Yunanistan ve Yunanistan Tarihi

KÜLTÜREL YAŞAM

Eski Yunan döneminden kalma yapı, heykel ve eşyalar ülkenin zengin klasik mirasını yansıtır. Ülkenin her yanındaki sit alanlarında görülebilen bu mirasın önemli bir bölümü de yaygın bir ağ oluşturan müzelerde korunur. Ülkenin en önemli müzeleri Atina’daki Akropolis Müzesi ile Bizans kalıntılarının yer aldığı Mistras’taki müzedir. Ortaçağ ikonları ile 14. yüzyıla ait Bizans mozaik ve fresklerinde ifadesini bulan köklü Hıristiyan gelenekleri, günümüzde de özellikle uzak kırsal yörelerde varlığını sürdüren çeşitli dinsel şenliklere ve halk sanatı gösterilerine kaynaklık etmiştir. Eski kültür mirasının bir başka önemli kaynağı, Girit’in sanat alanında parlak bir gelişmeye sahne olduğu 1560- 1660 arasındaki dönemdir. Bu dönemin edebiyat ürünleri arasında yer alan Erotökritos adlı romantik destan ulusal bir şiir niteliği kazanmıştır. İspanyol resminin en büyük ustalarından sayılan Girit asıllı El Greco’nun yetişmesi de bu döneme rastlar.

Geleneklere uygun biçimde kutlanan yortu ve dinsel törenler kültürel yaşamın önemli bir parçasını oluşturur. Genellikle yaz aylarında antik yapılarda düzenlenen uluslararası müzik ve tiyatro festivalleri de geniş bir ilgi toplar. Bizans ikonografisinin izleri Photos Kontoglu ve Stathis Trahanatzis gibi ressamların yapıtlarında kolaylıkla görülebilir. Anadolu’dan Yunanistan’a geçen Karagöz gölge oyunu Panayioti Mikhopulos gibi ustalar aracılığıyla günümüzde de korunmuştur.

Çağdaş Yunan şiirinin uluslararası çapta ün yapmış temsilcileri arasında Konştantinos Kavâfis, 1963 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Georgios Seferis, Angelos Sikelianos, 1979 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Odisseus Elitis ve Yannis Ritsos sayılabilir. Bir başka önemli yazar edebiyatın çeşitli dallarında ürünler veren Giritli Nıkos Kazancakıs’tir. Yunan müziğinin uluslararası alanda tanınan temsilcilerinin başında ise Manos Hacidakis ve Mikis Theodorakis gelir. Askeri rejim sonrası dönemde tiyatro ve sinema büyük bir canlanma göstermiştir.

Yunanistan’da basın oldukça geniş bir özgürlükten yararlanmaktadır. Günlük gazetelerin sayısı 100’ün üzerindedir. Radyo ve televizyon yayınları devletin denetimin- dedir; programlar genellikle hükümetin tutumu doğrultusunda bir yaklaşımı yansıtır.

TARİH

İlk kültürler

Birçok bakımdan Batı dünyasının beslendiği ana tarihsel kaynak sayılan ve özellikle güzel sanatlar ile bilim alanındaki birikimiyle geride zengin bir miras bırakan Yunan uygarlığmın kökleri, büyük altüst oluşlar ve ağır bir gelişme çizgisiyle belirlenen oldukça uzun bir sürece dayanır. Eski Yunan topraklarında toplu insan yerleşiminin Paleolitik Çağda başladığı sanılır; ama günümüze ulaşan kapsamlı arkeolojik kalıntılar Neolitik Çağdan kalmadır. İlk örnekleri İÖ 6000 öncesine tarihlenen bu kalıntılardan ilkel tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları belirlenen bu toplulukların Akdeniz’e özgü bereket tanrıçalarına tapındıkları ve dış istila korkusundan uzak bir yaşam sürdürdükleri anlaşılmaktadır. Eski Yunan efsanelerinde barışçıl ve eşitlikçi ortamdan dolayı “Altın Çağ” olarak geçen bu dönemin, maddi gelişmişlik düzeyi açısından Doğu ve Mısır uygarlıklarını çok geriden izlediği söylenebilir.

