Bayezid I (YİLDİRİM)
(d. 1360, Bursa - ö. 9 Mart 1403, Akşehir),
Osmanlı padişahı (1389-1402). Devlet yönetimini merkezileştirmiş ve Osmanlı egemenliğini Anadolu’ya yaymıştır.
I. Murad’ın (Hüdavendigâr) oğludur. Annesi Gülçiçek Hatun’dur. 1378’de babasının Anadolu’ya egemen olma siyasetine uygun olarak Germiyanoğlu beyi Süleymanşah’ın kızı Sultan Hatun’la evlendi; Sultan Hatun’a çeyiz olarak verilen Eğrigöz, Simav ve Tavşanlı, Osmanlı ülkesine katıldı. Bayezid 1386’da I. Murad'ın Karamanlılarla yaptığı savaşa Rumeli askerlerinin komutanı olarak katıldı. 1389’daki I. Kosova Savaşı’nın kazanılmasında önemli rol oynadı ve I. Murad’ın zaferden sonra savaş alanında öldürülmesi üzerine, Sadrazam Çandarlı Ali Paşa’nın da desteğiyle kardeşi Yakub Çelebi’yi boğdurarak tahta geçti (28 Ağustos 1389). Osmanlı tarihine “kardeş kanı akıtan ilk padişah” olarak geçen Bayezid, askerlerin tepkisini önlemek için ilk kez cülus bahşişi dağıttı.
Yakub Çelebi’nin öcünü almak bahanesiyle harekete geçen Germiyanoğulları çeyiz olarak verdikleri toprakları, Karamanlılar Beyşehir’i, Kadı Burhaneddin de Kırşehir’i aldı. Osmanlı egemenliğinin Anadolu’da sarsıntı geçirdiği bu sırada Bayezid bir süre daha Rumeli’de kaldı. Akıncılar Bosna, Vidin ve Eflâk içlerine ilerlerken, kendisi de Kratovo’yu ele geçirdi. Savaşta ölen Sırp prensi Lazar’m yerine taç giyen Stefan Lazareviç ile bir antlaşma imzalayarak Sırpları vergi ödeme ve savaşlarda Osmanlı ordusuna asker gönderme yükümlülüğüne bağladı. Ardından Edirne’ye dönerek Bizans’la da benzer bir antlaşma yaptı; yabancı elçileri kabul ederek daha önce verilmiş olan imtiyazları yeniledi.
1390’da Anadolu’ya geçti. Aydmoğullarının Osmanlılara bağladı, Germiyan ve Menteşe topraklarını ele geçirerek Akdeniz’e açıldı. Bu beyliklerden aldığı donanmalarla büyük bir deniz gücü oluşturdu. Şehzadelerini Batı Anadolu’daki önemli kentlere sancakbeyi atadı. 1391’de Hamidoğullarından İsparta ve Burdur’u aldı. Aynı yıl Karamanlılardan Beyşehir ve Akşehir’i alarak Konya’ya girdi, ama barış imzalayarak geri çekildi. Bizans’ın Anadolu’da kalmış tek kalesi Alaşehir’i ele geçirdi.
Bayezid, Batı Anadolu’da otoritesini pekiştirdikten sonra, donanmasına Ege’deki bazı Bizans adalarını yağmalattı. 1391’de ilk kez Konstantinopolis’i (İstanbul) kuşattı. Yedi ay süren kuşatma sonunda imparator II. Manuel’e kentte bir Müslüman mahallesi kurulmasını, bir cami yapılmasını ve yıllık verginin artırılmasını kabul ettirdi. Ardından Rumeli’ye geçen Bayezid, Eflâk voyvodası Mircea’yı tutsak alarak ağır bir baş vergisi karşılığında serbest bıraktı.
1392’de Kastamonu’ya yürüyerek Candaroğullarının Kastamonu kolunun topraklarını ele geçirdi; Sinop kolunu da kendisine bağladı. Bu arada Osmanlı öncü birlikleri Sivas hükümdarı Kadı Burhaneddin karşısında bozguna uğradı ve Bayezid’in büyük oğlu Ertuğrul öldü. Kadı Burhaneddin de Osmanlı topraklarına girerek İskilip, Ankara, Kalecik ve Sivrihisar’ı yağmaladı. Bayezid 1393’te oğullarından Çelebi Mehmed’in (sonradan I. Mehmed) Amasya’yı, Süleyman Çelebi’nin de Tırnova, Silistre, Niğbolu ve Vidin’i almasıyla büyük bir başarı sağladı. Öte yandan Ösmanlı orduları Selanik (Nisan 1394) ve Yenişehir’i (Mora’da) alarak Tesalya ve Arnavutluk’u istilaya giriştiler.
