Türk Posta Pulları Tarihi

Osmanlı İmparatorluğu Dönemi:

Osmanlı İmparatorluğu, sultanının batıda Viyana kapılarından doğuda Basra Körfezi'ne kadar hükmettiği, egemenlik alanının içinde Kuzey Afrika ve Karadeniz sahillerinin olduğu en geniş sınırlarına, 1648 yılında ulaştı. Ne var ki, Malta'da alınan kesin yenilgi ile batıda daha da ilerleme yolu tıkanmıştı. Rus Savaşı yenilgisinden sonra başlayan gerileme, 1774 yılından I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar düzenli olarak sürdü. Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk pulun basıldığı 1863 yılında, (Güney Yunanistan hariç) Balkanların tamamına yakını ile Yakın Doğu'nun büyük bir bölümü hâlâ imparatorluk sınırları içindeydi. Bu nedenle en başarılı pullar, toprak kayıplarına neden olan antlaşmalarda ve belgelerde kullanılmıştı.

Postanın Tarihi:

El sürşarjlı Türk pullarının bilinen ilk örnekleri 1840 yılından kalmadır ve muhtemelen bu tarihten önce eyalet başkentleri arasında tek bir posta servisi hizmet veriyordu. Posta taşıma (kurye) hizmetlerini düzenleme hakkı 1720 yılında Rusya'ya, 1739 yılında da Avusturya'ya verildi. İstanbul'daki ilk postane bu iki ülke tarafından 1748 yılında kuruldu. 1840 tarihinden önce, İngiltere, Fransa ve İtalya İmparatorluk sınırları içinde posta hizmeti vermeye başlamışlardı. 1914'e kadar İmparatorluktan gönderilen postanın tamamına yakını bu ülkelerden biri tarafından taşındı.

Azınlıkların kendi posta servislerini kurma hakları "Kapitülasyonlar" sayesinde gelişti. 1535 yılından beri, ticaret amaçlı antlaşmalarda müzakere edilerek bir sonuca bağlanan ve belirli bir bölgenin dışına taşan bir takım yeni haklar sağlanmıştı. Kapitülasyonlar 9 Eylül 1919 tarihinde kaldırıldı ve yabancı posta işletmeleri kapatıldı. 10 Ağustos 1920 - 24 Temmuz 1923 yılları arasında kapitülasyonlar bir kez daha yürürlüğe girince, yabancı postaneler yeniden açıldı.

Türkiye
İLK PULLARIN BASIMI Mayıs 1863
KURLAR/TEDAVÜL

• 1863, 40 para = 1 piastre.
• 1929, 40 para = 1 kuruş.
• 100 kuruş = 1 lira (TD).
• 1942,100 para= 1 Kuruş.
• 1947,100 kuruş= 1 lira.

Osmanlı Döneminde Türkiye'de Avusturya Postaneleri

• İLK PULLAR Türk 1863
• İLK PULLARIN BASIMI 1 Haziran 1867.
• KURLAR/TEDAVÜL
• 1863, 100 Soldi = 1 Florin.

Pasarofça Antlaşması (1721) sonrasında, kara yoluyla yapılmak üzere kurulan posta taşıma servisi, 1739 yılında tanındı. 1748 yılında Galata'da, İstanbul Elçiliğinden bağımsız olarak ayrı bir Avusturya postanesi açıldı ve bu hizmet İzmir'e kadar genişledi. 1836'dan sonra posta, merkezi Trieste'de olan Avusturya Lloyd Steam Navigation Company tarafından taşındı; şirket, müdürlerini kendi temsilcilerinden seçtiği Türk Postanelerini işletme hakkına sahipti. 1863-7 tarihleri arasında Lombardy-Venetia ('Avusturya İtalyası) pullarının kullanılması: Basım tarihleri: İstanbul, 1 Aralık 1863. Tuna Eyaletleri, 17 Şubat 1864. Diğer Levant postaneleri, 14 Nisan 1864.

Osmanlı Döneminde Türkiye'de Rus Postaneleri

• İLK PULLAR Rus, Kasım 1862.
• İLK PULLARIN BASIMI 1 Ocak 1863.
• KURLAR/TEDAVÜL
• 1863, Rusça olarak.
• 1900, 40 para = 1 piastre.

1721'den itibaren İstanbul ile Petersburg arasında konsolosluk postaları taşınmakta olsa da, ilk düzenli Rus posta servisi, Kutchkuk Kainaji Antlaşması'nın (1774) sonucunda kurulmuştur. İstanbul Pera'da bir konsolosluk postanesi açıldı ve 1779 yılından başlayarak bir posta gemisi Kherson ile İstanbul arasında düzenli seferler yapmaya başladı. Ve 1781'de bir karayolu posta güzergâhı (İstanbul-Giurgiu-Bükreş-Focsani-Jassy-Bratislava) hizmete girdi. Ancak bu hizmet, 1787-92, 1806-12, 1828-9 ve 1854-6 yılları arasında süren çeşitli savaşlar yüzünden, belirtilen tarihlerde durduruldu. Kırım Savaşı'ndan sonra, 1856 yılında, Rusların verdiği bu hizmet, İstanbul Galata'da ve uğranılacak diğer tüm limanlarda bulunan postanelerle birlikte, RUSSKOE OBSHHCHESTVO PAROKHODSTVA İ TORGOVLI - ROPİT (Rus Ticaret ve Denizcilik Şirketi) isimli bir şirkete devredildi. İstanbul'da 1859 yılından, ROPİT gemilerinde ise 1862 yılından itibaren el sürşarjlı pullar kullanıldı.