Bölgenin Tunç Çağma henüz yeni girdiği İÖ 2600’den başlayarak Anadolu’dan ve kuzeyden gelen Hint-Avrupa kavimleri, metal
işleme, tarım teknikleri ve denizcilik alanındaki üstünlüklerine dayanarak yerel toplulukları egemenlikleri altına aldılar. Böylece basit ve kapalı bir örgütlenmeye dayanan eski siyasal yapının yerini birbiriyle sürekli çatışan savaşçı kabile reislerinin yönettiği küçük devletler aldı. Bu devletlerin gücü kölelerin çalıştırıldığı verimli toprakların yanı sıra Doğu Akdeniz’deki canlı deniz ticaretinden geliyordu. Aynı dönemde Girit Adasında gelişen Minos uygarlığı^) metal kullanımı ve yazı alanında yeniliklere öncülük ettiği gibi görkemli saraylarda ifadesini bulan yüksek bir sanatsal yaratımla öne çıktı. Yarımadada başlıca üç odağı durumuna gelen Mykenai (Mien), doğal felaketler ve fetihler sonucunda sarsılan Minos uygarlığının gerilemeye başladığı İÖ 1400’lerde Ege Denizinde üstünlüğü ele geçirerek Mısır ve Anadolu kıyılarına çeşitli akınlar düzenledi. Bu arada Minos sanatının özellikleri, Mykenai aracılığıyla anakaraya taşınarak yeni üslupların biçimlenmesinde önemli rol oynadı.

Tunç Çağının sonlarına rastlayan IO 1100 dolaylarında Dorlann istilası yarımadada yeni bir karışıklığa yol açtı. Özellikle kentlerde büyük bir yıkım yaratan istila dalgasını yaklaşık 300 yıl süren ve “Karanlık Çağ” olarak bilinen bir dönem izledi. Homeros’ un tlyada ve Odysseia destanlarına konu olan bu dönemde yerleşik toplulukların çoğu sonradan İonya adı verilen Ege Adalarına ve Batı Anadolu kıyılarına sığındı. Yarımadada karışıklıkların sona ermesiyle birlikte başlayan özümleme süreci, ortak bir dilin yanı sıra Olympos’taki tanrı ve tanrıçalar topluluğuna dayanan yeni bir din ortaya çıkardı.

Arkaik dönem

Dor istilasının getirdiği önemli bir sonuç da çözülen kabile yapısından kopan küçük toplulukların polis denen bağımsız kent devletlerinin çekirdeklerini oluşturmasıydı. İÖ 750’lerden sonra Yunan siyasal yaşamında ağırlıklı bir konum kazanan kent devletlerinden en önemlileri Atina, Sparta, Thebai, Korinthos ve Argos’tu. Zamanla ortaya çıkan nüfus artışı ve gelişen ticari etkinlikler, kent devletlerini uzak bölgelere göçmen topluluklar göndermeye yöneltti. Böylece Anadolu ve Karadeniz kıyılarından Kuzey Afrika ve İspanya kıyılarına kadar uzanan yaygın bir Yunan kolonileri zinciri doğdu. Ana kentlerle bağlarını koruyan bu koloniler Yunan deniz ticaretinin ileri karakolları durumuna geldi.

İlk Yunan alfabesinin ortaya çıktığı Batı Anadolu kıyılarındaki İon kentleri başta olmak üzere bütün Yunan kentleri edebiyat, sanat ve felsefe alanında canlı bir gelişme sürecine girdi. Çeşitli siyasal yönetim biçimlerini uygulayan kent devletleri arasındaki ilişkiler zengin bir birikim yarattı. Anadolu ve Mısır’ın etkisi altında yeni kalıplara yönelen Yunan sanatında stilize ve geometrik desenler yerini insan figürlerine bıraktı.

Klasik dönem

Yunan devletleri tÖ 6. yüzyıl ortalarında Doğu’da yeni bir güç olarak yükselen Ahameniş hanedanının yönetimindeki Perslerin yarattığı tehditle karşı karşıya geldi. Pers Savaşları olarak bilinen bu uzun süreli çatışma, İon devletlerinin İÖ 499’da Pers yönetimine karşı giriştiği ayaklanmaya Atina’nın destek vermesiyle Yunan anakarasına sıçradı. Atina’ya bağlı kuvvetler Marathon Savaşı’nda (IÖ 490) büyük bir zafer kazanarak istilacı Pers ordusunu püskürtmeyi başardılar. On yıl kadar sonra yeniden Yunan anakarasına geçen Pers orduları karşısında Atina ve Sparta’nm öncülüğünde bir kent devletleri konfederasyonu oluşturuldu. Başlangıçta alman bazı yenilgilere ve Atina’nın yakılmasına karşın, Pers ordusu bir kez daha geri çekilmek zorunda bırakıldı. Ardından Atina’nın girişimiyle kurulan Delos Birliği, adım adım Persleri gerileterek Doğu Akdeniz’de üstün duruma geçti. Giderek yıpratıcı bir niteliğe bürünen savaş, belirli bir güç dengesinin kurulmasını sağlayan Kallias Barışı’yla (İÖ 449-448) sona erdi.

