Amerika Birleşik Devletleri (ABD)

İngilizce UNİTED STATES OF AMERİCA (USA), 50 eyaletten oluşan federal cumhuriyet.
Başkenti Washington, D.C.’dir. Nüfus ve ekonomik gelişkinlik bakımından batı yarıküresinin en önde gelen ülkesi olan ABD, 9.529.063 km2 yüzölçümü ile Kanada ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin ardından dünyanın üçüncü büyük ülkesidir. ABD’nin, kuzeyde Kanada, batıda Büyük Okyanus, güneyde Meksika ve Meksika Körfezi, doğuda Atlas Okyanusuyla çevrili ana topraklarında yer alan birbirlerine bitişik 48 eyaleti, Kuzey Amerika topraklarının üçte birini kaplar. Birliğe en son katılan iki eyaletten Alaska, Kanada’nın kuzeybatısında, Hawaii ise Büyük Okyanusun ortasındadır. Bu 50 eyalete ek olarak, Pasifik Adaları gibi Birleşmiş Milletler’ce ABD’nin himayesi altına verilmiş ya da Porto Riko gibi siyasal ve yönetsel açıdan ABD’ye bağlı topraklar da vardır. 1991 tahminlerine göre nüfusu 252.177.000, nüfus yoğunluğu km2’de 26,5 kişidir. ABD’nin en büyük özelliği, hemen her bakımdan, özellikle fiziksel çevre, doğal kaynaklar ve nüfusu açısından, tüm dünya ülkeleri arasında eşine az rastlanır bir çeşitlilik göstermesidir.

DOĞAL YAPI

ABD’nin fiziksel çevresi, yeryüzü biçimlerini, su sistemlerini ve doğal kaynaklarını belirleyen jeolojik etkenler ile iklimini, toprak yapısını, bitki örtüsünü ve hayvan varlığını belirleyen atmosferik etkenlerce biçimlenmiştir. Jeolojik ve atmosferik süreçler birbirlerinden bağımsız olmamakla birlikte, ABD için birbirleriyle örtüşmeyen iki ayrı coğrafya oluştururlar.

YÜZEY ŞEKİLLERİ.

ABD, yüzey şekilleri bakımından beş ana bölgeye ayrılabilir: Atlas Okyanusu kıyısındaki Kıyı Düzlüğü, doğuda ve güneydoğudaki Apalaş Dağlan, orta ABD’deki İç Alçak Bölge, batıdaki Cordillera ve Cordillera’nın doğu ve batı bölümleri arasında kalan Dağlararası Bölge. Bu bölgeler de toplam 24 alt bölgeye ayrılır.

ABD’nin orta bölgesinde, kuzeyde orta Kanada’dan güneyde Meksika Körfezine kadar uzanan İç Alçak Bölge yer alır. Ülkenin jeolojik ve coğrafi merkezini oluşturan bu bölge aşınmaya uğramış bir kristalleşmiş kaya platformunun üzerindedir. Bu platform 600 milyon yıldan bu yana hiçbir dağoluşum hareketinden etkilenmeyerek düzlüğünü korumuştur. Kuzeyde Kanada’ nın orta kesiminde kıtanın tek büyük topografik bölgesini oluşturarak yükselen bu kaya tabanının ABD’de kalan bölümü derin bir tortul kaya tabakasının altında gizlidir. Bu platform ABD’de yalnızca kuzeyde iki yörede yükselerek New York’un kuzeyindeki Adirondack Dağları ile Minnesota’nm kuzeyi, Wisconsin ve Michigan’daki daha alçak ama daha sarp Superior Yükseltilerini oluşturur. Tarıma elverişli olmayan bu dağlık yöreler doğal güzellikleri, Superior Yükseltilerindeki maden kaynakları, özellikle Minnesota’daki ve Büyük Göller yöresindeki demir yatakları ile ünlüdür.

İç Alçak Bölge,

Büyük Ovalar ve Orta Alçak Bölge olarak iki bölgeye ayrılır. ABD’nin kalbi sayılan Orta Alçak Bölge, New York’tan orta Texas’a kadar 2.400 km uzanır. Bölgede 600 m’yi aşan yüksekliğe rastlamak zordur. Her yanından yavaş yavaş yükselen bir çanağı andıran bu bölgenin güney ve doğusunda kenar yükseltileri üç büyük platoya tırmanır: Ozark Platosu, tç Alçak Platolar ve

Apalaş Platosu.

