4. DOĞALGAZ ENDÜSTRİSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Doğalgazın ticari amaçlı kullanımı, gaz endüstrisinin babası olarak bilinen iskoç mühendisi William Murdock’ un kömürden gaz elde etme tekniklerini geliştirmesiyle 18.y.y’ da hız kazanmıştır. İlk modern üretim ve tüketim tekniklerine 19.y.y’ da ABD’ de rastlanmaktadır. William Hart 182 yılında New York eyaletinde Erie gölü yakınlarında yaklaşık 9 metre derinlikten 4 cm çapında bir boruyla çıkarttığı doğalgazla Freodania kasabasını ışıklandırmıştır. İlk endüstriyel kullanımı ise 1841 yılında ABD’ nin Virginia eyaletinde tuz üretiminde görülmüştür. Doğalgazın evlere girmesiyle 1885 yılında Wilhem Bunsen’ in “mavi alev gaz ocağı” nı geliştirmesiyle olmuş. Büyük ölçekteki ilk tüketim 1890’ lerde ABD’ de Pensylvania eyaletinde 500m ile yakın gaz borusu döşemesiyle gerçekleştirilmiştir.
II. Dünya savaşı’ na kadar doğalgaz teknolojisi ABD dışındaki ülkelerde yok denecek kadar azdır. Daha sonra Avrupa’ da özellikle Hollanda’ da Kuzey Afrika’ da, Pakistan’ da ve Sovyetler Birliği’nde önemli kaynakların bulunmasıyla Doğalgaz üretim ve tüketimi yaygınlaştı.
Eldeki belgelerden, doğalgaz ilk olarak yakıt amacıyla Çın’ de kullanıldığı bilinmektedir.
5. DOĞALGAZIN ÜSTÜNLÜKLERİ- Çevre dostu bir yakıttır. Gaz halinde olduğundan hava ile iyi karışır. Bu nedenle tam yanarak, is kurum gibi zararlı madde çıkarmaz.
- Verimli bir yakıttır gaz halinde olması nedeniyle yanıcı ve yakıcı moleküllerin birleşme şansı daha fazla olduğu için daha yüksek verimle yanma olanağı vardır.
- Otomatik kontrole uygun olması nedeniyle, enerji tasarrufu sağlamaktadır.
- Yakma işlemi için, daha az hava kullanıldığından enerji tasarrufu sağlar.
- Daha ucuz bir yakıttır. 1000 kcal’ nin parasal karşılığı incelendiğinde, doğalgaz hep ucuz yakıt olma özelliğini korumuştur.
- Temiz kazan dairelerine olanak tanır.
6. DOĞALGAZIN GELECEĞİ
Avrupa’ nın çok uzun süredir ve yaygın şekilde doğalgaz kullandığı ve bunu soğuk savaş dönemlerinde bile Rusya’ dan temin ettiği düşünülürse, küreselleşen dünyada karşılıklı ekonomik dengeler gereği, gaz temininde sıkıntı olmaması beklenmektedir.
Doğalgaz temin kaynaklarını çeşitlendirmek ve tank çiftlikleri oluşturmakla, teminindeki güçlü risk azaltılabilir.
Günümüzde doğalgazın dünyada tahmin edilen rezerv miktarlarının henüz %14-15 gibi bir bölümüne erişilip işletilebilmiştir. Doğalgazın işletilen bu küçük bölümü bile, dünya tüketimine yaklaşık 70 yıl yeteceği vurgulanmaktadır.
7. DOĞALGAZIN KULLANIM ALANLARI OLARAK İNCELENMESİ A.Motor Yakıtı Olarak: Dünya otomotiv yakıt pazarı dağılımı %76 benzin, %22 motorin, %2-4 alternatif yakıtlardır. Alternatif yakıtların yarısını LPG oluşturmaktadır. LPG ucuzluğu yüksek, temiz yanması, kartel yağının seyrelmemesi ve güvenli kullanım yönleri dikkat çekmektedir.(7)
B.Gübre Olarak: Hidrojen, yakıt olarak kullanıldığı gibi amonyak ve metanol üretiminde hammadde olmaktadır. Amonyak, amonyumlu fosfat ve amonyum sülfat amonyakla elde edilen gübrelerdir.
C.Isınma Amaçlı Olarak: Konutlarda doğalgaz kullanımı beraberinde birçok avantaj sağlamıştır. Kolay kullanım, taşıma rahatlığı, bedelin tüketiminden sonra ödenmesi, hava kirliliğinin azalması yönünde önemli etkiler bulunmaktadır.
D.Doğalgazın Başka Kullanım Alanları: (7)
·Seramik yapımında
·Beyaz eşya boyanmasında
·Metallerin kesilmesinde
·Ağır sanayide
·Yapay lastik sanayide
·Mürekkep sanayisinde
·Yapıştırıcı sanayisinde
·Antifriz
·Film şeridi
8. TÜRKİYE’ DE DOĞALGAZIN MEVCUT DURUMU A.Türkiye’ deki Doğalgaz rezervleri: 1992 yılı sonu itibariyle petrol ve
doğalgaz rezervleri 41.387.674 ton olup, bu rezervin %73’ ü TPAO, %18’ i Shell şirketine aittir.