Bu arada Yunan siyasal yaşamında Atina ile Sparta arasındaki çekişme daha da keskinleşerek ön plana çıktı. Sparta sözlü geleneklere göre Lykurgos’a dayandırılan kurumlarıyla otoriter bir askeri rejimle yönetilirken, Atina büyük ölçüde Solon’un yasa ve reformlarının biçimlendirdiği demokratik bir rejim altında bulunuyordu. Delos Birliği’ne dayanarak Ege Adalarını ve İonya’yı Pers yönetiminden kurtaran Atina’nın izlediği yayılmacı ve hegemonyacı politika, özellikle Perikles’in yönetimi sırasında en uç noktaya vardı. Sparta’nm bu gelişme üzerine Korinthos ve Thebai’yle işbirliği yaparak karşıt bir ittifak kurması çok geçmeden Peloponnesos Savaşı’na (İÖ 431-404) yol açtı. Savaş sürecinde safları giderek zayıflayan Atina hem karada, hem denizde aldığı yenilgilerle sonunda teslim olmak zorunda kaldı.

Yunanistan’da üstünlüğü ele geçiren Sparta’nm baskıları, Atina’ya art arda ayaklanan kentlerin başına geçme olanağını verdi. Karadaki askeri başarılarla konumunu bir süre daha koruyabilen Sparta, deniz savaşlarında düşmanları karşısında tutunamadı. Thebai önderliğindeki kuvvetlerin İÖ 371’de Sparta ordusunu bozguna uğratmasıyla güç dengesi yeniden değişti. Sparta korkusuyla birçok kenti çevresinde toplamış olan Atina, bu tehdidin ortadan kalkmasından sonra Delos Birliği’ni sürdürmede güçlüklerle karşılaştı.

Bu sırada Yunanistan’ın kuzeyinde II. Philippos’un yönetiminde yeni güç odağı durumuna gelen Makedonya Krallığı, kent devletleri arasındaki çekişmelerden de yararlanarak Yunanistan’da söz sahibi olmaya başladı. İzleyen dönemde diplomatik manevralar ve savaşlar yoluyla Yunan kentleri adım adım Makedonya’nın denetimine girdi. Thebai ve Atina’nın örgütlemeye çalıştığı direniş İÖ 338’deki kesin yenilgiyle kırıldı. Ertesi yıl Sparta dışındaki bütün Yunan devletleri Makedonya’nın güdümündeki Korinthos Birliği’ne katıldı. Philippos’un ölümünden (IÖ 336) sonra Korinthos Birliği’nin başına geçen oğlu Büyük İskender, Makedonya yönetimine başkaldıran kentleri acımasızca sindirdi. Ardından İÖ 334’te Yunan ordularının başında Asya’ya geçerek Mezopotamya’ya, oradan da Nil ve Indus vadilerine kadar uzanan geniş çaplı fetihlere girişti. Yunan dünyasına Doğu uygarlıklarının kapılarını açan bu fetihlerle ortaya çıkan büyük imparatorluk, İskender’in ölümünü (İÖ 323) izleyen iç çekişmelerle kısa sürede parçalandı.

Makedonya yönetimi

İskender’in komutanları arasındaki paylaşım mücadelesinin yol açtığı boşluktan yararlanmak isteyen Atina, Makedonya’ya boyun eğmemiş olan Aitolia Birliği’yle ittifaka girerek Yunanistan’ın bağımsızlığı için bir ayaklanma başlattı. Atina’ya karşı güvensizlik nedeniyle Yunan kentlerinden çoğunun destek vermediği ayaklanma, üstün Makedonya kuvvetlerince bir yıl içinde bastırıldı. Koşulsuz teslim olmak zorunda kalan Atina’da ve öteki kentlerde Makedonya yanlısı oligarşiler başa geçti. Aitolia Birliği ise pek ağır koşullar içermeyen bir antlaşmayla varlığını korumayı başardı.

Helen monarşileri arasında savaşların sürdüğü dönemde, Antigonos hanedanından gelen Makedonya kralları ılımlı politikalarla Yunan kentlerini yanlannda tutmaya özen gösterdiler. Bunun bir sonucu olarak İÖ 302’de Korinthos Birliği’ne benzer bir düzenlemeyle Yunan kent devletlerinin Makedonya tahtıyla ilişkileri pekiştirildi. Sparta’nın IÖ 280’de bazı kentleri yanma çekerek Makedonya yönetimine karşı giriştiği ayaklanma, Aitolia Birliği’ne yönelik saldırılara dönüşünce boşa çıktı. Daha sonra Mısır’daki Ptolemaios hanedanının verdiği destekle Atina ve Sparta öncülüğünde yeni bir bağımsızlık mücadelesi başladı. Khremonides Savaşı (İÖ 267-261) olarak bilinen bu direnişe pek az Yunan kenti katıldı. Sparta’ nın saf dışı kalmasından sonra kuşatılan Atina da düştü.