Bu platoların üçü de dik eğimli ve çorak topraklardır. Apalaş Platosu, İç Alçak Bölge ile Apalaş Dağları arasında bir geçiş bölgesidir.

İç Alçak Bölgenin batısını Büyük Ovalar oluşturur. Bu düzlükler Kanada ile Meksika arasındaki alanı tümüyle kaplar. Yer yer 600 m’den (Omaha, Nevada) 1.800 m’ye (Cheyenne, Wyoming) yükselen bu bölge gerçek bir düzlük sayılmaz. Ama yükseliş o denli yumuşaktır ki yöre bir düzlük görünümü kazanır.

İç Alçak Bölge doğuda ve batıda önce yavaş yavaş sonra da birdenbire yükselen dağ sıralan ile denizden ayrılır. Doğu ve batıdaki bu iki dağ sistemi birbirlerinden tümüyle farklı özellikler taşır. Doğudaki Apalaşlar yaşlı, alçak ve kesintisiz dağlardır. Alabama’dan New Hampshire’a kadar uzanan bir metamorfik ve volkanik kaya kuşağı, Apalaşlar’ın jeolojik ve coğrafi merkezini oluşturur. Bu kuşağın batı kesimindeki Blue Ridge Dağlarında, Apalaşlar’m en yüksek noktası, Kuzey Carolina’ daki Mitchell Dağı (2.037 m) bulunur. Apalaşlar’ın denize bakan doğu yanının eteklerindeki Piedmont’ta, ABD’nin en verimli tarım alanları vardır. Blue Ridge Dağlarının batısında yan yana sıralanmış dağ ve vadiler yer alır. Bu vadilerin en büyüğü olan Büyük Vadi, Apalaşlar boyunca uzanır. Apalaşlar’da özellikle zengin antrasit yatakları vardır.

ABD’nin kuzeydoğu ucunda Atlas Okyanusu ile birleşen Apalaşlar, Massachusetts’teki Cod Burnunda başlayan Kıyı Düzlüğü (Atlantik Düzlüğü) ile okyanustan ayrılırlar. Bu düzlüğün büyük bölümü deniz altında devam ederek yer yer 450 km’ye ulaşan doğudaki sığ kıta sahanlığını oluşturur. Bu sahanlık Atlas Okyanusu ve Meksika Körfezi kıyıları boyunca kıyıya paralel uzanır. Bu devamlılıktan dolayı Kıyı Düzlüğü çamurlu ve bataklık topraklardır.

New York’un güneyinde düzlük genişlemeye başlar ve Meksika sınırının ötesine kadar genişleyerek uzanır. Kıyı Düzlüğü, Georgia ve Alabama’da Apalaşlar’ın güney uzantıları boyunca İç Alçak Bölgeyi Meksika Körfezinden ayırarak batıya doğru bir yay çizer. Kıyı Düzlüğü güneye ve güneybatıya doğru genişler, ama Atlas Okyanusunun kıyı ırmaklarının aşağı vadilerini su altında bırakmasıyla bu yörede aynı zamanda haliçler de oluşmuştur. Bunların en büyüğü Susquehanna ve kollarının sular altında kalmış bir aşağı vadisi olan Chesapeake Körfezidir. Toprak genellikle verimsizdir ama, bu Kıyı Düzlüğü üzerindeki bazı yörelerde ABD’nin en verimli tarım alanları yer alır (örn. eski Güney’in Pamuk Kuşağı ve Orta Florida narenciye bölgesi). Kıyı Düzlüğünün en önemli doğal zenginliği ise özellikle Texas ve Louisiana’da bulunan petrol ve doğal gazdır.

Alçak Bölgenin batısında, Pasifik Havzasını bütünüyle çevreleyen Cordillera dağ sisteminin bir parçası olan Batı Cordillera yer alır. ABD topraklarının yaklaşık üçte birini kaplayan Batı Cordillera bu büyüklüğünün doğal bir uzantısı olarak çok çeşitli dağlardan oluşmuştur. Batı Cordillera’nın doğu bölümünde çeşitli dağların oluşturduğu, genellikle yüksek ve kesintili bir dağ sırası olan Kayalık Dağlar bulunur. Kayalık Dağlar, Güney, Orta ve Kuzey Kayalık Dağlar olarak üç bölüme ayrılır. Güney Kayalık Dağlar volkanik ve renkli tortul kaya oluşumlarıdır. Orta Kayalık Dağlar doğu-batı ulaşımını engellemeyen alçak dağlardır. Tüm Cordillera sistemi içinde alçaklığı ile en büyük kesintiyi yaratan bu orta dağlar aslında, dağlık olmaktan çok dağlararası bir bölge sayılır. Kuzey Kayalık Dağlar ise jeolojik ve görüntüsel açıdan tüm Cordillera sisteminin en çok çeşitlilik gösteren dağlarından oluşur.

