Nükleobazlar
(veya nükleotit bazları)
RNA ve DNA'nın yapısını oluşturan nükletid içinde bulunan azot içeren baz. RNA ve DNA yapısında Adenin, Guanin, Sitozin, Timin ve Urasil nükleobaz'ları bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla A, G, C, T ve U olarak kısaltılır. Genetikte bunlara genelde
baz olarak değinilir.
DNA ve RNA’lar oluşturan nükleotidler, aromatik heterosiklik bileşikler olan pürin ve pirimidinlerin birer türevidirler. Konsantrasyon bakımından hücrede daha yoğun bulunmasından dolayı birçok kitapta bunlar nükleobaz olarak da adlandırılmaktadır.
Pürin ve pirimidinler planar konfigürasyonda bulunan moleküllerdir. Azot içeren bu heterosiklik moleküllerin numaralandırılması oldukça önemli olup pürinlerde saat yönünün tersi ve pirimidinlerde saat yönüne doğru yapılır. Pürin ve pirimidin bazları hidrofobik ve nötral pH’da suda çözünemeyen bir karaktere sahiptirler. Alkali pH’da pürin ve pirimidinler yüklü hale geçmekte ve sudaki çözünürlüğü artmaktadır. Hidrofobik karakterlerinden dolayı bunların düzlemsel yapılarının üst üste yığılması (para yığını gibi) van der Waals ve dipol-dipol etkileşimleri sonucu meydan gelir. Baz yığılmaları ile ortaya çıkan etkileşimler su ile teması azaltmaktadır ve bu nükleik asitlerin 3- boyutlu yapısının stabilizasyonunda oldukça önemlidir Sahip oldukları heterosiklik yapılarından dolayı pürin ve pirimidin bazları 260 nm’deki ışığı absorblama özelliği de gösterirler.
Bir DNA dizisi RNA'ya kopyalandığında timinin yerine urasil alır. Bu iki baz birbirine çok benzer, timinin 5' konumundaki metil grubu urasilde eksiktir. Adenin ve guanin, pürin olarak adlandırılan çift halkalı bazlar sınıfına aittirler, sitozin, timin ve urasil ise pirimidin olarak adlandırılan tel halkalı bazlar sınıfına aittir. DNA ve RNA dizilerinde pürinler R, pirimidinler Y harfi ile gösterilebilir.
Bir riboz veya deoksiriboz şekerinin 1' karbonuna bağlı bir baz nükleozit olarak adlandırılır. Bir nükleozitin 5' karbonuna bir veya daha fazla fosfat grubu bağlanmış hali nükleotit olarak adlandırılır.
Adenin ( A), guanin ( G), sitozin ( C), timin ve urasil ( U) bazlarını taşıyan nükleozitler, sırası ile, adenozin, guanozin, sitidin, timidin ve uridin olarak adlandırılır.
DNA ve RNA sentezlendikten sonra yukarıda sayılan bazların bazıları, belli enzimlerin etkisiyle kimyasal değişime uğrayabilirler. DNA'da bulunan tek değişik baz, 5-metilsitozin (m5C)'dir. RNA'da pekçok değişim görmüş baz vardır, bu bazların ait oldukları nükleozitler ların arasında psödouridin (Ψ), dihidrouridin , inosin , ribotimidin (rT) ve 7-metilguanozin (m7G) sayılabilir.
Hipoksantin ve ksantin, mutagen etkisiyle meydana gelen pekçok bazdan ikidisir, her ikisi de deaminasyon (bir amin grubunun hidroksil grubu ile değişmesi) ürünleridir. Hipoksantin adeninden, ksantin ise guaninden meydana gelir. Benzer şekilde, sitozinin deaminasyonundan urasil oluşur.
