Erzurum kongresi

Birinci Dünya savaşı'ndan sonra Anadolu’ya yönelen sal dırılara karşı ulusal direnişi örgütleyen iki büyük kongreden birincisi (23 temmuz -17 ağustos 1919).

Kongre, Vilayatı şarkiye müdafaayı hukuku milliye cemiyeti'nin Erzurum şubesi tarafından düzenlendi. Erzurum şubesi daha önce il çapında bir kongre toplamış, bölgeyi ne pahasına olursa olsun savunma kararı almış, halkı silahlandırmaya başlamıştı Bölgenin, savaşı kazanan devletlerce, Ermeniler'e verileceğini haber alan Erzurumlular, sınırda toplanan ermeni birliklerine karşı savunma kararı aldılar. Bundan sonraki aşama bütün doğu illerinin örgütlenmesi olacaktı. Bu amaçla temmuz 1919’da çalışmalar başladı.

Misakı milli sınırları içinde özgür bir Türkiye kurmak için milli mücadeleyi örgütlemek ve halkın desteğine dayanan bir ulusal ordu oluşturmak amacıyla 19 mayıs 1919'da Samsun'a çıkan Mustafa Kemal Paşa da Erzurum'daki gelişmeyi ilgiyle izliyordu. Amasya'da, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, Rauf (Orbay) Bey ve Refet (Bele) Paşa'yla birlikte, ulasal bir kongrenig.

Sivas'ta toplanmasına karar vermişlerdi. Erzurum kongresi'nin de toplanmasına önayak olan kolordu komutanı Karabekir Paşa nın çağrısı üzerine Erzurum'a geldi (3 temmuz). Mustafa Kemal'in burada kendisini ordu müfettişliğine atayan istarv bul hükümeti ile ilişkileri kopmuş, görevden alınmıştı (8 temmuz). Mustafa Kemal Paşa hiçbir resmi görevi olmadan mücadeleyi millet içinde, milletin bir ferdi gibi sürdüreceğini bütün Anadolu’ya duyurdu. Bu durumda, en kısa sürede, halkın desteğini sağlaması gerekiyordu. Halk tarafından örgütlenen bir kongrede başkan seçilmek, başlayacağı ulasal mücadelenin yaygınlaşması, etkinlik kazanması için gerekliydi.

Erzurum delegelerinden Cevat (Dursunoğlu) ve Kâzım (Yurdalan) beyler delegelikten .ayrılarak yerlerini Mustafa Kemal Paşa ve Rauf (Orbay) Bey'e bıraktılar. Sonra onlar da Pasinler ve Tortum delegeleri olarak kongreye katıldılar. 23'ü Erzurum'dan seçilen ve Bitlis, Van, Sivas, Trabzon'dan gelen, toplam 54 temsilciyle, kongre toplandı. Elazığ delegelerinin katılmasını vali Alı Galip Bey önlemişti Diyarbakır ve Mardin delegelerinin gönde rilmesi de engellendi. Kars'ı temsılen Kağızman’dan Ali Rıza (Ataman) ve Sarıkamış'tan Fahrettin (Erdoğan) beyler, resmen seçilmedikleri halde kongreye katıldılar Mustafa Kemal Paşa oybirliğiyle kongre başkanı seçildi.

On dört gun süren kongrede şu kararlar alındı:

1. ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz;
2. her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ve osmanlı hükümetinin çökmesi durumunda millet birleşerek müdafaa ve mukavemet edecektir;
3. vatanın ve bağımsızlığın korunma ve teminini merkezi hükümet (İstanbul hükümeti) sağlayamazsa bir geçici hükümet kurulacaktır;
4. Kuvayı milliye'yi istemek ve milli iradeyi hâkim kılmak esastır;
5. hıristıyanlara, siyasi hâkimiyeti ve sosyal düzeni bozacak ayrıcalıklar verilemez,
6. manda ve himaye kabul olunamaz;
7. Milli meclis'm derhal toplanması ve hükümetin işlerinin meclis denetimi altına girmesi için çalışılacaktır Kongre, dağılmadan önce bütün D Anadolu’yu temsil edecek bir temsilciler kurulu seçti.

24 temmuzda Erzurum valiliğine bildirilen kuruldaki üyeler şunlar dı Mustafa Kemal Paşa (eski ordu müfettişi, askerlikten emekli), Rauf Bey (eski bahriye nazırı), Raıf Efendi (Erzurum eski milletvekili), izzet Bey (Trabzon eski milletvekili), Servet Bey (Trabzon eski milletvekili), Şeyh Fevzi Efendi (Nakşi şeyhi), BeKir Sami (Kunduh) Bey (Beyrut eski valisi), Sadullah Efendi (Bitlis eski milletvekili), Hacı Musa Efendi (Mutki aşireti reisi). Bu kurul birlikte çalışamadı, izzet, Servet ve Hacı Musa beylerle Sadullah Efendi hiçbir toplantıya katılmadılar. Mustafa Kemal Paşa, Rauf ve Bekir Sami beyler, Raif ve Şeyh Fevzi efendiler Temsilciler kurulu üyesi olarak Sivas kongresi’ne de katıldılar. İstanbul hükümetinin tepkisi, bu gibi toplantıları yasaklamak oldu.