Hırvatistan

resmi adı HİRVATİSTAN CUMHURİYETİ, Sırp-Hırvat dilinde REPUBLİKA HRVATSKA,
Balkan Yarımadasının kuzeybatısında ülke.

I. Dünya Savaşı öncesinde Avusturya’ya ait olan Istra’nın (Istria) büyük bölümünü, Dalmaçya’yı ve eskiden Macaristan’ın bir parçası olan Slavonya’yı kapsar. Kuzeybatıda Slovenya, kuzeyde Macaristan, doğuda Yugoslavya, güneyde Bosna-Hersek, batıda da Adriya Deniziyle çevrilidir. Başkenti Zagreb, yüzölçümü 56.538 km2, 1992 tahmini nüfusu 4.808.000’dir.

Doğal yapı.

Ülke toprakları Tuna, Drava ve Sava arasındaki verimli topraklardan başlayıp batıda Venedik Körfezine, daha sonra da Adriya Denizi boyunca Karadağ’a kadar bir hilal biçiminde uzanır. Kuzeydoğu kesimi genellikle verimli topraklarla kaplı düzlüklerden oluşur. Dinar Alpleri’nde yer alan güneybatı kesimi ise dağlık ve engebelidir. Çok sayıda körfez ve limanın bulunduğu kıyı şeridi doğal güzelliğiyle tanınır. Dalmaçya kıyılarının açıklarında kıyıya paralel çok sayıda ada bulunur. Dalmaçya güneydeki Bosna-Hersek’ten, yüksekliği 450-1.900 m arasında değişen Dinar Alpleri’yle ayrılır. Istra Yarımadasıyla Dalmaçya kıyılarında Akdeniz iklimi hüküm sürer. Bu bölgelerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer; ocak ayı sıcaklık ortalaması 7°C, temmuz ortalaması ise 24°C dolayındadır. İç kesimlerde ve dağlık bölgelerde iklim daha serttir. Ülke topraklarının yaklaşık yüzde 37’si ormanlarla kaplıdır. Kıyı bölgesinin yaygın bitki örtüsü makilerdir.

Nüfus.

Hırvatistan nüfusunun yaklaşık yüzde 75’ini bir Slav halkı olan Hırvatlar oluşturur. Sırpların toplam nüfusa oranı yüzde 12 dolayındadır. Nüfusun yaklaşık yüzde 77’si Katoliktir. Kentlerde yaşayanların oranı yüzde 51 dolayındadır. Kilometrekareye 85 kişi düşer. En büyük yerleşme başkent Zagreb’dir. Öteki büyük kentler ülkenin başlıca limanı olan Rijeka, Split, Osijek, Zadar, Ğakovec ve Dubrovnik’tir.

Ekonomi.

Hırvatistan ekonomisi II. Dünya Savaşı’ndan önce bitkisel üretim ve sığır besiciliğine dayanıyordu. O dönemde yetiştirilen ürünlerin başında tahıl, patates, şeker pancarı, keten, kenevir ve meyve gelirdi. Kıyılardaki adalarda bağcılık yaygındı. Savaştan sonra sanayi hızla gelişti. Kereste sanayisi eski önemini korurken, hafif sanayinin gelişmesi ve zengin petrol yataklarının bulunması ülkenin ekonomik yapısını büyük ölçüde değiştirdi. Hırvatistan’da imalat sanayisi öteki Yugoslav cumhuriyetlerinin hepsinden daha hızlı bir değişme gösterdi. Eskiden beri üzüm ve zeytin yetiştirilen, balıkçılık yapılan Istra ve Dalmaçya’da II. Dünya Savaşı’ndan sonra kömür, boksit ve hidroelektrik enerji gibi doğal kaynakların değerlendirilmesine, gemiciliğe ve turizme önem verildi. Özellikle Dalmaçya’da önem taşıyan turizm 1991’de başlayan iç savaşa değin ülkenin önemli gelir kaynaklarından biriydi.

Günümüzde Cetina ve Krka ırmakları üzerinde önemli hidroelektrik santrallar vardır. 1990 verilerine göre ülkenin toplam elektrik üretimi 9 milyar Kw/sa düzeyindedir. Gene aynı yılın verilerine göre ülkenin gayri safi milli hasılası (GSMH) 20,9 milyar ABD Doları, kişi başına düşen milli gelir ise 4.399 ABD Doları’dır.

Yönetsel ve toplumsal koşullar.

Hırvatistan 1991’e değin Yugoslavya’yı oluşturan sosyalist cumhuriyetlerden biriydi. O dönemde ülkedeki en önemli siyasal güç Hırvatistan Komünist Partisi’ydi. 1990’da Yugoslavya’da başlayan dağılma süreci Hırvatistan’ı da etkiledi. 1990’daki seçimlerin sonunda Komünist Parti ikinci parti durumuna düştü ve çoğunluğu Hırvatistan Demokratik Birliği kazandı. Ertesi yıl bağımsızlık ilan edildi ve ülkenin resmî adındaki “sosyalist” sözcüğü kaldırıldı.