Bu sırada Peloponnesos’un kuzeyindeki kentlerin İÖ 280’de canlandırdığı Akhaia Birliği, Makedonya egemenliğine karşı yeni bir güç odağı durumuna geldi. Sikyonlu Aratos’un önderliğinde Akhaia Birliği’nin nüfuz alanı daha da genişlerken, Aitolia Birliği de Orta Yunanistan’ın büyük bölümüne egemen olarak Makedonya’ya kafa tutmaya başladı. İki birlik arasındaki ittifakı izleyen savaşlar (İÖ 239-229) sonunda Yunanistan’daki Makedonya egemenliği önemli ölçüde sarsıldı.

III. Kleomenes’in yönetimi altında toparlanan Sparta’nın İÖ 227’de Akhaia Birliği’ ni yıkma çabasına girmesi, Makedonya’nın Yunan siyasal yaşamına yeniden ağırlığını koymasına olanak verdi. Güç duruma düşen Aratos’un yardım başvurusu üzerine İÖ 224’te harekete geçen Makedonya kralı III. Antigonos Doson, yeni bir Helen Birliği yaratmayı başararak İÖ 222’de Sparta’yı yenilgiye uğrattı. Ardından Makedonya desteğindeki Helen Birliği ile Aitolia Birliği, Elis ve Sparta arasında başlayan savaşta (İÖ 220-217) iki taraf da birbirine üstünlük sağlayamadı.

Yeni Makedonya kralı V. Philippos’un Illyria kıyılarını Roma’dan almak için Kartaca’yla ittifaka girmesi üzerine çıkan I. Makedonya Savaşı’nda (İÖ 214-205) başta Aitolia Birliği olmak üzere bazı Yunan kentleri zaman zaman Roma’nın yanında yer aldı. Elverişli koşullarla bir barış antlaşması imzalayan Makedonya’nın bölgede üstünlük sağlamaya çalışması çok geçmeden Roma’yla II. Makedonya Savaşı’na (İÖ 200-196) yol açtı. Philippos’un yenilgisiyle sonuçlanan bu savaşta Aitolia ve Akhaia birlikleri ile Atina, Rodos ve Pergamon (Bergama) Roma’yı etkin olarak destekledi. Savaştan beklediği ölçüde kazançlı çıkamayan Aitolia Birliği İO 194’te Selevkos ordularını çağırarak yayılmacı hedeflerini gerçekleştirmek istedi. Bir kez daha Yunanistan’a giren Roma kuvvetleri birkaç yıl içinde Selevkos ordularını Anadolu’ya ve ardından Toroslar’ın doğusuna kadar püskürttüler. Sınırlan daraltılan Aitolia Birliği’nin gücü kınlırken, Roma egemenliğini tanıyan Yunan kentleri birer özerk birime dönüştürüldü. Bu arada Roma’yla ittifakını koruyan Akhaia Birliği başlıca rakibi Sparta’ya da boyun eğdirerek Peloponnesos’ta belirli bir üstünlük kurdu.

Makedonya’nın gücünü sınırlamaya yönelik çabaların yol açtığı III. Makedonya Savaşı (İÖ 171-168) sonunda Roma’ya bağlanan Makedonya dört özerk cumhuriyete aynldı. Öte yandan Roma karşıtı bir tutuma giren Yunan kentlerine karşı geniş çaplı bir sindirme hareketine girişildi. Bir süre sonra da Makedonya bir Roma eyaleti olarak düzenlendi (İÖ 148) ve Akhaia Birliği’nin varlığına son verildi (İÖ 146).

Roma yönetimi

Yunanistan’daki bütün birlik ve federasyonları ortadan kaldırarak kentler arasındaki ticari ilişkileri sınırlayan ve demokratik kurumlan yıkarak varlıklı sınıflara dayalı yönetimleri başa geçiren Romalılar, Atina ve Sparta gibi birkaç kent dışında, özerkliğin bedeli olarak kentlerden vergi almaya dayanan bir sistem kurdular. Tarihçi Polybios’un aracılığıyla iç çekişmelerin durdurulmasından sonra, Yunan kentlerinin denetimi Makedonya valisine bırakıldı.

Yunan kentlerinden çoğunun Roma’ya karşı Pontus kralı VI. Mithradates’i desteklediği İÖ 88-85 arasındaki savaşın ardından, Roma komutanı Süha’nın giriştiği acımasız baskılar özellikle iç kesimlerde geniş çaplı bir yıkım yarattı, izleyen yıllarda vergiler daha da ağırlaştırılırken, Roma tüccarlarının sömürüsü de büyük boyutlara ulaştı. İtalya ve Ortadoğu arasında doğrudan bağların kurulmasıyla eski önemini yitiren Yunan kıyı şeridi sık sık korsan baskınlarına uğramaya başladı.