1395’te Mısır’daki Abbasi halifesinden “Rum sultanı” unvanını alan Bayezid, ertesi yıl Yunanistan’da Tırhala, Domokos (Dömeke), Patras ve Farsala’yı ele geçirdi. 1395’te Konstantinopolis’i bir daha kuşatması, yeni bir Haçlı ordusunun harekete geçmesine yol açtı. Bayezid, Tuna’yı aşarak Vidin, Orsovo ve Rahovo’da Osmanlıları kılıçtan geçiren Haçlıları, 25 Eylül 1396’da Niğbolu Savaşı’nda ağır bir yenilgiye uğrattı. Eflâk, Macaristan, Bosna ve Arnavutluk’un yeniden fethine girişildi; İşkodra, Dıraç (Durres) , Berat, Osmanlı topraklarına katıldı. 1397’de Konstantinopolis’i üçüncü kez kuşatan Bayezid, Anadolu’ya dönerek, Kara Timurtaş Paşa’yı tutsak eden Karamanlıları Akçay Savaşı’nda yenilgiye uğrattı. Ertesi yıl Bafra, Samsun ve Canik dolaylarını alarak Osmanlı topraklarını Trabzon İmparatorluğu sınırlarına kadar genişletti. Kadı Burhaneddin’in öldürülmesinden yararlanarak Sivas’ı ele geçirdi. 1399’da Malatya, Kâhta, Darende, Divriği gibi kaleleri alarak Dulkadırlı topraklarına girdi. Bu arada topraklarını kaybeden Anadolu beyleri, yeni bir Anadolu seferine kışkırtmak umuduyla, Hindistan seferinden dönen Timur’a sığındılar.
Bayezid’in 1400 başlarında Konstantinopolis’i yeniden kuşatmasından sonra Timur, Ağustos 1400’de Sivas’ı yağmaladı. Ardından Elbistan ve Malatya’yı alarak Suriye’ye yöneldi. Bayezid, Timur tehlikesi karşısında Memlûklerle ittifakı yenilemek istemesine karşın başarılı olamadı. Suriye ve Irak’ı ele geçiren Timur Bağdat’a yönelirken, Bayezid Erzincan’a kadar ilerledi. Timur sayesinde eski konumunu yeniden elde eden Mutahharten’i dize getirdi. Bu arada Bayezid ile Timur arasındaki diplomatik temaslar sonuç vermedi. Bayezid Timur’un, Anadolu beylerine topraklarının geri verilmesi, Osmanlıların kendisine bağlanması gibi isteklerini geri çevirdi . 1402 başlarında Erzincan’a gelen Timur, Kemah’ı alarak oradan Sivas’a geçti. Bu sırada Bayezid de Tokat’a gelmiş bulunuyordu. İki ordu sonunda Ankara yakınlarında Çubuk Ovasında karşı karşıya geldi ve Bayezid, Ankara Savaşı olarak bilinen meydan savaşında ağır bir yenilgiye üğrayarak tutsak düştü (28 Temmuz 1402). Timur elde ettiği zaferden sonra İzmir’e kadar ilerleyerek Anadolu beyliklerine topraklarını geri verdi. Bayezid, yedi aylık bir sürgün döneminden sonra, 9 Mart 1403’te Akşehir’de öldü. Cenazesi Bursa’ya gönderildi. İntihar ettiği de ileri sürülür.
İyi bir örgütçü ve komutan olan Bayezid, okuma yazma bilen ilk Osmanlı hükümdarıydı. Bilginlere ve hukuka saygılıydı. Edirne ve Bursa’da birçok mimari yapıt yaptırmıştı. Osmanlı Devleti’ni merkezileştirerek Osmanlı egemenliğini Anadolu’ya yaydı. Toprak yönetimini berat tecdidi (berat yenileme) voluvla veni bir temele oturttu: vakıf kurulularının yaşaması için yeni kurallar koydu.
Kaynak: Ana Britannica
