Ege Denizi, Yunanca AİGAİON PELAGOS
Türkiye ile Yunanistan arasında yer alan deniz.
Akdeniz’in kuzeye doğru uzanan bir parçasını oluşturur. Kabaca bir dikdörtgeni andıran Ege Denizi, 41°-35° kuzey enlemleriyle 23°-27728° doğu boylamları arasında yer alır. Kuzeyden güneye yaklaşık 660 km uzanır; genişliği kuzeyde 270, ortada 150, güneyde ise 400 km kadardır. Bu sınırlar içinde, yaklaşık 214.000 km2’lik bir alan kaplar. Çanakkale Boğazı yoluyla Marmara Denizine, buradan da İstanbul Boğazıyla Karadeniz’e bağlanır. Akdeniz’den, bir eşik üzerinde içbükey bir yay biçiminde dizilen adalarla ayrılır. Bu yayı oluşturan adalar, batıda Mora (Pelopönnesos) Yarımadası yakınındaki Çuha’yla (Kıthira ya da Cerigo) başlayarak Andikıthira (Cerigotto), Girit (Kriti), Kâsos, Kerpe (Kârpathos) ve Rodos (Rödhos) adalarıyla sona erer. Adaların çokluğu nedeniyle eskiden Adalar Denizi de denen Ege Denizinin bugünkü adının mitolojideki Attika kralı Aigeus’tan geldiği söylenir.
Jeoloji ve fiziksel coğrafya
Ege Denizinin başka denizlere benzemeyen bazı özellikleri vardır. Dantel gibi işlenmiş girintili çıkıntılı kıyılarında değişik boyda birçok koy ve körfez, boğaz ve yarımada bulunur. Ayrıca bazıları kaya parçalarından oluşan, bazılan da geniş bir alanı kaplayan yüzlerce ada deniz yüzeyine serpilmiştir; deniz dibi de çeşitli derinlikteki düzlük, çanak, oluk, sırt, gedik ve tepelik alanlarla kaplıdır.
Bu özelliklerin yansıttığı parçalanmışlık, karmaşıklık ve iç içe geçmişlik, oluşum biçimiyle ilgilidir. Ege Denizi, yapı bakımından, Yunanistan ile Anadolu arasındaki yerkabuğunun çok yakın bir jeolojik dönemde, Pliyosen Bölümün sonuyla Kuva- terner (Dördüncü) Dönem başında (y. 2,5 milyon yıl önce) kırıklar boyunca çöktüğü ve gerilimlerle parçalanıp alçalarak Akdeniz sularının baskınına uğradığı bir alandır. Son deniz basması sonucunda sular altında kalan eski kara topografyası deniz dibindeki çeşitliği; bu arazinin sular üstünde kalan kesimleri ise yarımadaları ve çok sayıdaki adaları oluşturmuştur. Adaların toplam alanı bütün deniz alanının yüzde 10’unu geçer. Bu adaların 24’ünün yüzölçümü 100 km2’nin üzerindedir.
Ege Denizinin ortalama derinliği 350 m’dir. Denizin orta kesiminde kuzeyden güneye doğru “S” harfi biçiminde uzanan bir derinlikler dizisi uzanır. Bunlar arasında Kerpe Adasının kuzeyinde bulunan 2.591 m’lik çukurluk, Ege Denizinin bilinen en derin noktasıdır. “S” biçimindeki derin çukurlukların iki tarafında derin olmayan geniş kıta sahanlıkları uzanır. Sözü edilen adalar bu kıta sahanlıkları üzerinde bulunur. Bu adalardan Kuzey Sporadlar (Voriai Sporâdhes) ve Kykladlar (Kiklâdhes) Yunanistan kıyıları yakınında; Çanakkale Boğazı önündeki Gökçeada, Bozcaada ve Limni (Lrnınos) adalarıyla Anadolu’nun batısındaki Sakız (Khıos), Midilli (Lesbos) adaları ve Güney Sporadlar olarak da bilinen Oniki Ada (Dodekanesos) Türkiye kıyıları yakınında yer alır.
