Erzurum Kongresi

Türk Kurtuluş Savaşı’nı tek merkezden yönetme amacına yönelik, ilk ulusal kongre (23 Temmuz-7 Ağustos 1919).

19 Mayıs 1919’da ordu müfettişliği unvanıyla Samsun’a giden Mustafa Kemal (Atatürk), Amasya’ya geçerek “ulusal bir kongre toplanması” çağrısını içeren Amasya Tamimi’ni yayımladıktan sonra, 3 Temmuz’da Erzurum’a vardı. Ama Anadolu’da giriştiği örgütlenme çabaları İstanbul’da büyük tepki yarattığından, haziran sonunda İstanbul Hükümeti’nce görevine son verildi. Bu sırada Vilayat-ı Şarkiye Müdafaai Hukukı Milliye Cemiyeti’nin Erzurum Şubesi, bir süre önce yaptığı vilayet kongresinde bölge çapında genel bir kongre toplamanın zorunlu olduğu kararma varmıştı. Örgüt, kongre öncesinde Mustafa Kemal’i Erzurum Şubesi başkanlığına, Hüseyin Rauf Bey’i de (Orbay) ikinci başkanlığa getirdi.

Erzurum Kongresi, 23 Temmuz 1919’da Erzurum, Sivas, Bitlis, Van ve Trabzon’dan gelen 56 delegenin katılmasıyla toplandı. Mustafa Kemal ile Hüseyin Rauf Bey, istifa eden iki delegenin yerine seçilerek kongreye katıldı. Kurtuluş Savaşı’nın temel aşamalarından birini oluşturan ve 7 Ağustos’a değin çalışmalarını sürdüren Erzurum Kongresinde başlıca şu kararlar alındı: Bağımsızlık, ancak ulusal güçleri harekete geçirerek ve ulusal iradeyi egemen kılarak sağlanabilir. İstanbul hükümetleri de “ulusal irade”nin denetimine girmeli, bu amaçla Heyeti Mebusan bir an önce toplanmalıdır.

Asıl amaç, Mondros Mütarekesi’nin imzalandığı tarihteki (30 Ekim 1918) sınırlar içinde vatanın bütünlüğünü sağlamaktır. Ulusal hakları savunmak için kurulan örgütler tek bir düzen altında ve işbirliği içinde çalışmalıdır. İtilaf Devletlerinin Doğu Anadolu’yu ülke bütününden ayırmak amacıyla işgale kalkışmaları ve İstanbul hükümetlerinin de buna direnmemeleri durumunda, Doğu Anadolu’da hemen geçici bir yönetim oluşturulacaktır.
Kongre, çalışmalarının sonunda Heyeti Temsiliye adı altında bir yürütme organı seçti ve başkanlığına Mustafa Kemal’i getirdi.