Günümüzde çok partili bir cumhuriyet olan Hırvatistan’ın yasama organı 365 üyeli Sabor’dur. 1990 verilerine göre doğum ve ölüm oranları sırasıyla binde 11,9 ve binde 11,4’tür. Ortalama yaşam süresi (1980-82) erkeklerde 67 yıl, kadınlarda 74 yıldır. Okuryazarlık oranı (1981) yüzde 94,4 dolayındadır. Ülkenin başlıca yükseköğretim kurumu Zagreb Üniversitesi’dir. Zagreb’de uluslararası bir havalimanı vardır.

Tarih.

Hırvatlar bugünkü topraklarına 7. yüzyılda yerleşerek, Dalmaçya’nın kuzeyinden Pannonia’nın içlerine kadar uzanan gevşek bir federasyon oluşturdular. 803’te Kutsal Roma-Germen imparatoru Charle- magne’m egemenliğini tanıdılar. Kısa bir süre sonra da Hıristiyanlığı benimsediler. 924 dolayında bölgede bir Hırvat krallığı kuruldu. Macaristan kralı I. Lâszlo veraset çekişmesinden yararlanarak 1091’de Hırvat topraklarını ele geçirdi. Lâszlo’nun ardından tahta çıkan ve yayılmacı politikayı sürdüren Kalman 1102’de Dalmaçya ve Hırvatistan kralı olarak taç giydi. Macaristan’la Hırvatistan arasında oluşturulan birlik sekiz yüzyıl sürdü. Bu dönemde Hırvatistan’ın kendi meclisi (sabor) vardı ve ülke yasal açıdan bağımsız bir krallık olarak nitelendiriliyordu. Macarların Mohaç Savaşı’nda (1526) uğradığı yenilginin ardından Hırvatistan’ın büyük bölümü Slovenya’yla birlikte Osmanlı yönetimi altına girdi; ülkenin geri kalan bölümü ise Sabor’un kararıyla 1527’de Avusturya-Macaristan kralı I. Ferdinand’ı kral olarak tanıdı. Bölgedeki Osmanlı egemenliği 1699’da imzalanan Karlofça Antlaşmasıyla sona erdi. Bu antlaşmayla Hırvatistan ve Slovenya Habsburgların eline geçti. Hırvatistan 1809-13 arasında Napoleon’un Illyria eyaleti içinde yer aldı. 1849’da Avusturya taht topraklarına katıldı. 1868’de özerk statülü Macar taht toprağı ilan edilerek, Hırvatistan-Slovenya Krallığı adını aldı.

Hırvatistan Meclisi 28 Ekim 1918’de Avusturya ve Macaristan’la bütün bağlarını kopararak ülkenin bağımsızlığını ilan etti. Hırvatistan ve öteki Güney Slav halklarının tek bir yönetim altında birleşmesiyle, sonradan Yugoslavya adını alacak olan Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı kuruldu. II. Dünya Savaşı’nda Yugoslavya’nın Mihver Devletleri’nce işgal edilip bölüşülmesinden sonra, 10 Nisan 1941’de Zagreb’de bağımsız Hırvatistan Devleti ilan edildi. Dört gün sonra Almanya ve İtalya tarafından tanınan bu devlet Slavonya’yı, Dalmaçya’nın bir bölümünü ve Bosna-Hersek’i kapsıyordu.

Bağımsız Hırvatistan Devleti’nin başkanlığına Ustasa adlı faşist terör örgütünün önderi Ante Pavelic getirildi. Pavelic zorbalığa ve şiddete dayanan bir dikta yönetimi kurdu. Bu arada komünist Partizanlar ele geçirdikleri bölgelerde yerel komiteler kurdular ve bunlardan bir Ulusal Kurtuluş Konseyi oluşturdular. 1945’te Zagreb’in Partizanlarca kurtarılmasından sonra bu konsey halk hükümetine dönüştü. Hırvatistan da bir halk cumhuriyeti olarak Yugoslavya’yla birleştirildi.

Doğu Avrupa’da 1980’lerin sonunda başlayan demokratikleşme hareketi Hırvatistan’ı da etkiledi. 1989’da, bütün Yugoslavya’ya merkeziyetçi bir yönetimi dayatmaya çalışan Slobodan Milosevic başkanlığındaki Sırbistan ile Hırvatistan ve Slovenya’nın ilişkileri bozulmaya başladı. Aynı yıl Hırvatistan Komünist Partisi’nin kongresinde çok partili sisteme geçme kararı alındı ve partinin adı değiştirildi. Nisan 1990’da yapılan seçimlerde çoğunluğu Hırvatistan Demokratik Birliği kazandı. Hırvatistan parlamentosu Franjo Tudjman’ı devlet başkanlığına, Stjepan Mesic’i de başbakanlığa seçti. Hırvatistan Temmuz 1991’de bağımsızlığını ilan etti. Onu Slovenya, Makedonya ve Bosna-Hersek izledi. Sırbistan’ın bağımsızlık ilan eden cumhuriyetlere yönelik saldırıları kanlı çarpışmalara yol açtı. Ülkenin Sırp işgali altındaki bölgesinde Krajina Sırp Cumhuriyeti ilan edildi. Hırvatistan’da Şubat 1993’te yapılan seçimlerde Tudjman’ın Hırvatistan Demokratik Birliği yasama meclisinde çoğunluğu elde etti, ama yerel ve bölgesel seçimlerde başarısız oldu.