Hidrografi
Ege Denizinde yüzey sularının tuzluluğu, denizin önemli bir kesiminde binde 38’in altına düşmez. Tuzluluğun en yüksek olduğu kesim, Batı Anadolu kıyılan açıklarıdır. Batı kesiminin doğuya göre daha az tuzlu oluşunun nedeni, Çanakkale Boğazından gelen Karadeniz’in az tuzlu sularından oluşan yüzey akıntısının, Yunanistan kıyılarına daha yakın geçerek güneye doğru yayılmasıdır. Akdeniz’in tuzlu sularını Marmara’ya taşıyan bir alt akıntı ise Anadolu kıyılarını yakından izler. Ege Denizindeki akıntı sistemi genel olarak saat yelkovanının tersi yönündedir.
Ege’de gelgit önemsizdir ve yol açtığı düzey değişikliği ancak bazı dar boğazlarda, rüzgârla meydana gelen yığılmaların da etkisiyle 30-40 cm’yi bulur. Adalar arasındaki bazı dar ve dolambaçlı boğazlar şiddetli ve karmaşık yerel akıntılara neden olur. Bunların en ünlüsü Eğriboz Körfezinde görülür ve Antik Çağdan beri gemicilerce tehlikeli sayılır.
Ege Denizi sularının sıcaklığı genellikle kuzeyden güneye doğru artar. Bu fark kışın daha belirgindir. Ağustosta kuzeyde 23°C olan yüzey sularının sıcaklığı, Girit yakınlarında 24,5°C’dir. Buna karşılık şubatta ortalama sıcaklık kuzeyde 10°C, Girit yakınındaki sularda 15°C’dir. Ege Denizinin derin kesimlerinde sıcaklık, 500 m’den aşağılarda hiç değişmeden her mevsimde 13°C olarak kalır.
İklim ve bitki örtüsü
Kıyı ve adalarda kışları yağışlı bir Akdeniz iklimi görülür. Kuzey-güney doğrultulu etezyen rüzgârın, genelde deniz ulaşımını kolaylaştırmakla birlikte zaman zaman fırtınalara yol açması bakımından ilkçağdan beri gemiciler için önem taşımıştır. Etezyenin Anadolu karası tarafından kıyıya deniz meltemi biçiminde çekilmesi, yaz günleri öğle sonlarında kıyıda oturanların beklediği serin imbat rüzgârlarını doğurur.
Etezyen rüzgârı adaların yüksek kesimlerinde ağaçların gelişmesine engel oluşturur. Kıyılardan 500 m yüksekliğe kadar makiliklere ve zeytinliklere rastlanır. Balkanlar’dan inen soğuk hava nedeniyle turunçgiller Ege’nin güney kıyılarında yetiştirilir. Gökova ve Fethiye körfezleri kıyılarının nemli topraklarında Akdeniz bitki topluluğuna yabancı bir orman örtüsü olan sığla (günlük) ağaçları görülür.
Deniz ürünleri ve denizaltı kaynakları
Balıkçılık bakımından Ege’nin güneyi çok fakirdir. Çanakkale Boğazından üst akıntısıyla gelen ve besin tuzları, oksijen ve plankton bakımından zengin olan Karadeniz sulan, kuzeydeki balık yaşamını olumlu yönde etkiler. Akarsu ağızlarında da bu olumlu etki görülür. Ege’de avlanan balıkların tümüne yakını kıta sahanlığı derinliğini aşmayan sulardan elde edilir. Ege’nin güney kıyıları ise süngercilik bakımından önemlidir.
Yunanistan Trakya kıta sahanlığındaki Taşoz (Thâsos) Adası çevresinde petrol çıkarmaktadır. Kıta sahanlığının öteki kesimlerinde yapılan araştırmalar, petrol bulma olasılığının yüksek olduğunu göstermektedir. Ege tabanının kaynakları arasında alüminyumca zengin killer, yüksek tenörlü manganez yumruları ve radyoaktif elementler içeren bazı oluşumlar sayılabilir.
Son yıllarda Ege Denizinde, deniz kirlenmesi ve öteki konulardaki bilimsel araştırmalar yoğunlaşmıştır.
Kaynak: Ana Britannica