Julius Caesar’a karşı mücadelesinde Pomeius’un donanmasına önemli katkılarda ulunan Yunanistan, İÖ 48’deki belirleyici kara çarpışmalarına da sahne oldu. Üstünlüğü ele geçiren Caesar, Yunan kentlerine karşı yumuşak bir tutum izledi. Caesar’ın öldürülmesinden sonra Yunan kentleri Brutus’un yanında yer aldı. Denetimi sağlayan Marcus Antonius, Octavianus’a (sonradan İmparator Augustus) karşı yürüttüğü savaşta Yunan kaynaklarını sonuna kadar zorladı. Sürekli savaşlar ekonomik sarsıntının yanı sıra büyük bir nüfus azalmasına yol açtı.

Augustus imparatorluk topraklarını yeniden düzenlerken Tesalya’yı Makedonya’yla birleştirdi ve geri kalan Yunan topraklarını Achaea (Akhaia) adlı bir eyalet olarak doğrudan Roma Senatosu’na bağladı. Ama Atina ve Sparta ile öteki bazı kentlerin özerkliğine dokunmadı ve yerel işlerin ortak meclislerde görüşülmesine izin verdi. Bu dönemde yeni el sanatlarının gelişmesine karşın, ticari canlanma İtalyan göçmenlerin yerleştiği Korinthos ve Pâtrai ile sınırlı kaldı. Ekonomik alanda tarım ve hayvancılık öne çıkarken, geniş arazi ve otlaklar küçük bir kesimin elinde toplandı. Genel gerileme ortamı içinde bile gelişmesini sürdüren Yunan edebiyatı ve sanatı ise Roma üzerinde derin bir etki bıraktı. Görkemli yapı ve tapmaklar inşa eden Romalılar, Klasik Yunan heykel sanatını kendilerine örnek aldılar.

Tiberius ve Neron dönemlerindeki geçici değişiklikler dışında Roma Senatosu’na bağlı bir eyalet olarak kalan Yunan topraklan, Hadrianus’un yönetimi (117-138) sırasında vergi ve baskılardan bir ölçüde kurtulduğu gibi daha bayındır bir görünüm kazanmaya başladı. Ama 3.yüzyıl ortalarında Tuna’yı aşan barbar kabilelerin akınları yeni bir dış tehlike doğurdu ve bazı kentler saldırılara uğradı. Roma imparatorlarının düzenlediği askeri harekâtlar 269’da bu akınların kesilmesini sağladı. Diocletianus ve I. Constantinus dönemlerindeki yönetsel düzenlemelerle Moesia, Makedonya ve Asya eyaletleri içinde çeşitli birimlere ayrılan Yunan toprakları, zamanla doğrudan merkeze bağlı ve karmaşık bir hiyerarşinin belirlediği bir bürokratik yönetim altına girdi. Eski kurumlarm ortadan kalkmasıyla kentlerin çoğunda Roma örneğine dayalı bir yönetim biçimi ağırlık kazandı. Constantinus’un 330’da eski bir Yunan kenti olan Byzantion’u Konstantinopolis adıyla imparatorluğun doğu başkenti durumuna getirmesi, ticaret yollarını yeniden Ege Denizine kaydırarak Yunanistan’daki ekonomik durgunluğa önemli ölçüde son verdi. Aynı dönemde tarımın geri yapısını korumasına ve küçük köylülerin giderek serf konumuna düşmesine karşın, refah düzeyinde genel bir yükselme görüldü.

Bizans yönetimi

I. Theodosius’un ölümüyle (395) imparatorluk kesin olarak ikiye ayrılınca, Yunan toprakları Doğu Roma’nın (Bizans) yönetiminde kaldı. Daha önceki imparatorların sert önlemlerine karşın paganlığın hâlâ yaygın olduğu Yunanistan’da Hıristiyanlık daha çok halk arasına karışan din adamlarının çabalarıyla güçlendi. Bu süreçte Yunan kültür kaynakları, Helenistik mirasın Hıristiyanlıkla kaynaşmasında belirleyici bir rol oynadı. 5. yüzyılla birlikte yeniden hızlanan barbar akınlarının yarımadaya getirdiği Got, Avar ve Slav öğeleri bu güçlü gelenek içinde kısa sürede eridi.