Cordillera’nın batı kesiminde ise, aralarında iç vadilerin yer aldığı engebeli dağlardan oluşan ve Büyük Okyanus ile arasında hiçbir kıyı düzlüğü bulunmayan Kıyı Sıradağları (Coast Ranges) vardır. Buradaki vadiler, tarıma elverişli verimli topraklan, denize yakınlıkları ve ulaşım kolaylıklarından dolayı yüzyılı aşkın bir süredir ABD’nin en canlı yerleşim merkezleri olmuşlardır.
Büyük Okyanus kıyısındaki bu dağların doğusunda iki ayrı grup dağ kümesi daha vardır. Bunlardan Sierra Nevada granit dağlardır. ABD’nin ana topraklarındaki en yüksek tepesi olan Whitney Dağı (4.418 m) Sierra Nevada’dadır. Whitney Dağını ortaya çıkaran toprak hareketine eşlik eden alçalma hareketi de Kuzey Amerika’nın en alçak noktası olan ve deniz düzeyinden 846 m aşağıda bulunan Ölüm Vadisini (Death Valley) oluşturmuştur. Sierra Nevada’da, 1849’daki “altına hücum”un nedeni olan zengin altın yatakları vardır. Cascade Sıradağları ise volkanik dağlardır. Kuzey bölümündekiler granit kayaçlardan, öbürleri ise görece yakın zamanda, lavlarla yeryüzüne çıkmış bazalt ve andezit kayaçlardan oluşur. Aslında iki ayrı dağ sırasından meydana gelen bu dağlarda uzun bir aradan sonra 1980’de püsküren St. Helens Yanardağı da bulunur. En yüksek noktası ise Rainier Dağıdır (4.392 m).

Kayalık Dağlar ile Büyük Okyanus kıyısındaki Kıyı Sıradağları arasında bir dizi havza, plato ve tek tek dağların yer aldığı Dağlararası Bölge bulunur. Doğu-batı doğrultusunda genişliği 1.000 km’ye yakın olan bu bölge güneyde Meksika sınırından kuzeyde Kanada’ya kadar uzanır. Bu geniş bölge kendi içinde üç büyük alt bölgeye ayrılır. Bunlardan Colorado Platosu, aralarında Büyük Kanyonun da bulunduğu doğal güzellikleri ile ünlüdür. Colorado Platosunun batısında uzanan Havzalar ve Dağlar Bölgesi kurak ve kayalık bir bölgedir; Havzalar alüvyon ve tuzla kaplıdır. Kuzeybatıdaki Columbia Platosu ise dağlar arasındaki üçüncü ve son bölgeyi oluşturur. Plato genellikle düz olmakla birlikte çoğu yerde ırmaklarla ve buzulların açmış olduğu kanyonlarla yarılmıştır. Bütün dağ sistemleri gibi Batı Cordillera’da da zengin maden yatakları bulunur. Sierra Nevada’daki altına ek olarak, Nevada’da zengin gümüş yatakları vardır. Ayrıca bakır, kurşun, molibden, vanadyum ve kadmiyum yatakları da önemlidir. En önemlisi, bölgedeki havzalarda petrol ve doğal gaz, Colorado Platosunda ise uranyum ve şistli petrol yatakları bulunmuştur.

AKARSULAR VE GÖLLER.

ABD, Ülkenin genişliğiyle orantılı olarak, olağanüstü bir ırmaklar ve göller ağma sahiptir. Bu sistem, doğuda ülkenin iç bölgelerine ucuz ulaşım olanağı sağlar. Batıdaki ırmakların çoğu ulaşıma elverişli değildir ama, bu ırmaklardan da sulama ve enerji elde etmede yararlanılır. Hem doğuda, hem batıda göller ve ırmaklar zehirli sanayi, tarım ve insan atıklarıyla büyük ölçüde kirlenmiş durumdadır.

Doğu su sistemi.

Nemli doğu bölgesinin en büyük ırmağı, ABD’nin de en büyük ırmağı olan Mississippi’dir. Mississippi, kolları Ohio ve Missouri ile birlikte orta ABD’nin büyük bir bölümünün sularını toplar. Akaçlama alanı 3.221.000 km2 ya da tüm kıtanın sekizde biridir. Dünyanın en büyük su yollarından biri olan Mississippi, kuzeyde Minneapolis’ten Meksika Körfezine kadar ulaşıma elverişlidir. Kendisine batıdan katılan kollarının çoğu ise ulaşıma elverişli değildir. Örneğin, Mississippi’den daha uzun olan Missouri Irmağı, ancak 20. yüzyılın ortalarında ulaşıma açılabilmiştir.