Postaneler arasında doğrudan taşımalar yapılıyordu ve tüm harici posta, Rus İmparatorluğu postanelerine Odessa üzerinden yollanıyordu. 1862 yılında, her liman kenti için ayrı bir rakamlı damga tahsis edildi. Örneğin, Batum için 777, Trabzon için 778, Midilli için 779, İzmir için 780, Mersin için 781, İskenderun için 782, Beyrut için 783, Yaffa için 784, İskenderiye için 785, Selanik için 787. Sonraki dönemlerde bu uygulamaya pek çok liman daha eklendi. 1868 Mayısından itibaren ROPİT acentalarının her birine, Rus Yurtdışı Postanesi statüsü verildi ve hâlâ hizmet vermekte olan Rus Konsolosluk Postaneleri kapatıldı. 1909 yılında özel matbaa baskılı sürşarjlar şu postanelerde kullanıldı: Galata, Trabzon, Rize, Çanakkale, İzmir, Beyrut, Yafa, Kudüs, Midilli, Selanik, Mont Athos. Türk topraklarındaki tüm Rus postaneleri (1913'te Yunanistan'a devredilenler daha sonra yeniden açılsalar da), 3 Eylül 1914 tarihinde ya da daha öncesinde kapatıldılar Bazı ROPİT acentaları 1919 yılında yeniden açıldı, ne var ki, Beyaz Rusya'nın elindeki gemi azlığı nedeniyle posta servisi iflas edince, pullar da koleksiyonculara satıldı.

Türkiye'deki Fransız Levanten Postaneleri

• İLK PULLARIN BASIMI 5 Ağustos 1885.

Türkiye'deki İngiliz Levanten Postaneleri

• İLK PULLAR İngiliz, 1854.
• İLK PULLARIN BASIMI 1 Nisan 1865.
• KURLAR/TEDAVÜL 1863, İngilizce olarak.
• 1900, 40 para = 1 piastre.

Türk parası üzerindeki spekülasyonlar nedeniyle, pullara 1 Nisan 1885 yılında matbaa baskılı sürşarj uygulanmıştır. İngiliz tutkalıyla kullanılan bu pullara daha sonra Britanya kuru üzerinden LEVANT yazılı matbaa sürşarjı uygulanmıştır. 1900 yılında Selanik'te bir ofis açıldı, fakat sadece yuvarlak posta damgaları kullanıldı. 30 Eylül 1914 tarihinde tüm posta ofisleri kapatıldı, ancak İzmir posta ofisi 1919-22 arası yeniden açıldı ve sürşarjsız yapıştırıcılar kullanıldı. 1918-1920 yıllarında İstanbul'da bir İngiliz Ordu Postanesi vardı, ayrıca, 1920'den 1923'e kadar açık kalan sivil bir postane, sürşarjlı pullarla hizmet sundu.

Osmanlı Döneminde Türkiye'de Alman Postaneleri

• İLK PULLAR Kuzey Almanya Federasyonu, 1 Mart 1870 Almanya 1872.
• İLK PULLARIN BASIMI 1884.

İstanbul Posta Ofisi 1 Mart 1870'te Pera'da açıldı, fakat 1 Ekim 1877 tarihinde Galata'ya taşındı. Bir şube de, 1 Ocak 1876 tarihinde Stamboul'da açıldı. Büyükdere (1880-84 ) ve Tarabya (1884-88) şubeleri kısa ömürlü oldular. 1 Ekim 1898'de açılan Yaffa şubesi ile, 1 Mart 1900 tarihinde açılan Kudüs, İzmir, Beyrut ve Pera şubeleri, 30 Eylül 1914 de kapandı.

Türkiye'de İtalyan Postaneleri

• İLK PULLAR İtalya 1873.
• İLK PULLARIN BASIMI İstanbul, 1908.
• KURLAR/TEDAVÜL 1908, Türkiye olarak.

1908, Türkiye olarak. Venedik ve Napoli kentleri Levant ile olan posta bağlantılarını 18. yüzyılda sürdürdüler. 1873 yılında, İstanbul, İzmir ve Beyrut'ta ilk İtalyan Posta Büroları kuruldu. 1883 yılında bu büroların faaliyetleri durduruldu. 1901-1908 yılları arasında, bazıları tehdit yoluyla olmak üzere, İstanbul (Galata, Pera, Stanbul), İzmir, Kudüs, Selanik ve Valona'da İtalyan Posta Ofisleri açıldı. 1 Ocak 1874 - Aralık 1883 tarihleri arasında, posta taşımacılığında ESTORA sürşarjlı İtalyan Posta pulları kullanıldı. İstanbul'da koleksiyoncuların yol açtığı kıtlık nedeniyle İtalyan pulları kullanılıyordu.

