Halı dokumacılığı hakkında bilgi verir misiniz?

Halı dokumacılığı hakkında bilgi verir misiniz?

halı

yün, pamuk ya da ipek iplikten, çeşitli düğüm teknikleri kullanılarak üretilen yaygı.
İlk olarak Orta ve Batı Asya’da yer yaygısı olarak gelişen halı, çok eskilerden beri çadır, ev, cami ve saray gibi çeşitli mekânlarda döşeme yaygısı olarak kullanılmıştır. Göçebeler kalın dokusundan ötürü halıyı özellikle çadırlarının kapısına ve eyerlerin üstüne örtü yapmışlardır. Doğu evlerinde halıdan pratik yararlarının yanı sıra dekoratif bir öğe olarak yararlanılmıştır; masa, döşek, sedir örtüsü ya da gölgelik olarak kullanılan halı, duvara bile asılmıştır.

Halının kullanım amacı gerek deseninin, gerekse boyutlarının saptanmasında önemli rol oynar. Örneğin Müslümanların özellikle yolculukta yanlarına aldıkları seccadeler öbür halılara göre daha küçük boyda yapılır. Deseninin en önemli öğesi mihraptır. Bunun yanı sıra seccadelerde kandil askısı, su testisi ve başka dinsel öğeler yer alabilir. Türklerde bir odayı döşemek için yapılan dört parçalı halı takımına “deste” adı verilir. Bunlardan ortadakine “meyane”, yanlara konanlara “kenare”, pencere önüne konanlara “serendaz” denir.

Yapım tekniği
Halı, tahta bir tezgâha gerilmiş “çözgü” denen düşey ipliklerin üstüne renkli ilme iplikleri düğümlenerek yapılır, time ipliklerinin, düğümlendikten sonra üstte kalan uçlarına “hav” adı verilir. Bir düğüm sırası tamamlandıktan sonra düğümleri sabitleştirmek için çözgülerin arasından önce bir yandan öbür yana, sonra da tekrar tersine geçirilen yatay ipliğe “atkı” denir. Her atkıdan sonra düğümler “kirkit” adı verilen tarak benzeri ağır bir araçla dövülerek, daha önce atılmış alttaki sıralara doğru sıkıştırılır. Böylece ön yüzdeki havlar çözgü ve atkıları kapatır ve kalın bir dokuma ortaya çıkar. Belirli bir miktar dokunduktan sonra havların sarkan uçlan, ayarlı özel bir makasla kesilerek aynı boya getirilir. Tamamlanan halı, çözgülerin ucu kesilerek tezgâhtan alınır. Bu uçlar, halının iki başındaki püsküller olarak kalır.

Hav ipliği çözgülere birkaç farklı yöntemle düğümlenir. Bunların en eskisi olduğu sanılan Türk ya da Gördes düğümü en çok Anadolu, Kafkas, bazı İran ve Avrupa halılarında kullanılmıştır. İran ya da Sine düğümü ise temelde İran, Hindistan, Çin ve Mısır’da yaygındır. İspanyol düğümü daha çok İspanyol halılarında görülür. Düğümlerin sayısı ne kadar çok olursa, halının kalitesi de o kadar artar. Örneğin bazı Çin halılarındaki düğüm sayısı santimetre karede 3’ten azken, bu sayı bazı Hint halılarında 360’a kadar çıkar. En yüksek düğüm sıklığına Sine düğümüyle ulaşılır.
Tasarlanan bir desenin halıya aktarılmasında değişik yöntemlerden yararlanılır. Bunlardan biri, halıyı dokuyan kişinin deseni doğrudan doğruya akıldan, bir başkası da kâğıda çizilmiş örneğe bakarak aktarmasıdır. Bu ikinci yöntemde halı için hazırlanan örnek, her biri tek bir düğümü gösteren küçük karelere bölünür, sonra bu kareler renklendirilerek desen oluşturulur.

Malzeme ve boya
Hah yapımında çoğunlukla sağlam, kolay boyanır ve ele gelir bir malzeme olan koyun yünü kullanılır. Alımlı bir hav elde etmek için çok donuk kalan pamuk ipliği, dayanıklılığı ve düzgün bükülebilmesi nedeniyle ideal bir çözgü malzemesidir. Doğu halılarında pamuk ipliğinden hem atkı, hem de çözgü olarak yararlanılır. Pahalı olması nedeniyle ipek kullanımı sınırlıdır. Ama ipek, değişen ışık altında halıya başka hiçbir malzemenin sağlayamadığı ince renk ayrımları, parıltı ve zenginlik verir. 16-17. yüzyıl İran halılarının en güzel örneklerinden bazısı bütünüyle ipekten dokunmuştur. Avrupa’da düğüm olarak hiçbir zaman kullanılmayan ipek, 15. yüzyıldan sonra duvar halılarının atkılarında yünle karıştırılarak kullanılmaya başlamıştır. Keten ipliği Mısır halılarının, kenevir lifi ise Hint halılarının çözgü ve atkı malzemesidir. Avrupa halılarında her iki malzemeden de yararlanılmıştır. Yaklaşık 1820’lerden beri makine halılarının çözgü ve atkılarında jüt lifi kullanılmaktadır.

DEVAMI El Sanatları - Halı Sanatı