Doğu su sistemlerinin İkincisi, kanallarla Mississippi-Ohio sistemine bağlanmış olan Büyük Göller St. Lawrence sistemidir. Büyük Göller, 4’ü Kanada ile paylaşılan 5 büyük gölden (Superior, Michigan, Huron, Erie, Ontario gölleri) oluşur ve dünyanın en büyük tatlı su rezervine sahiptir. Bu göller, aynı zamanda dünyada ticari trafiğin en fazla olduğu iç su sistemidir. Doğudaki bu iki su sistemi, birlikte alındığında dünyanın en büyük iç su yolları ağını oluştururlar.

Doğu ırmaklarının bir üçüncü grubu Atlas Okyanusu ve Meksika Körfezinin kıyı şeridinin sularını toplar. Kayalık Dağların batısından doğan Rio Grande dışındaki ırmakların hemen hiçbirinin uzunluğu 500 km’yi aşmaz ve çoğu denize dik bir çizgi halinde iner. Bu kıyı sularının büyükleri çoğu yerde ulaşıma elverişlidir.

Büyük Okyanus su sistemi.

Kayalık Dağların batısındaki ırmakların hemen hemen tümü kuraklıktan etkilenir. Dağlararası havzaların step ve çöllerinde yalnızca Büyük Tuz Gölü önemli miktarda su tutar. Kıyıdaki birkaç küçük akarsu dışında yalnızca üç büyük ırmak sistemi denize ulaşabilir: Columbia, Colorado ve California’nın Orta Vadisindeki San Joaquin-Sacramento sistemi. Her üç ırmak sistemi de geçtikleri yerlerde yarattıkları koyak ve vadilerle hem yörenin doğal güzelliğine hem de kuraklığın etkisinin bir ölçüde azaltılmasına katkıda bulunurlar. Ayrıca, Columbia’dan yararlanarak dünyanın en büyük hidroelektrik enerji üretim ağlarından biri oluşturulmuştur.

İKLİM.

İklim doğrudan ya da dolaylı olarak insanların yaşadığı çevreyi etkiler. ABD’de ise doğal çevre binlerce yıl Yerlilerce, dört yüz yıl da Avrupa’dan Yenidünya’ya yerleşenlerce köklü bir biçimde değiştirilmiş, Amerikalılar kıta çapında yapay çevreler yaratmıştır. Ama, insanların çekilmeleri halinde toprak, bitki örtüsü ve iklim özgün durumlarına dönebilir ve ABD’de hâlâ belirli iklim bölgelerinden söz edilebilir. Bu genelleme bir tek hayvan varlığı için geçerli değildir. Ülkenin hayvan varlığı insanlarca o denli değiştirilmiştir ki, insanlar çekilse bile ne tür bir hayvan coğrafyasının ortaya çıkacağı bilinmemektedir.

ABD’nin ana toprakları Yengeç Dönencesi ile 50° kuzey enlemi arasında yer alır. Bu konum nedeniyle, ABD’de kutup iklimi yalnızca yüksek dağların tepelerinde, gerçek tropik iklim de Güney Florida’nın küçük bir bölümünde görülür. Ama, orta enlemlerde aşırı sıcaklık ve yağış değişmeleri olduğu için iklim ılıman sayılmaz. Kuzey Amerika kara kütlesinin büyüklüğü de çeşitli bölge iklimleri arasındaki farklılıkları artırır.

ABD’nin büyük kesiminde kara iklimi egemendir. Bunun bir nedeni, Cordillera sisteminin Büyük Okyanusun ılımanlaştırıcı etkisini azaltmasıdır. Kara ikliminin en fazla egemen olduğu bölge Orta ABD’dir. Örneğin, Kuzey Dakota’da sıcaklık yazın 49°C, kışın ise —51°C olabilmektedir. ABD üzerinden geçen doğu yönündeki hava akımı da kara ikliminin etkisini Atlas Okyanusu kıyısına kadar sürükler. Bu yüzden her ikisi de kıyı kenti olan Boston ve San Francisco’da iki ayrı iklim egemendir. Atlas Okyanusu kıyısındaki Boston’da kara ikliminin etkisi görülürken, Büyük Okyanus kıyısındaki San Francisco’da iklim ılımandır. Ama batıdaki ılıman ve nemli iklim bölgesi de Cordillera dağ sisteminin, özellikle Sierra Nevada ve Cascade Sıradağlarının doğusunda sona erer. İç Alçak Bölge ise kasırga ve hortum gibi şiddetli ve zaman zaman tehlikeli olabilen, değişik yönlerden gelen hava akımlarının buluşma alanıdır.