Bizans imparatorlarının 7. yüzyıldan başlayarak yönetim alanında uygulamaya koyduğu düzenlemeler zamanla Yunanistan’daki yapıyı da değiştirdi. 10. yüzyıl sonlarına gelindiğinde Yunan toprakları Hellas, Peloponnesos, Nikopolis, Dyrrhachium (Dıraç), Kephalonia (Kefalonya), Selanik (Thessalonike), Samos ve Ege themalarına ayrılmış bulunuyordu. Aynı dönemde imparatorluk genelindeki ekonomik canlanma özellikle Korinthos ve Thebai’deki ipek dokumacılığı aracılığıyla Yunanistan’a da yansımaya başladı. Kırsal kesimde ise geniş toprakları ellerinde toplayan aileler büyük bir güç kazandı. Buna karşılık genel istikrar ortamı bazı bölgelerin zaman zaman Bulgar, Ulah (Valah) ve Norman saldırılarına uğramasını önleyemedi. Batı sınırlarının saldırıya açık bir konuma gelmesinin başlıca nedenlerinden biri imparatorluğun sivil ve asker yöneticileri arasındaki çatışmaydı. Thema’ lara dayalı yönetim biçiminin bir sonucu olarak güçlenen strategos’lar (komutan) giderek geniş topraklara sahip olmuşlardı. Bu süreç 11. yüzyıl ortalarında benimsenen pronoia sistemiyle birlikte Bizans’a özgü bir tür feodalizmin doğuşuna zemin hazırladı.

Haçlı birliklerinin 1204’te Konstantinopolis’i ele geçirerek Latin İmparatorluğu’nu kurmasından sonra, Yunanistan Latin fatihler ile Bizans yanlısı güçler arasında bölündü. Başlıca Bizans direniş merkezlerinden olan Epeiros Despotluğu zamanla topraklarını genişleterek bağımsız bir devlete dönüştü. Ama çeşitli saldırılar sonunda sınırları giderek daraldı ve uzun bir özerklik döneminin ardından 1337’de yeniden Bizans’a katıldı. Selanik ve Tesalya bölgelerinde oluşturulan Frank prenslikleri Epeiros karşısında tutunamayarak yıkıldı ve 13. yüzyıl ortalarında Bizans yönetimine girdi. Attika ve Boiotia bölgelerini içine alan Atina Düklüğü, çeşitli soylu aileler arasında el değiştirmekle birlikte Bizans’ın denetim alanı dışında kaldı. Akhaia adıyla bilinen en güçlü Frank prensliği ise Peloponnesos’ta ortaya çıktı. Pronoia sistemini koruyarak sağlam bir destek edinen bu prenslik, 13. yüzyıl sonlarına değin Bizans baskılarına karşı koydu. İzleyen dönemde Bizanslılarca adım adım ele geçirilen bölge, 14. yüzyıl ortalarında Mora Despotluğu olarak anılan özerk bir prenslik biçiminde düzenlendi. Son Latin toprakları da 15. yüzyıl ortalarında Mora Despotluğu’na bağlandı.

Yunanistan’ın parçalanma sürecinde Venedik de değişik tarihlerde bazı İon ve Ege adalarıyla anakaradaki stratejik noktalara egemen oldu. Doğrudan ya da dolaylı, çeşitli yönetim biçimlerinin uygulandığı bu dağınık topraklar, OsmanlIların Balkanlar’ daki yayılması sırasında bile uzun süre Venedik’in elinde kaldı.

Bizans imparatorlarının Yunanistan’da denetimi yeniden sağlama girişimleri, 14. yüzyılda başlayan Sırp yayılması nedeniyle giderek etkisizleşti. Bu sırada Bizans’a yönelik Osmanlı tehdidi de güçlenmeye başladı. Balkanlar’a geçtikten sonra Meriç ve Aksiös vadilerini izleyerek ilerleyen OsmanlI kuvvetleri, 14. yüzyıl sonlarına doğru Sırp ve Bulgar direnişini büyük ölçüde kırdılar. Bu arada Makedonya’dan açılan kapıyla Peloponnesos dışındaki Yunan topraklan da Osmanlı yönetimine girdi. Timur istilası ve Anadolu’daki çekişmeler nedeniyle 15. yüzyıl başlarında duran Osmanlı ilerlemesi, 1421’de II. Murad’ın başa geçmesiyle yeniden başladı. Bizans’ın Yunanistan’da ele geçirmiş olduğu topraklar kısa sürede geri alındı. Konstantinopolis’in düşüşünden (1453) sonra Atina (1456) ve Mora’nın (1460) teslim olmasıyla Osmanlı egemenliğine geçiş süreci tamamlandı.

Osmanlı yönetimi

Büyük bölümü 15. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı yönetimine girmiş olan Yunan topraklarına, sonraki yıllarda Rodos (1522), Kıbrıs (1571) ve Girit (1669) gibi adalar da katıldı. Buna karşılık Ion Adalarının çoğu Venedik’in elinde kaldı.

