Dünya Uzay Haftası!

SSCB'nin "Sputnik 1" yapay uydusunu 61 yıl önce Dünya yörüngesine göndermesiyle insanlığın uzay macerası başladı. Birleşmiş Milletler (BM) tarafından uzayla ilgili farkındalığın artırılması amacıyla 1999'da belirlenen "Dünya Uzay Haftası" her yıl 4-10 Ekim tarihlerinde pek çok ülkede çeşitli etkinliklerle kutlanıyor. Bu hafta kapsamında, geçen yıl 80 ülkede 3700'den fazla etkinlik düzenlendi. Dünya Uzay Haftası'nın 2018 yılı teması, "Uzay Dünyayı Birleştiriyor" ve 2019 teması "Ay: Yıldızlara Geçit" olarak belirlendi. ABD öncülüğündeki Batı bloku ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) öncülüğündeki Doğu bloku arasındaki Soğuk Savaş boyunca en büyük rekabet alanlarından biri "uzay" oldu.

Sovyetler Birliği'nin 4 Ekim 1957'de Sputnik 1 yapay uydusunu Dünya'nın yörüngesine göndermesi, insanlığın uzay ile macerasını başlatan en önemli olaylardan biri olarak kabul ediliyor. Yaklaşık 22 gün boyunca Dünya'ya radyo sinyalleri gönderen Sputnik 1, 4 Ocak 1958'de Dünya atmosferine girdi ve yanarak yok oldu. Rusya’nın bu başarısının ardından ABD de 1958'de Explorer I adlı ilk uydusunu Dünya'nın yörüngesine gönderdi ve böylelikle ABD uzay yarışındaki ilk hamlesini yapmış oldu. İlgili gelişmenin ardından, Sovyetler Birliği 1959'da Luna 2 adlı uzay mekiğini Ay'a fırlattı ve yaklaşık 2 yıl sonra 12 Nisan 1961'de Vostok 1 adlı kapsüle benzer uzay mekiğiyle kozmonot Yuri Gagarin’i Dünya'nın yörüngesine gönderdi. Böylelikle Gagarin, uzaya çıkan ilk insan oldu. Gagari'nin uçuşu 108 dakika sürdü ve 327 kilometre yüksekliğe ulaştı. Aynı yıl NASA da Merkür Projesi kapsamında ürettiği mekiklerle önce maymunları daha sonra astronot Alan Shepard’ı uzaya gönderdi ancak Shepard Dünya'nın yörüngesine ulaşamadı. Bu denemenin ardından astronot John Glenn, 20 Şubat 1962'de Dünya'nın yörüngesine erişen ilk Amerikalı oldu. Gleen, 4 saat 56 dakika süren yolculuk sırasında Dünya çevresini üç kez turladı.

John Glenn, bu başarısının ardından ABD'de kahraman ilan edildi ve dönemin ABD Başkanı John Kennedy tarafından kendisine Uzay Kongresi Onur Madalyası verildi. Ülke çapında okul ve sokaklara Glenn'in adı verildi. Kennedy, yaptığı bir konuşmada, 1960'ların sonuna kadar Ay'a insan göndermeyi planladıklarını duyurdu. Rus kozmonot Valentina Tereshkova, 16 Haziran 1963'te Vostok 6 adlı uzay mekiğiyle uçuşunu gerçekleştirerek, "uzaya çıkan ilk kadın" ünvanına sahip oldu. Dünya'nın yörüngesinde 48 tam tur atan ve yaklaşık üç gün boyunca uzayda kalan Rus kozmonot Tereshkova, uzay mekiğinden ayrıldıktan sonra paraşütle Orta Asya'ya iniş yaptı. ABD, Ay'a insan gönderme çalışması olarak adlandırdığı "Apollo Projesi" altında Ay'a çok sayıda iniş gerçekleştirdi. Ay yolculuğunun ilk adımı Apollo 1'in testleri sonucu çıkan yangında, 3 mürettebat hayatını kaybetti.

16 Temmuz 1969'da Ay'a iniş yapan ilk uzay aracı Apollo 11'de astronot Neil Armstrong, Edwin Aldrin ve Michael Collins bulunuyordu. Apollo 11'in 20 Temmuz'da Ay'ın yörüngesine girmesinin ardından astronot Neil Armstrong, Ay'a ayak basan ilk insan oldu. Apollo 11 misyonu komutanı Amstrong'u, yaklaşık 20 dakika sonra astronot Aldrin izledi ve böylelikle Ay'a ayak basan ikinci kişi oldu. Ay'a ayak basan ilk insan Armstrong'un, "Benim için küçük, insanlık için büyük bir adım" sözü tarihe geçti. Neil Armstrong, 25 Ağustos 2012'de 82 yaşında yaşamını yitirdi. Apollo 11'in ardından 1969-1972 yılları arasında Ay'ı keşfetmek için 6 Apollo misyonu daha yapıldı.

Apollo 17'nin 7 Aralık 1972'de yaptığı yolculuk ise Ay'a yapılan son insanlı yolculuk oldu. Ay yürüyüşünü gerçekleştiren son Amerikalı astronot Gene Cernan, NASA'nın Apollo 17 misyonu kapsamında 12 Aralık 1972'de Ay'a ayak basan 12. ve son astronot oldu. 1972'den bugüne Ay'a bir daha insanlı uçuş yapılmazken Rusya, 2029'da Ay'a insanlı uçuş yapmayı planladığını duyurmuştu. Rusya Federal Uzay Dairesi'nden (Roscosmos) bir yetkili 2015'te yaptığı bir açıklamada, Rusya'nın Ay'a yolculuk için tekrar düğmeye bastığına işaret ederek, "Ay'a insanlı görevin 2029'da düzenlenmesini planladıklarını ve gerekli çalışmalara çoktan başladıklarını" söylemişti.

Kaynak: Science News (3 Ekim 2018)