Hüseyin Rauf Orbay

Türk asker ve siyâset adamı. Asıl adı Hüseyin Rauf, soyadı Orbay olup, Rauf Orbay diye meşhur olmuştur. 1881 de İstanbul da doğdu. Trablusgarb vâliliği ve Hey et-i âyân üyeliği yapmış olan Muzaffer Paşanın oğludur. İlk tahsilini gördükten sonra Trablusgarb Askerî Rüşdiyesini, Heybeliada Bahriye Mektebini ve Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyununu bitirdi. ABD de, denizcilik eğitimi gördü. Deniz Subayı olarak donanmaya katıldı. 1908 de Yemen harekâtında ve Sisam ayaklanmasının bastırılmasında vazife aldı. 1909 da Tuna Milletlerarası Suyolu Komisyonunda, Osmanlı temsilcisi olarak bulundu. 1911-12 de Osmanlı-İtalyan Savaşında Trablusgarb Cephesinde savaştı. Balkan Savaşı sırasında Hamidiye Kruvazörüyle Karadeniz ve Akdeniz de düzenlediği vur kaç baskınlarında gösterdiği başarılar sebebiyle, Hamidiye Kahramanı unvânıyla meşhur oldu. Birinci Dünyâ Savaşında Afganistan ın Osmanlı Devleti yanında yer alması için, olağanüstü temsilci olarak Kâbil e gönderildi. Bu vazifesini henüz tamamlamamışken, İran Cephesi Genel Komutanlığına tâyin edildi. İstanbul a döndüğünde, yarbaylığa terfi ettirilerek Bahriye Nezâreti Erkân-ı Harbiye reisliğine (Kurmay başkanlığına) getirildi. Türk ve Rus esirlerinin değişimi maksadıyla, 1917 de Danimarka da toplanan komisyonda miralay (albay) rütbesiyle, Türk heyetine başkanlık etti. 1918 de Brest-Litovsk Konferansında Osmanlı temsilcisi olarak bulundu. Osmanlı Devletini bir mâcera uğruna Birinci Dünyâ Savaşına sokan Enver, Cemal ve Talat paşaların yurt dışına kaçmaları üzerine 14 Ekim 1918 de kurulan Ahmed İzzet Paşa hükümetinde, bahriye nâzırı olarak vazife aldı. 30 Ekim 1918 de Mondros Mütârekesini imzâlayan Osmanlı heyetine başkanlık etti. Birinci Dünyâ Savaşından sonra, Türkiye nin düşman işgalinden kurtulması için, Anadolu da millî kurtuluş hareketinin başlatılması gerektiğine inananlar arasında yer aldı. 8 Mayıs 1919 da askerlikten ayrıldı ve Mustafa Kemal in arkasından Anadolu ya geçti. Amasya Tamiminin hazırlanmasında bulundu. Erzurum Kongresinde Heyet-i Temsiliye'ye seçildi. Sivas Kongresinde başkan yardımcılığı vazifesini yürüttü. 12 Ocak 1920 de toplanan son Osmanlı Meclis-i Mebusanı'na, Sivas Mebusu olarak katıldı. Mecliste, Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti adına Felah-ı Vatan Grubunu kurdu. Sivas Kongresi kararlarının ana hatlarıyla yer aldığı Misâk-ı Millî'nin kabul edilmesinde tesirli rol aldı. 16 Mart 1920 de, Osmanlı Meclis-i Mebusanı'na, İngiliz işgal kuvvetleri tarafından düzenlenen baskın sonrasında, İngilizler tarafından tutuklanarak, Malta ya sürgün edildi. 16 Mart 1921 de Lord Curzon un yeğeni binbaşı Rawlinson la değiştirilerek serbest bırakıldı. 11 Kasım 1921 de Ankara ya gitti ve Sivas milletvekili olarak TBMM ye katıldı. Nâfia Vekili olarak vazifelendirildi. 21 Kasım da, TBMM başkan yardımcılığına seçilerek her iki vazifeyi birlikte yürüttü. 12 Temmuz 1922 de başvekil (başbakan) oldu. Bu vazifedeyken başlayan Lozan Barış Konferansının ön hazırlıklarını yaptı. TBMM de Mustafa Kemâl e karşı muhâlefeti teşkil eden grup içinde yer aldı. Lozan Konferansında Türkiye baştemsilcisi ve Dışişleri Bakanı İsmet Paşayla (İnönü) anlaşmazlığa düşünce, 4 Ağustos 1923 te başbakanlık vazifesinden ayrıldı. Halifeliğin kaldırılmasının gündemde olduğu günlerde, İstanbul da bulunan son halîfe Abdülmecîd Efendiyle görüştüğü için, hilâfet ve saltanat taraftarıdır diye, sert tenkitlere hedef oldu. Halk Fırkasından (Cumhûriyet Halk Partisi) ayrılan milletvekilleriyle birlikte Terakkiperver Cumhûriyet Fırkasını 17 Kasım 1924 te kurdu. Böylece TBMM içinde ilk muhâlefet partisinin kuruluşunda yer almak sûretiyle dikkatleri üzerine topladı.
Kâzım Karabekir in başkanlığını, Ali Fuad Cebesoy un genel sekreterliğini yaptığı Terakkiperver Cumhûriyet Fırkasının genel başkan vekilliğini yürüten Rauf Orbay, TBMM de etkili bir grup meydana getirerek, İsmet Paşayı başvekillikten çekilmeye zorladı. Muhâlefette aktif bir rol üstlenmesinden dolayı, Şeyh Said Ayaklanmasının kışkırtıcıları arasında gösterilen Terakkiperver Cumhûriyet Fırkası, 3 Haziran 1925 te kapatıldı. Baskıların yoğunlaştığı bu dönemde, tedâvi gâyesiyle Avusturya ya giden Hüseyin Rauf Orbay, Haziran 1926 da meydana gelen İzmir Suikastı olayı sebebiyle gıyâbında yargılanarak on yıl hapse mahkûm edildi.
1935 te çıkarılan genel aftan sonra Türkiye ye dönen Rauf Orbay, Ali Fuad Cebesoy aracılığıyla Atatürk tarafından Ankara ya çağırıldı. Hakkındaki suçlamanın kaldırılması üzerine, yeniden İstanbul a döndü. Askerî Yargıtay tarafından hakkında beraat kararı verilmesinden sonra, 1939 da Kastamonu milletvekili seçilerek TBMM ye girdi. 1942 de Londra büyükelçiliğine tâyin edildi. İki yıl müddetle bu vazifeyi sürdürdükten sonra, Dışişleri Bakanlığıyla anlaşmazlığa düşerek, 1944 te vazifesinden ve devlet memurluğundan ayrıldı. Bundan sonraki hayâtını siyâsetten uzak olarak geçirdi. 16 Temmuz 1964 târihinde İstanbul da öldü.

Paylaşım için teşekkürler.
Ek bilgi : Atatürk'ün Çerkez kökenli arkadaşıdır.