Yunanlıların Osmanlı egemenliğini pek bir direniş göstermeden benimsemesinin temelinde bazı etkenler yatıyordu. Bu etkenlerin başında Frankların baskıcı ve keyfi yönetimine duyulan güçlü tepki, OsmanlIların Rum Ortodoks Kilisesi’ne tanıdığı ayrıcalıklı konum, Hıristiyan uyruklar için ticaret serbestliği ve Yunanca eğitim izni geliyordu. Millet sistemi çerçevesinde Yunanlılara da kilisenin denetiminde, iç güvenlik, yargı ve yerel işler gibi alanlarda belirli bir özerklik tanıyan OsmanlIlar, Yunan topraklarını Rumeli Eyaleti içinde çeşitli sancaklara ayırdılar. Daha sonra 1650’deki düzenlemeyle güneydeki topraklar Mora Eyaleti olarak ayrı bir birime dönüştürüldü.

Osmanlı tımar sistemine göre işledikleri mirî araziler için belirli bir vergi ödeyen çiftçiler, bu sistemin çözülmesinden sonra gelişen iltizam ve mukataa gibi vergi toplama yöntemlerine bağlı olarak daha ağır bir yük altına girdiler. Genelde bütün Yunanlıların ödemekle yükümlü oldukları haraç dışında bazı özel vergi türleri de vardı. Bir başka önemli yükümlülük ise Osmanlı kapıkulu ocaklarına asker ve saraya hizmetli yetiştirmeye yönelik devşirme yöntemi uyarınca devlete belirli sayıda gencin verilmesiydi. Bütün bu uygulamalar Yunan topluluklarını rahiplerin ve prokritos adı verilen yerel önderlerin çevresinde kenetlenmeye yöneltirken, birçok yerde de klephtes denen haydut çetelerinin ortaya çıkmasına yol açtı. Osmanlı yönetiminin bu çeteleri sindirmek için kullandığı armatolos adlı yerel jandarmaların başıbozukluğu genel asayişi daha da bozmaya başladı. Ote yandan ticaret ve bürokraside önemli mevkiler ele geçiren küçük bir Yunanlı (Rum) azınlık Osmanlı sistemi içinde belirli bir güç kazanma sürecine girdi. Bu alanda en çok sivrilen kesim tercümanlık ve voyvodalık görevlerini ellerinde tutan Fenerlilerdi.

Osmanlı yönetimine karşı ilk düzensiz başkaldırılar daha çok Avrupa devletleriyle savaş dönemlerinde ortaya çıktı. Ama bu savaşlarda özellikle Venedik kuvvetlerinin Yunanistan’a müdahaleleri yerel halkın iki taraftan da baskı görmesine yol açtı. Bu nedenle 17. yüzyıldaki dış kışkırtmalar Yunanlılar arasında pek yankı bulmadı. OsmanlI Devleti’yle çeşitli cephelerde savaşa giren Rusya’nın 18. yüzyılda Balkanlar’da nüfuz kazanma girişimleri çok geçmeden yeni bir güç dengesi yaratarak Yunanlıları hareketlenmeye yöneltti.

Milliyetçiliğin yükselmesi ve bağımsızlık. Rusya’nın daha çok geleneksel din bağlarını kullanarak yürüttüğü propagandalar özellikle yoksulluk ve topraksızlığın ciddi boyutlara ulaştığı Mora’da geniş destek buldu. Osmanlı karşıtı varlıklı Yunanlıların yönlendirmesi altında 1770’te başlayan ayaklanma, Rusya’dan yeterli yardım göremeyince Müslüman Arnavut birliklerince kısa sürede bastırıldı. Ama başka cephelerde Rus orduları karşısında güç duruma düşen Osmanlı Devleti’nin 1774’te imzaladığı Küçük Kaynarca Antlaşması, Rusya’ya Rum Ortodokslarının koruyuculuğunu vererek yeni müdahalelere açık bir kapı bıraktı.

Rusya’nın 1786’daki ayaklanma çağrılan, Mora’da gelişmiş olan güvensizlik nedeniyle yandaş bulamadı ama başka bölgelerde sınırlı ve etkisiz hareketler doğurdu. Bununla birlikte Fransız Devrimi’nin ardından Avrupa’da başlayan çatışmaların Balkanlar’a yansıması, Yunanlılar arasında milliyetçiliğin canlanmasına elverişli bir ortam yarattı. Avrupa’daki liberal çevrelerin Yunan bağımsızlığına gösterdiği sempati ve güçlü bir Yunan orta sınıfının ortaya çıkışı milliyetçi harekete geniş bir temel kazandırırken, Osmanlı merkezî yönetiminin giderek zayıflaması Yunan siyasal çevrelerine belirli bir hareket serbestliği sağladı.

