Tayvan ve Tayvan Tarihi

Tayvan'a 17. yüzyıl başlarında büyük ölçüde Çinli göçü olmuştur. 1620'li yıllarda ada, Felemenklerin (Hollandalıların) kontrolü altında kalmıştır. 1895'ten 1945 yılına kadar 50 yıllık bir süre Japon idaresi altına girmiştir. İlk olarak Tayvan Devleti kendini Japon baskısı altında, 1 Ocak 1912'de göstermiştir. Mançu Sülalesinin idaresine son verilmiş ve cumhuriyet ilan edilmiştir. Bu aynı zamanda genel mahiyette olmak üzere Çin Devletinin başlangıcı sayılır. Bu devletin asıl kurulma başlangıç hareketiniyse 1911 Wuçang Ayaklanması meydana getirir.

Komünizmin 1949'da Çin'de rejim olarak yerleşmesi üzerine Çankayşek liderliğinde komünizme karşı olanlar birleşip, Milliyetçi Çin olarak devlet kurdular. Önceleri BM'ye üye bir ülke olan Tayvan, Kızıl Çin'in 1972'de BM'ye kabul edilmesi üzerine üyelikten vazgeçti. Bundan sonra iki ülke arasındaki gerginlik sürüp gitti. 1978 yılında ABD, Tayvan Cumhuriyetiyle olan münasebetlerini sertleştirdi.

1979'da iki ülke arasındaki savunma anlaşması iptal edildiyse de 1980'li yıllarda dolaylı ticari ilişkiler kuruldu. Chiong Ching-Kuo'nun yönetimi sırasında ilk defa muhalefet partilerinin kurulmasına izin verildi. 1949'dan beri devam eden sıkıyönetim 1987'de kaldırıldı. 1988'de Chiong Ching-Kuo'nun ölümü üzerine yerine Lee Tenghui geçti. 1989Aralık ayında ilk defa çok partili seçimler yapıldı.

*

TAYVAN (Fr. ve İng.: Taiwan),

Asya'nın güneydoğu kıyıları açığında ada ve bu ada üzerinde kurulmuş devlet.

Devlet, Formoza ya da Milliyetçi Çin olarak da tanınır. Kıtadaki Çin Halk Cumhuriyeti'nden Tayvan ya da Formoza Boğazı ile ayrılır.

• Boğazın en dar yeri
  
  • 150 km.dir.
• Yüzölçümü
  
  • 35.961 km2, (çevresindeki ufak adalarla birlikte 36.182 km2),
• Nüfusu
  
  • 20.543.000 (1998),
• Başkenti
  
  • Taipeh,
• Diğer önemli kentleri,
  
  • Kaohsiung,
    
  • Taiçung,
    
  • Tainan, Kilung ve Şançung'tur.
• Resmî dili
  
  • Çince,
• Dini
  
  • Konfüçyüsçülük,
    
  • Budizm ve Taoculuk'tur.

Ayrıca % 4 kadar Hristiyan ve % 0,25 kadar Müslüman vardır. Adanın en eski yerlileri Malaysiya kökenlidir. Bunlar bugün de dağlık yörelerde yaşarlar. Sayıları birkaç yüz bini geçmeyen bu yerlilerin dışında ülke nüfusunun tamamına yakını Çinlidir. Çinlilerin adaya gelmeleri ve yerleşmeleri değişik zamanlarda ve değişik olaylar nedeniyle gerçekleşmiştir. 16. yüzyılda karşı kıyıdaki Fukien eyaletinden gelenler bugün 8.000.000 kadardır. 19. yüzyılda Kanton'dan gelenlerin sayısı 4.000.000'u geçer. 1949 yenilgisinden sonra gelen Çinlilerin sayısıysa 3.000.000 kadardır.

Tayvan, dağlık bir adadır ve bazı doruklarının yüksekliği 4.000 m.ye yaklaşır. Kuzeyden güneye uzanan bu dağlar, adanın doğu kıyılarına yakındır ve bu kıyılara dik bir şekilde inerler. Rölyefin bu asimetrik durumu nüfus, yerleşme ve ekonomi üzerinde etkilidir. Adanın Asya'ya bakan yarısı daha kalabalık, daha canlıdır.

İklim sıcak ve nemlidir; ormanlar geniş yer kaplar (% 60). Ekonomik hayatı bugünkü durumuyla Tayvan sanayide oldukça ileri; maden kaynakları çeşitli ve zengin bir ülke olmakla birlikte, temel gelir kaynağı yine de tarımdır.

Başlıca ürünleri şunlardır: Şekerkamışı, tatlı patates, pirinç, çay, yerfıstığı, soya, mantar, çeşitli meyveler (özellikle muz, ananas ve turunçgiller). Tarımın yardımcı kolu olan hayvancılık ve balıkçılık oldukça gelişmiştir.

Yeraltı kaynaklarının önemlileri şunlardır: Taşkömürü, altın, bakır, pirit, petrol, doğal gaz, gümüş, kükürt, amyant, grafit.

Endüstrinin en önemli kollarıysa, dokumacılık, motorlu taşıt araçları, gemi yapımı ve çeşitli imalat sanayileridir. "Güzel" anlamına gelen Formoza ya da Hermosa adını, adaya İspanyol gemicileri verdi.

Ada, 17. yüzyılda, kısa bir süre Hollanda işgali altında kalması dışında, eskiden beri Çin'e aitti. 1895 Çin-Japon Savaşı'ndan sonra, Japonya'ya geçti ve adada Japon yönetimi 1945 yılına kadar sürdü. Bu tarihte, yeniden Çin'in bir eyaleti olarak örgütlendi, 1945'te başlayan Çin İç Savaşı'nda yenilen Çan Kayşek, 3.000.000 kadar Çinli ile bu adaya geçti; Amerikan Pasifik Filosu'nun desteğiyle güvenliğini sağladı ve bugünkü devleti kurdu.

Milliyetçi Çin de denilen Tayvan, Çan Kayşek başkanlığında baskıcı bir rejimle yönetildi. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde "veto" hakkına sahip beş devletten biri olan Tayvan, bu hakkını, 1971'de ABD'nin desteğini çekmesiyle birlikte Çin Halk Cumhuriyeti'ne devretti. Ancak ABD'nin ekonomik desteğiyle tamamen ortadan kalkmadı. 1975'te ölen Çan Kayşek'in yerine Yen Çiakan, Tayvan başkanı oldu, 1978'de ise Çan Kayşek'in oğlu Çan Kungkus cumhurbaşkanlığına getirildi.

Son yıllarda Çin Halk Cumhuriyeti ile olan ilişkiler düzelmeye başladı, ancak ABD, Tayvan'ın gerçek dayanağı olmayı sürdürdü. Mart 1984'te Çan Kungkus, Ulusal Meclis tarafından yeniden cumhurbaşkanlığına seçildi. 1986 yılından sonra siyasî yapının liberalleştirilmesi girişimlerine başlandı. Aynı yılın Eylül ayında ilk muhalif örgüt olan Demokratik İlerleme Partisi'nin kurulması gerçekleşti. 1987 yılında 38 yıldan beri yürürlükte olan sıkıyönetim kaldırıldı, birkaç muhalif parti daha kuruldu. Cumhurbaşkanı Çan Kungkus 1988'de ölünce yerine yardımcısı Li Tenghui getirildi.