B.Türkiye’ de doğalgaz Tüketim Değerleri: Türkiye de üretilen doğalgaz ilk defa çimento sanayiinde yakıt olarak daha sonra da elektrik enerjisi üretiminde kullanılmıştır. Halen yerli üretim az olduğundan doğalgaz talebi büyük ölçüde ithalat ile karşılanmaktadır.
1992 yıllı sonu itibariyle doğalgaz tüketimi 4.615 milyon m3’ dür. Türkiye’ de doğalgaz genel olarak, enerji ulaştırma, sanayi, tarım ve ısınma amaçlarına yöneliktir. ülkemizde en fazla tüketimi elektrik üretiminde gerçekleşmektedir. Ayrıca çimento, gübre, kimya, cam, kağıt sanayi kollarında da kullanılmaktadır.
C.Türkiye’ de Doğalgaz Üretim Değerleri: Doğalgaz üretimi talepler
doğrultusunda gerçekleşmektedir. 1992 sonu itibariyle Türkiye’ de üretilen doğalgaz 197.796 milyon m3’ dür.(9)
D.Türkiye’ de Doğalgaz Birim retim Giderleri: Doğalgaz üretiminde
maliyeti belirleyen unsurlar, direkt ve endirekt giderler olarak gruplandırılır. Türkiye’ de direkt gider unsurlarını personel giderleri, malzeme giderleri, amortisman, rezerv tükenme payı, resim ve harçlar, tamir-tadilat ve bakım giderleri gibi kalemlerden oluşur. Endirekt giderler ise su, buhar, ikmal, nakliyat, atölyeler, inşaat, yol, laboratuar işlemleri, sosyal işler, genel idare masrafları, gibi kalemler oluşturur.
E.Türkiye’ de Doğalgaz Birim Maliyet Giderleri: Türkiye’ de doğalgazın
maliyeti, üretilen sıvının özellikleri, gerekli üretim ekipmanları, işçilik, nakil gibi sorunların her bir sahaya özel olması nedeniyle sahadan sahaya farklılık gösterir. Doğalgazın üretim maliyeti yaklaşık 40 dolar/1000m3’ dür.(10)
9. DÜNYA’ DA DOĞALGAZIN MEVCUT DURUMU A.Dünya’ da Doğalgaz Rezervleri:
Dünya doğalgaz rezervleri 1992 yılında Sovyetler Birliği ve Orta Doğu’ da yapılan yeni keşifler neticesinde bir önceki yıla göre artış göstermiştir. 1991 yılında 124 trilyon m3 olan doğalgaz rezervi %11 artış göstererek, 1992 yılında 138.3 trilyon m3 olmuş.
Doğalgaz rezervlerinin çoğu eski SSCB ve Orta Doğu’ da yer almaktadır. Eski SSCB, dünya doğalgaz rezervinin 55 trilyon m3 ile %39.8’ ine, İran 19.8 trilyon m3 ile %14.3’ üne ABD 4.7 trilyon m3 ile %3.4’ üne, Katar 6.4 trilyon m3 ile %4.6’ sına sahiptir.
1992 yılı üretimleri ile doğalgaz rezervleri, dünyanın yaklaşık 64.8 yıllık ihtiyacını karşılayabilecek düzeydedir.(11)
B.Dünya’ da Doğalgaz Tüketim Miktar ve Değerleri:
Doğalgaz sanayide, buhar kazanlarında, fırınlarda, konut ve ticari sektörde, mutfak ve su temini ve mekan ısıtmasında yakıt olarak kullanılmaktadır. Ayrıca doğalgaz bir dizi petrokimyasal ürünün hammaddesini (mürekkep, zamk, sentetik, deterjan, naylon, fotoğraf filmi vb) oluşturmaktadır. Doğalgazın en önemli kullanım alanı elektrik üretimidir.
Doğalgaz dünya birincil enerji tüketiminin 1997’ de %18 teşkil ederken, 1992’ de bu oran %22.9’ a yükselmiştir. 1992 yılı dünya toplam doğalgaz üretiminin %32.1 Kuzey Amerika’ da, %13.8’ i OEDC Avrupa ilkelerinde ve %19.1’ i diğer ülkelerde gerçekleştirilmiştir.(12)
C. Dünya’ da Doğalgaz retim Miktar ve Değerleri:
1992 sonu itibariyle doğalgaz üretimi, önceki yıla göre 1.6 artış göstererek 1.828,7 milyon ton petrole eşdeğer olmuştur. 1992 yılı doğalgaz üretiminde en büyük payı %41.3 ile eski SSCB olup, bunu %24.6 ile ABD takip etmektedir.