Mevsimler.

ABD’nin büyük bölümünde yaz ve kış arasında belirgin farklar vardır. Kış mevsiminde Kanada’dan gelen soğuk ve kuru hava kütlesi iç bölgeleri etkileyerek büyük siklon fırtınaları doğurur. Doğu eyaletlerine kış boyu yağış getiren bu kütle güneyde, Meksika Körfezinden gelen sıcak hava kütlesiyle karşılaşır. Dolayısıyla kuzeyde çoğu zaman sert rüzgârlarla birlikte kar yağışı görülürken güneyde yağmurlar ve sulusepken kar birbirini izler; kar yağışı enderdir. Doğu eyaletlerinde sıcaklık enleme göre değişir. 30° kuzey enlemindeki Ne w Orleans ile 49° kuzey enlemindeki Minnesota’da ocak ayı sıcaklık ortalamaları sırasıyla 13°C ve — 16°C’dir.

Batı kıyısında ise kış oldukça farklı geçer. Alaska’daki Aleut Adalarından gelen görece sıcak ve nemli hava kütlesi güneye yayılarak bulutlu bir hava ve çisenti yaratır. Büyük Okyanusun kuzeybatı kıyısında kalan hava nedeniyle, kış tüm kıyıda ılıman geçer. Washington eyaletinde ocak ortalaması 1-7°C, Los Angeles’ta ise 7-18°C’dir.

Yaz mevsiminde Meksika Körfezinden gelen sıcak, nemli hava kütlesi, Kanada’dan gelen soğuk kütleyi iterek iç bölgelerin ısınmasına yol açar. Mevsim değişimi sırasında Kayalık Dağların doğusunda iklim, Güneydoğu Asya’daki musonları andırır. Gene bu bölgede, körfezden gelen havanın dengesiz ve nemli olması nedeniyle fırtınalar görülür. Sıcaklık ve nem güneyde daha fazla olmakla birlikte, kuzey eyaletleri de yazın pek farklı değildir. Texas’ta ortalama bir temmuz günü sıcaklık 33°C’ye, bağıl nem ise yaklaşık yüzde 75’e ulaşırken; 1.612 km kuzeyde bulunan Minnesota yalnızca biraz daha serin ve kurudur.
Çoğu kara ikliminde görüldüğü gibi ABD’nin büyük bölümünde de ilkbahar ve sonbahar güzel ama çabuk geçer. Sonbaharda doğu bölgeleri, günlerin ılık geçtiği, geceleri ise kırağı görülen bir pastırma yazı yaşar. Ama, denizden ve karadan gelen hava kütleleri birbirinin yerini alırken kimi bölgelerde hava sertleşir.

İklim bölgeleri.

ABD’nin Alaska ve Hawaii dışındaki toprakları, beş iklim bölgesine ayrılır: Nemli doğu, nemli Büyük Okyanus kıyısı, nemli-kurak geçiş bölgesi, kurak batı ve batı dağ iklimi. Kendi içlerinde de alt bölgelere ayrılan bu ana bölgeler arasında aslında kesin sınırlar yoktur. Bunun en önemli nedenleri yüzey şekillerinin aynı kalmasına karşılık, iklimin yıldan yıla değişmesi ve iklim, toprak ve bitki örtüsünün her zaman bütünüyle örtüş- memesidir.

Nemli doğu bölgesi.

Kuzey Amerika’daki iklim bölgelerinin en büyüğü olan nemli doğu bölgesinde, kışların uzunluğuna ve sertliğine bağlı olarak toprak ve ormanlar büyük farklılık gösterir. Geçmişte bölgenin çoğunu kaplayan ormanlar hem toprak yapısını, hem de yabanıl yaşamı önemli ölçüde etkilemiştir. Bölge, toprak yapısı ve bitki örtüsü bakımından doğu-batı yönünde dört büyük kuşağa ayrılır.
En kuzeyde yer alan alt-kuzey orman bölgesi Kanada’daki tayganın güney sınırını oluşturur. Burası herdemyeşil, iğneyapraklı türleri kapsayan bodur bir orman bölgesidir. Asit oranı yüksek, geçirgen podzol toprakları sık sık geniş bataklıklarla kesintiye uğrar.
Daha güneydeki nemli mikrotermal kuşakta kışlar daha ılımandır, yazlarsa uzun sürer. Genişyapraklı ağaçların herdemyeşil türlerin yerini aldığı karma bitki örtüsü ekonomik değer taşır. Bitki türleri arttıkça gri-kahverengi podzol toprakları verimsiz podzolun yerini alır. Kışın çoğunlukla don görülür ve toprak aylarca karla kaplı kalır.