Kullanılan Pullar:

• İstanbul: İlk bağımsız sürşarjlı (CONSTANTINOPOLI) pullar,
• Şubat 1909. Kudüs: İlk bağımsız sürşarjlı (GERUSSALEMME) pulları,
• Şubat 1909. Selanik: İlk bağımsız sürşarjlı (SALONICCO) pulları,
• Şubat 1909. İstanbul'daki Romanya Postaneleri
• İLK PULLAR 16 Mart 1896.
• KURLAR/TEDAVÜL Türkiye olarak.

İstanbul'dan konsolosluk postalarını taşımak amacıyla bir Romen buharlı gemisinde postane kuruldu. Bu postane özel pullar kullandı. 1919 yılında bu hizmeti yeniden başlatma girişiminde bulunuldu. Gemi 25 Mayısta İstanbul limanına demirlediğinde, Türk polisi postalara ve pullara el koydu ve postane kapandı.

İstanbul'daki Polonya Postaneleri

• BASILAN İLK PULLAR Mayıs 1919.
• KURLAR/TEDAVÜL 1919 Polonya olarak,
• 100 fenig= 1 marka

Polonya konsolosluğu tarafından Mayıs 1919'da açılan postane 1923 yılında kapandı.

İstanbul'daki Mısır Postaneleri
İstanbul'da 1866 yılında, Beyrut, Khios, Yafa, Mersin, Midilli, Selanik, İzmir, Trablus, Çanakkale ve Gelibolu'da ise 1870 yılında birer postane kuruldu. Damgalarıyla birbirlerinden ayırt edilen Mısır pulları kullanıldı.

İstanbul'daki Yunanistan Postaneleri
1834 yılında İstanbul'da, 1835'te Selanik ve Çanakkale'de, 1857'de Bükreş, İbraila ve Jassy'de, 1860'da Galatz ve Larissa'da Yunan konsolosluk posta büroları açıldı. Konsolosluklardan bağımsız postaneler ise 1849 yılında İstanbul'da ve 1857'de İzmir'de kuruldu ve bu ofisler Yunan vatandaşlarının postalarını taşıdı. 13 Kasım 1861 - 25 Nisan 1881 tarihleri arasında Yunan pulları kullanıldı (şehrin adını taşıyan damgalar Yunanca olarak TOYPKIA ile ve küçük harflerle parantez içinde yazılıyordu.)

Adana'da (Klikya)basılan Pullar

• İLK PULLAR 4 Mart 1919.
• KURLAR/TEDAVÜL 1919 Türkiye olarak,
• 100 fenig= 1 marka

Toros Dağları ile İskenderun Körfezi arasında kalan ve Türkiye'nin Adana ilinin bulunduğu bölgeye karşılık gelen Kilikya, 1918 ile 20 Ekim 1921 tarihleri arasında Fransızlar tarafından işgâl edilmişti. Bu dönemde bir kısım pul çıkarılmıştır.

Hatay Devleti Pulları

• İLK PULLAR Suriye, 1919.
• İLK BAĞIMSIZ PULLAR 16 Nisan 1938.
• KURLAR/TEDAVÜL
• 1938, 100 santim= 1 piastre.
• 1939, 100 santim=40 para = 1 kuruş

İskenderun Sancağı adıyla 4 Mart 1923 yılında Fransızlar tarafından özerklik verilen Hatay, Osmanlı'nın Suriye eyaletinin kuzey bölümünü oluşturuyordu. Fransız-Suriye ortak idaresine karşı girişilen bazı isyanların ardından 2 Eylül 1938 günü yapılan halk oylaması, özerk bir cumhuriyetle sonuçlandı. 30 Temmuz 1939 tarihinde ise Türkiye Cumhuriyeti topraklarına katıldı. 1918-38 arasında Suriye, 1939'dan sonra ise Türkiye pulları kullanıldı.

Anadolu Hükümeti Dönemi'nde Basılan Pullar

• İLK PULLAR Ankara, 1920-1923.
• İLK BAĞIMSIZ PULLAR 1923.

23 Nisan 1920 yılında Ankara'da BMM kuruluşundan 29 Ekim 1923 Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasına kadar geçen dönem, Türk Pulculuk tarihinde Anadolu Dönemi olarak geçer. Bu dönemde Osmanlı döneminde kullanılan bazı pullar (ayrıntılar için Katolog bölümüne bakınız) sürşarj edilerek Ankara Hükümetince yazışmalarda kullanılmıştır. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Cumhuriyet pulları basılmış ve kullanılmaya başlanmıştır.