşiktir ve türevleri önemli eczacıhk ürünlerinin elde edilmesinde kullanılır. Piridinin ve öbür damıtılabilen maddelerin uzaklaştırılmasından sonra geride kalan madde zifttir ve alüminyum sanayisinde elektrot yapımında kullanılır.