Bunun altında yer alan nemli astropik bölgede yıllık büyüme dönemi yaklaşık 180-200 gün sürer. Ama eskiden orta derecede verimli olan kırmızı-kahverengi podzol toprakları bitki örtüsünün aşırı ölçüde kesilip yakılmasıyla zarara uğramıştır. Bir zamanlar genişyapraklı ağaçlardan oluşan zengin bir florayı barındıran bölgede bugün seyrek çam ormanları bulunur.
Florida’nın güney kıyılarında ABD’deki tek gerçek tropik bölge bulunur. Sıcak, yağmurlu yazları, ılıman, biraz daha kuru kışlar izler. Sonbahardaki kasırga döneminde görülen sağanaklarla birlikte bu tipik bir muson rejimidir. Florida deniz düzeyinden çok az yukarıda bulunduğu için Everglades gibi kimi bölgeler bataklıklarla kaplıdır. Bitki örtüsünün çoğunu, tuzlu ortamları seven mangrov ve Amerika’ya özgü bazı çayır otları oluşturur.

Nemli Büyük Okyanus kıyısı.

Büyük Okyanustan gelen ılıman havanın etkisindeki bölgede iklim ve yaşam ortamları karmaşık bir mozaik oluşturur. Yağış çoğunlukla kışın görülür, yazları ise kuru geçer. Bölgenin batı kıyısında görülen kasvetli kışlar Avrupa’nın kuzeybatısını andırır; sıcaklığın sıfırın altında olduğu dağlık bölgelerde Alp tipi buzullar oluşur. Yazlar serin, bulutsuz ve çoğu zaman sislidir. Burada yetişen düz gövdeli, herdemyeşil ağaçların kerestesinden yararlanılır. Gri-kahverengi, geçirgen podzol, toprak yapısına egemendir. Güneye indikçe Akdeniz iklimi görülür.

Kurak batı bölgesi.

Nemli okyanus havasının ulaşamadığı bu bölge, Kanada’dan Meksika’ya kadar Büyük Ovaların batısında yer alır. Havanın aşırı derecede kuru olduğu yerler çöl, yarıkurak bölgeler ise bozkırla kaplıdır. Daha çok tuz çökelleri ve kum yığınlarından oluşan çöllerde bazen hiçbir bitki görülmez; kimi zaman da fundalıklar ve yağmurun ardından çiçek açan biryıllık bitkiler yetişir. Batının büyük bölümü yarı- kurak bölgede yer alır. Yağışlar ender olmakla birlikte kıtaya özgü kimi yem bitkileri ve kokulu çalıların yetişmesi için yeterlidir. Kestane rengi bozkır topraklan ise iyi işlendiklerinde çok verimli olabilir.

Nemli-kurak geçiş bölgesi.

Nemli doğu ve kurak batı bölgelerini ayıran bu belirsiz sınır kuşağı Texas’tan Kuzey Dakota’ya uzanır. Toprakları çoğunlukla lösten türemiştir; kuzeyde verimli çernozem, güneyde kırmızı çayır toprağı yaygın olarak bulunur. Genellikle kara iklimi egemendir. Çayırlar batıda kısa otlarla kaplı bozkıra karışır, doğuda ise Illinois ve Indiana yörelerinde ormanlarla birleşir.

Batı dağ iklimi.

Burada iklim yükseltiye göre değişir. Ovalar çoğunlukla kuru olmakla birlikte, yükseklik arttıkça sıcaklık düşer, buharlaşma azalır ve rüzgârlar bir yamaçla karşılaştığında yağış artar. Çöl ve bozkırlardan, bunları çevreleyen dağlara doğru çıktıkça önce savanlar, ardından nemli kuzey ormanları görülür. Dağlar yeterince yüksek olduğunda bu bitki örtüsü orman sınırına ve Kuzey Kutbu tundra kuşağına kavuşur. Büyük Okyanusun kuzeybatı kıyısında yer alan dağlık bölgeler dışında buzullara çok az rastlansa da, yüksek dorukların çoğu karla kaplıdır.

