Bulut Nedir? Bulut Tipleri ve Oluşumları Hakkında

Bulut
MsXLabs.org & Temel Britannica

Bulut, bir araya toplanarak havada asıltı halinde yüzen milyonlarca minik su damlacığından ya da buz parçacığından oluşmuş bir kütledir. Havada her zaman bir miktar su buharı, yani gözle görülemeyen gaz halinde su bulunur. Havanın taşıyabileceği su buharının miktarı havanın sıcaklığına bağlıdır; hava ne kadar soğursa taşıyabileceği su buharı da o kadar azalır. Çünkü hava soğuduğunda, buharlaşmış olan suyun bir bölümü yoğunlaşarak gözle görülebilen su damlacıklarına dönüşür. Eğer bu su damlacıkları yere doğru çökerek toprağın ya da bitkilerin üstünde toplanmışsa çiy ya da şebnem, yere yakın bir katman oluşturmuşsa sis ya da pus, gökyüzünde bir kütle halinde sürükleniyorsa bulut adını alır.
Havadaki su buharının yoğunlaşmaya başlamasıyla oluşan bu su damlacıklarının boyutları önce çok küçüktür; çapları milimetrenin ellide birini ancak bulur. Bu yüzden, çok küçük ve kendi ağırlığıyla yere düşemeyecek kadar hafif olan bu damlacıklar hava akımlarıyla sürüklenerek atmosferde dolaşır. Ama hava daha da soğursa giderek yoğunlaşan damlalar büyür ve yağmur olarak yere düşer.
Hava kütlesi atmosferin yukarı kesimlerine doğru yükseldikçe serinler; serinledikçe de içindeki su buharı yoğunlaşır. Bu nedenle bulut oluşumu nemli hava kütlesinin yükselmesine bağlıdır. Nitekim dağ gibi bir engelle karşılaşan hava kütlesi yükselmek zorunda kaldığı için, dağlık bölgeler genellikle çok bulutludur. Ayrıca karaların aşırı ısınması ve başka bazı nedenler de hava akımlarının yükselmesine yol açar. Oluşan bulutlar, içindeki su damlacıkları yağmur olarak yere düşmedikçe ya da hava ısınarak damlacıkları yeniden buharlaş-tırmadıkça kendiliğinden dağılmaz.
Dünyanın bazı yerleri az, bazı yerleri her zaman çok bulutludur. Örneğin büyük çöllerin kurak havasında çok az su buharı bulunduğu için, buralarda bulut ender olarak görülür. Oysa ekvator kuşağında hava çok nemli olduğundan ve karalar ısındıkça bu nemli hava yükseldiğinden, gün ortasında gökyüzü her zaman bulutlarla kaplıdır. Asya ve Amerika gibi büyük kıtaların orta kesimlerinde ise çok fazla bulut olmaz; çünkü denizlerin üzerindeki nemli hava kıtanın içlerine gelinceye kadar neminin büyük bölümünü yitirir. Dünyanın en bulutlu yöreleri, kuzey ve güney yarıkürede, 40° ile 60° enlemleri arasında ve özellikle denizlerin yakınındaki yerlerdir.

Bulut Tipleri
Gökyüzünü sürekli izleme alışkanlığındaysanız, son derece değişik biçim ve büyüklükte bulutlar görmüşsünüzdür. Ama bazı bulut tipleri öbürlerinden daha sık görülür. Nitekim bütün dünyadaki meteoroloji uzmanları bulutları görünümlerine göre üç temel tipe ve bu tiplerin kendi aralarındaki bileşimi olan başlıca 10 cinse ayırmışlardır.
Üç temel bulut cinsi sirrus, kümülüs ve stratus, bunlardan türeyen öbür yedi bulut cinsi ise sirrokümülüs, sirrostratus, altokümü-lüs, altostratus, nimbostratus, stratokümülüs ve kümülonimbus olarak adlandırılır. Bunlardan sirrus, sirrokümülüs ve sirrostratus yerden 8-13 km yükseltide oluşan yüksek bulutlardır ve yalnız buz kristallerinden oluştukları için yağmur değil kar getirir. Altokümülüs, altostratus ve nimbostratus ise 2-7 km arasında yayılan orta ya da ara bulutlardır; uzun süreli yağışlar bu bulutlardan gelir. Stratokümülüs, stratus, kümülüs ve kümülonimbus gibi 2 kilometrenin altındaki yükseltilerde oluşan alçak bulutlardan stratus çisenti biçimindeki hafif yağmurları, kümülüs ise sağnak biçiminde birden boşalan şiddetli yağmurları getirir.
1. Sirrus (Tüybulut): Buz kristallerinden oluşan, tüy ya da ince iplikler biçimindeki beyaz bulutlardır. Sirruslar yerden 8 km ya da daha yukarıda oluşur.
2. Kümülüs (Kümebulut): Dış çizgileri keskin, yoğun kümeler biçimindeki bu bulutların tabanı genellikle düz, üst bölümleri kabarık ve yuvarlaktır. Tabanı çoğu kez yerden 1,5 km kadar yüksektedir; ama bütün kümenin yüksekliği birkaç kilometreyi bulabilir.
3. Stratus (Katmanbulut): Gökyüzünde yol yol ya da yerin üstünde asılı gri bir tabaka gibi görünen, genellikle karanlık görünümlü bulutlardır. Belli bir biçimi olmayan, yüksekte yayılmış bir sis katmanını andıran stratuslar yerden ancak 1 km kadar yüksekte oluşur.
Dünya Meteoroloji Örgütü'nün önermiş olduğu sınıflandırmada bu 10 bulut cinsinin yanı sıra birçok bulut türü ve bulut çeşidi de belirlenmiştir.
Gökteki bulutlar o kadar değişik biçimlere bürünür ki tümünü sınıflandırmak son derece güçtür. Gene de uzmanların bu sınıflandırmaya dayanarak bulutları tanımlaması hava durumuna ilişkin çok önemli bilgileri sağlar. Bu nedenle, hava tahmini raporlarının en önemli verilerinden biri bulutlardır.

Bulutların Oluşması
Bulutlar atmosferde bulunan küçük su tanecikleriyle buz kristallerinden oluşur. Sis de yer yüzeyine daha yakın oluşan bir tür buluttur. Eğer yer yüzeyine değmeyecek bir yükseklikte asılı duruyorsa, yüksek sisten söz edilir. Bulutların oluşabildikleri yüksekliğe yoğunlaşma düzeyi adı verilir.
Bulutların oluşması üç koşula bağlıdır:

Atmosferde su buharının bulunması: Su buharının belli başlı kaynağı okyanuslar, akarsu ve göller, bitki örtüsü, özellikle de ormanlardır.
Havada, yoğunlaşma ve süblimleşme süreçlerinin oluşmasını sağlayacak yoğunlaşma çekirdeklerinin ya da buz parçacıklarının bulunması.
Havanın soğuması, böylece göreli nemin yüzde 100’ün üstüne çıkarak doyma noktasını aşması.

MsXLabs Üye Girişi