Estonya

resmî adı ESTONYA CUMHURÎYETİ
Estonca EESTÎ VABARİİK, Baltık Denizi kıyısında ülke.

Kuzeyde Finlandiya Körfezi, doğuda Rusya Federasyonu, güneyde Letonya, batıda da Baltık Deniziyle çevrilidir. Anakara bölümünün yanı sıra 800 ada ve adacığı kapsar. Başkenti Tallinn, yüzölçümü 45.100 km2’dir. 1991 tahmini nüfusu
1. 589.000’dir.

Doğal yapı.

Estonya’nın yüzey şekilleri geçmişteki buzul etkinliğinin izlerini taşır. Güney kesimi buzultaş (moren) tepelerle kaplıdır. Orta kesiminde genellikle buzul hareketi yönünde uzunlamasına sıralanmış, çok sayıda basık buzultaş tepe bulunur. Kuzeyde buzulların bıraktığı tortulardan oluşmuş dar ve uzun yükseltiler başlar; buradaki geniş kumluk alanlar buzul sınırını belirler. Kıyıya yakın alçak kireçtaşı platosu denize dik bir biçimde iner. Ülke düzeyinde ortalama yükseklik 49 m’dir. Ülke topraklarının yalnızca yüzde 10’unun yüksekliği 90 m’yi aşar. Ülkenin en yüksek noktası güneydoğudaki Munamâgi Tepesidir (318 m). Göller toplam toprakların yüzde 5’ini kaplar. Çok sayıdaki akarsuyun büyük bölümü kuzeye doğru akarak Finlandiya Körfezine dökülür. Ayrıca doğu yönünde Pei- pus Gölüne (bir bölümü Rusya’da kalır), batı yönünde Riga Körfezine akan ırmaklar da vardır.

İklim ılıman ve nemlidir.

Atlas Okyanusunun kuzeyindeki siklonlar kışın sıcak, yazın serin hava kütleleri taşır. Ortalama sıcaklık şubatta —5°C, temmuzda 17°C’dir. Yıllık yağış miktarı 610-710 mm arasında değişir, iklim koşulları genelde tarıma elverişlidir. Genellikle çam, göknar, huşağacı ve titrek kavaktan oluşan karışık ormanlar ülke topraklarının üçte birini kaplar. Ayrıca çayırlar ve bataklıklar da önemli bir yer tutar. Ülkede yaşayan yaklaşık 60 memeli türünün başlıcaları geyik ve yaban domuzu ile kuzeydoğudaki ormanlarda bulunan ayı ve vaşaktır; tilki, porsuk, susamuru, tavşan, koypu ve minke de rastlanır. Denizlerde fok ve çeşitli balıklar bulunur. Kuş varlığı son derece zengindir.

Nüfus.

Nüfusun yaklaşık beşte üçünü Fin-Ugor halklarının Baltık-Fin koluna bağlı olan Estler, üçte birini ise Ruslar oluşturur. Ülkede ayrıca UkraynalIlar, Finler ve Beyaz Ruslar da yaşar.

Nüfusun büyük bölümü sanayinin ileri olduğu kuzey kesiminde toplanmıştır. Halkın büyük bölümü Luthercidir. Başkent Tallinn dışındaki önemli kentler Tartu, Kohtla-Jârve, Narva ve Pârnu’dur. Ekonomi. Estonya’nın ekonomisi temelde tarıma dayanmakla birlikte tarımın da ekonomiye önemli katkısı vardır. Gayri safi milli hasılanın (GSMH) yaklaşık beşte üçünü oluşturan sanayi sektöründe toplam işgücünün yaklaşık üçte ikisi çalışır. Bitümlü şeyi işleme sanayisi yapay gaz üretiminin yanı sıra sanayi için gerekli elektriği üreten termik santrallar açısından da önem taşır. Üretilen yapay gazın bir bölümü borularla Kohtla-Jârve’den Rusya Federasyonumdaki Petersburg’a (eskiden Leningrad) gönderilir.

Sanayi işçilerinin yaklaşık yüzde 20’si makine ve metal işleme sanayilerinde çalışır. Önemli sanayi ürünleri petrol arıtma donanımı, tarım aletleri, madencilik ve kazı makineleridir. Ülkede elektronik aygıtlar ve laboratuvar malzemeleri de üretilir. Bitümlü şeyi işlemeciliğine dayanan kimya sanayisi benzen, sepileme maddeleri, reçine, formaldehit ve deterjan üretimini kapsar. Geleneksel ağaç işleme sanayisi önemini bugün de korumaktadır. Başlıca ağaç ürünleri kâğıt hamuru, kontrplak, kibrit ve mobilyadır. Dokumacılık da önemli bir sanayi dalıdır. Baltık ülkelerinin toplam pamuklu kumaş üretiminin yüzde 70’i Estonya’da gerçekleştirilir. Ülkede ayrıca ipekli, yünlü ve keten kumaş ile giysi ve ayakkabı da üretilir.

Estonya toprakları genelde ekime elverişli değildir. Toprakların büyük bölümünün taşlardan temizlenmesi gerekir; doğal otlakların çoğunda da sulamaya gerek duyulur. Tarım sektörünün temelini sığır ve domuz besiciliği ile hayvan yemi üretimi oluşturur. GSMH içindeki payı beşte bire yaklaşan bu sektörde toplam işgücünün beşte birinden fazlası çalışır.
Yönetsel ve toplumsal koşullar. Estonya 1991’in sonlarına değin SSCB’yi oluşturan cumhuriyetlerden biriydi. O dönemde en yüksek yönetim organı Yüksek Sovyet’ti. Yüksek Sovyet’in kendi içinden seçtiği Pre- zidyum bu kurulun etkinlikleri arasında eşgüdüm sağlardı. Üyeleri gene Yüksek Sovyet tarafından seçilen Bakanlar Kurulu ise yürütmeden sorumluydu.
1980’lerin sonlarında SSCB’de yürürlüğe konan reformlar Estonya’daki milliyetçi eğilimlerin güçlenmesine yol açtı. Estonya Mart 1990’da Litvanya ile birlikte bağımsızlığını ilan etti; onları mayısta Letonya izledi. Başlangıçta bağımsızlık ilanına sert yöntemlerle karşı çıkan Sovyet yönetimi 20 Ağustos 1991’de Baltık ülkelerinin bağımsızlığını tanıdığını açıkladı.

İlk serbest seçimler Eylül 1992’de yapıldı. Cumhurbaşkanlığı seçiminde hiçbir adayın gerekli çoğunluğu sağlayamaması üzerine, parlamento adaylardan Lennart Meri’yi bu göreve seçti.
Estonya’da 11 yıl süren ilk ve orta öğrenim zorunlu ve parasızdır. Ülkede gelişmiş bir sosyal sigorta sistemi vardır. En önemli bilimsel araştırma kurumu 1938’de kurulmuş olan Estonya Bilimler Akademisi’dir.

Kültürel yaşam.

19. yüzyılda Estonya edebiyatına egemen olan milliyetçi coşku, 1940’tan sonra yerini toplumcu gerçekçilik akımına bırakmıştır. 20. yüzyılın ünlü edebiyatçıları arasında Anton Tammsaare, Marie Under ve Betti Âlver sayılabilir. Tallinn’de bir opera, bir bale, bir kukla tiyatrosu ve birkaç tiyatro vardır. Pârnu, Viljandı ve Rakvere’de de profesyonel tiyatrolar bulunur. Tallinn şarkı şenlikleriyle ünlüdür.