BİTKİ ÖRTÜSÜ

.
ABD’nin bitki örtüsüne Alp tipi tundralar ile orman, çayır ve çöller egemendir. Veymut çamı {Pinus strobus), Amerika kızıl çamı (Pinus resinosa), Pinus banksiana, suga, ladin ve balsam göknan (Abies balsamea) gibi ağaçlardan oluşan iğneyapraklı bir orman, Kanada sının boyunca Maine ve Minnesota arasında uzanır. Daha güneyde, Apalaş Dağları yakınında ise iğneyapraklı ve yaprakdöken ağaçlar, yerini genişyapraklı ve sertodunlu ağaçlara bırakır. Buradaki ağaç türleri arasında akça- ağaç, meşe, dişbudak, yalancıakasya, ıhlamur, sığla ağacı, ceviz, Carya cinsinden ağaçlar, Batı çınarı (Platanus occidentalis), kayın ve daha güneyde laleağacı bulunur. Atlas Okyanusu ve Meksika Körfezi kıyılarındaki ova ve dağlık bölgelerde ise çam yoğundur. Daha çok Büyük Ovalar bölgesinde görülen çayırlar, batıda, dağlar arasında kalan havzalara ve Kayalık Dağların eteklerine kadar uzanır. Bu bölgenin bitki örtüsü büyük ölçüde bizonotu (Bulbilis dactyloides), gramotu (Bouteloua gracilis), sorguçotu (Stipa) ve aynkotu (Agropyron) gibi otlardan oluşur. Kayalık Dağlar, Cascade Sıradağları ve Sierra Nevada’daki alçak dağlar ve yüksek platoların çoğu gene iğne- yapraklı ormanlarla kaplıdır. Çam, palmiye ve Virjinya meşesi (Quercus virginiana) gibi ağaçların yerini Florida’nın güney ucunda, Thrinax, Sabal ve Inodes cinsinden palmiyeler, incir, mangrov ve Zanthoxylum coriaceum gibi daha tropik bitkiler alır. En sık ormanlar Cascade ve Kıyı sıradağlarının batısındaki Washington, Oregon ve Kuzey California’da bulunur. Buradaki ağaçların çoğu 30 m’den yüksektir.

ABD’nin ana topraklarında yalnızca ağaç sınırının yukarısındaki dağlarda görülen Alp tipi tundralar, kısa bir mevsim için çiçek açan küçük bitkilerden oluşur. Kayalık Dağların batısına düşen kurak ve yarıçöl bölgede en sık görülen bitki çalımsı bir yavşan türüdür. California’nın güneydoğusundan Texas’a uzanan çölde bazıları ağaç boyunda olan kaktüs türleri dışında, avize- ağacı türleri, akasya ve çeşitli çalılar yetişir.

ABD, yerli ağaçlar bakımından da zengindir. Aralarında en çok tanınanı sekoya olan bu türlerin dışında ülkeye özgü çiçekli bitkiler de 20-25 bin türü kapsar. Ayrıca başta Avrupa olmak üzere Asya ve tropik Amerika gibi başka bölgelerden buraya getirilmiş yüzlerce tür kimi yerlerde toplam bitki türlerinin en az yüzde 50’sini oluşturur.

HAYVAN VARLIĞI.

Kuzey Amerika kıtasının büyük bölümü gibi ABD de, Amerika kıtasında Kuzey Kutbu ve kuzey bölümü ile Grönland’ı içine alan Nearktik zoocoğrafya bölgesinde yer alır. Bu kuşakta Avrasya ve Kuzey Afrika’dakilere benzeyen hayvan türleri bulunur. Hayvanların bölgelere göre dağılımı, iklim ve bitki örtüsü kuşaklarıyla benzerlikler gösterir. Dolayısıyla, örneğin kurak batı bölgesinin hayvanları nemli doğu bölgesi ya da Büyük Okyanus kıyısının hayvanlarından farklıdır. Ama bitki kuşaklarından daha geniş olan hayvan kuşaklarını kesin çizgilerle ayırmak güçtür.

