ikonografi

görsel sanatlarda kullanılan simgeleri, temaları ve konulan belirleyen, tanımlayan, sınıflayan ve yorumlayan disiplin.

Sanatçılann bu öğeleri belli bir yapıtta kullanma biçimi de ikonografi terimiyle anlatılır.
16. yüzyılda yayımlanan ilk ikonografik çalışmalar ilkçağ edebiyatından alınarak ressamların kullanması için görselleştirilmiş amblem ve simge derlemeleriydi. Bu yapıtların en ünlüsü Cesare Ripa’nın Iconologia'siydi (1593). Avrupa’da 18. yüzyıla değin kapsamlı ikonografi çalışmaları yapılmadı. Bu yüzyılda ikonografi arkeolojiye yardımcı bir dal olarak değerlendirildiği için, yalnızca eski anıtlardaki konu ve motiflerin sınıflandırılmasıyla sınırlı kaldı.

19. yüzyılda ikonografi arkeolojiden bağımsız hale geldi ve öncelikle Hıristiyan sanatındaki dinsel simgelerin anlamıyla ilgili bir araştırma alanı oldu. 20. yüzyılda Hıristiyan ikonografisi araştırmalarının yanı sıra dinsel Doğu sanatı ile Avrupa sanatının dindışı ve klasik ikonografisi de incelenmeye başladı.

ikonoklazm

(Yunanca eikonoklastes: “tasvir kinci”), Bizans İmparatorluğu’nda 8. yüzyılın ilk çeyreğinden 9. yüzyılın ortalarına değin süren dinsel tasvir karşıtı hareket. İkonoklastlann ikonlara tapınılmasına karşı çıkma nedenleri arasında, Eski Ahit’teki On Emir’den İkincisinin (Çıkış 20:4) getirdiği yasak önemli bir rol oynuyordu, ikonlara tapınılmasım savunanlar ise onların simgesel bir değer taşıdığında ve bir kez yaratıldıktan sonra kutsallaştıklarında diretiyorlardı.

Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde Hz. İsa’nın ve azizlerin resimlerinin yapılmasına ve bunların kutsal sayılmasına hep karşı çıkılmıştı. Ama ikonlar gene de, özellikle Roma İmparatorluğu’nun doğu eyaletlerinde yaygınlaştı. 6. yüzyılın sonlarına doğru ve 7. yüzyılda resmen desteklenen ikonlara, canlılık özelliği taşıdıkları inancıyla tapınılıyordu. Bu tür uygulamalara özellikle Anadolu’da karşı çıkıldı. 726’da Bizans imparatoru III. Leon ikonlara karşı açıkça tavır aldı; 730’da da ikon kullanılması resmen yasaklandı. Böylece başlayan ve ikonlara tapanları hedef alan baskı ve zulüm, Leon’dan sonra tahta geçen V. Konstantinos Kopronymos döneminde (741-775) ciddi boyutlara ulaştı.

787’de İmparatoriçe Eirene, VII. Ekume- nik Konsil olan II. Nikaia (İznik) Konsili’ni topladı ve burada İkonoklazm lanetlenerek ikon kullanılması yeniden serbest bırakıldı. 814’te V. Leon’un tahta geçmesinden sonra ikonoklastlar yeniden güçlendi ve ikon kullanılması 815’te toplanan bir konsilde bir kez daha yasaklandı. İkinci İkonoklazm dönemi, 842’de İmparator Theophilos’un ölümüyle sona erdi. Theophilos’un karısının çabalarıyla 843’te ikonlar yeniden kullanılmaya ve saygı görmeye başladı. Bu olay Ortodoks Kilisesi’nde, Ortodoks Yortusu olarak hâlâ kutlanmaktadır.