ABD’nin hayvan coğrafyası Avrupa’dan göç nedeniyle doğal durumunu yitirmiştir. Hayvan dağılımının değişime uğramasındaki ilk neden avlanmadır. Bizon gibi aşırı avlanan hayvanların soyu tükenmiş ya da tükenmek üzeredir. Ormanların kesilmesi, yeni yollar açılması, toprakların çitlerle çevrilmesi göç yollarının önünü kapatarak birçok hayvan türünün doğal yaşam alanını etkilemiştir. Ayrıca, kıtaya sonradan getirilen hayvan türleri geniş alanlara yayılarak yerli hayvanların yaşam alanlarını sınırlamıştır. Öte yandan, DDT gibi kimyasal böcek ilaçları besin zincirini bozarak özellikle memelilerde ve kuşlarda ölüm oranlarının yükselmesine yol açmıştır. Ancak ender durumlarda, yaşam alanlarının yapay değişime uğraması bazı hayvan türleri için olumlu etki yapmıştır. Örneğin, kır kurdu ve çeşitli geyik türlerinin dağılım alanları doğal çevrenin değişmesiyle genişlemiştir.

ABD’nin tüm yörelerinde yaygın bulunan başlıca hayvan türleri arasında ak kuyruklu geyik, kara ayı, puma, doru vaşak, susamuru, mink, kunduz, kır kurdu, misk sıçanı ve kapan kaplumbağa en önemlileridir. Kuzeydeki iğneyapraklı orman bölgesinde yaşayan kunduz, tilki, kurt, sığın, tavşan, volverin ve susamuru Avrasya hayvanlarıyla yakın akrabadır. Balıklardan, Coregonidae familyasından tatlı su balıkları, sarı tatlı su levreği ve turnabalığı aynı akrabalık ilişkisini temsil eder. Kuzey hayvanları arasında tümüyle Kuzey Amerika’ya özgü sayılabilecek az sayıdaki türlerden biri de Kanada oklukirpisidir.
Doğu ve güneydoğudaki ormanlık arazi, hayvan varlığı açısından ABD’nin en önemli bölgesini oluşturur. Bu bölgede yaşayan çeşitli balıklar, amfibyumlar ve sürüngenler Doğu Asya hayvanları ile akrabadır. Mississippi’nin aşağı kesiminde yaşayan bir mersinbalığı türü buradan başka yalnızca Çin’ deki Yangtze İrmağında görülür. Apalaşlar’da ise dünyadaki semender çeşitlerinin çoğuna rastlanabilir. Başka hiçbir kıtada üçten fazla semender familyası bulunmazken Apalaşlar’da bu büyük amfibyum grubunu oluşturan sekiz familyadan yedisine rastlanır. Bölgede ak kuyruklu geyik, kara ayı, opossum, boz tilki, rakun, yabani hindi ve çeşitli ağaçkakanlara da rastlanır. Güney Amerika’daki familyalardan tangara, ame- rikasarıasması, kolibri gibi türlerin de bulunduğu kuşlar, Avrasya’dakilerden farklılık gösterir.

Atlas Okyanusu ve Büyük Okyanus kıyılarının hayvanları birbirlerinden çok farklıdır. Doğu kıyısına özgü manati Florida’nın büyük ırmaklarında yaşar. Batıdaki Büyük Okyanus kıyısında ise denizaslanı ve öbür kulaklı fok türleri bulunur. Körfez foku ve Grönland fokunu da kapsayan bazı kulaksız fok türlerine isç her iki kıyıda da rastlanır.

Batıdaki çayırlarda yaşayan başlıca hayvanlar Amerika bizonu, Amerika antilopu, kemirgenlerden avurdukeseli, Orta Asya’da akrabalarına rastlanan gelengi ve Eskidünya’dakilerden oldukça farklı olan Amerika porsuğudur. Başka bölgelerden gelen pek çok kuş türünün yaşadığı bu çayırlara özgü kuşların en iyi bilineni çayırtavuğudur.

California, Nevada, Arizona, Utah, New Mexico ve Texas’ın bazı bölgelerini içine alan Sonora Çölü başta çıngıraklı yılan olmak üzere bir sürüngenler cennetidir. Zehirli Gila boncuklu keleri ise yalnızca burada görülür. Kanguru faresi, rakunla akraba olan miskkedisi ve domuzu andıran pekari de çölde yaşayan memelilerdir.

Kayalık Dağlar ve batıdaki öbür dağ sıraları kayalıklarda yaşayan pek çok toynaklı hayvanı ve kemiriciyi barındırır. Adatavşanıın akrabası olan küçük pika, Alpler’de de görülen marmot, çeşitli koyun, keçi ve antilop türleri buralarda yaşar. Suda yaşamaya da uyum sağlamış bir kuş olan subakalı ise Asya ve Avrupa’da akrabaları olan, Kayalık Dağlara özgü bir türdür.