Aynı dönemde Yunan milliyetçi hareketi içinde sınıflara ve bölgelere dayalı farklı eğilimler de belirmeye başladı. Fenerliler gibi soylular ve Rusya’ya bağlı güç odaklarının dışında, din adamlarının etkin olarak katıldığı köylü hareketi ve adalardaki varlıklı tüccarların desteklediği bağımsızlık hareketi de siyasal sahneye çıktı. Bu farklı eğilimleri biçimlendiren bir etken de büyük devletlerin Yunan milliyetçilerini yanlarına çekme girişimleriydi. Rusya’daki tüccarlarca 1814’te kurulan Philikı Hetaireıa adlı örgüt, Rus ordusunda subay olan Aleksandr İpsilanti’nin önderliğinde silahlı bir ayaklanma hazırlığına yöneldi. Venedik yönetiminin ardından birkaç kez el değiştirdikten sonra İngiliz korumasına girmiş olan İon Adaları da anakaradaki siyasal örgütlenmelerin bir sığmağı durumuna geldi. Balkanlar’daki Rus nüfuzundan rahatsızlık duyan Avusturya doğuya yayılma politikasının bir parçası olarak Yunan milliyetçiliğine destek veren bir başka güç konumuna girdi. Yunanlıların bağımsız bir devlet kurma hedefiyle ayaklanmasını sağlayan asıl etken ise, bölgede fiili bir özerklik elde etmiş olan Tepedelenli Ali Paşa ile Osmanlı kuvvetleri arasında Mart 1820’de başlayan çatışma oldu.

Bu çatışma sürerken 1821 ilkbaharında Mora’da patlak veren Yunan ayaklanması kısa sürede Orta Yunanistan ve Girit’e de sıçradı. Ayaklanmacıların önemli mevziler elde ederek sağladığı ilerleme, 1822 yazında Osmanlı kuvvetlerinin karşı saldırısıyla durdu. Tesalya ve Makedonya Osmanlı denetimine girerken, Yunanlılar arasında baş gösteren iç çekişmelerle başını Theodöros Kolokotrönis ile Geörgios (Yorgo) Kunturiötis ve Aleksandros Mavrokordâtos’un çektiği iki ayrı merkez ortaya çıktı. Bu çatışmaya karşın Osmanlı Devleti’ne karşı sürdürülen direniş, Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın komutasındaki ordunun Mora’ya çıkmasıyla kırılmaya yüz tuttu.

Ama duruma müdahale eden Ingiltere, Fransa ve Rusya Ekim 1827’de Navarin Deniz Savaşı’nda Osmanlı-Mısır donanmasını yok edince denge yeniden Yunan ayaklanmacıların lehine döndü. Yunan kuvvetleri İngiliz ve Fransız askeri desteğiyle anakaranın iki yanında kuzeye doğru yayılmaya başladı. Bu sırada Osmanlı Devleti’ne savaş açan Rusya’nın baskısıyla Eylül 1829’da imzalanan Edirne Antlaşması, Yunanistan’ın bağımsızlığının resmen tanınmasını getirdi.

Geçmişte Rusya’nın dışişlerinde önemli rol oynamış ve Avrupa’da tanınmış bir kişi olarak Nisan 1827’de Yunanistan’ın geçici devlet başkanlığına seçilmiş olan Kont Ioannis Kapodıstrias, Ocak 1828’de Yunanistan’a geçtikten sonra Rusya’ya yakın güçlü bir merkezî yönetim kurmaya yöneldi. Bağımsızlık mücadelesinde öne çıkmış ailelerin düşmanlığını çeken Kapodıstrias’ın Ekim 1831’de öldürülmesini izleyen karışıklıklar ancak büyük devletlerin müdahalesiyle sona erdirilebildi. Mayıs 1832’de Londra’da varılan anlaşma uyarınca İngiltere, Fransa ve Rusya’nın koruması altında, kuzey sınırı Ârta-Völos hattını izleyen ve Girit ile Sâmos dışında bazı Ege Adalarını da içine alan bağımsız bir krallık oluşturulması benimsendi. Aynı anlaşmayla Bavyera kralı I. Ludwig’in oğlu Otto’nun I. Otho adıyla Yunan tahtına geçmesi kararlaştırıldı.

Krallık yönetimi ve genişleme. Korumacı devletlerden geniş mali destek gören Otho, ülkenin başkentini Nauplia’dan Atina’ya taşıdıktan (1834) sonra yeni yasalar çıkardı ve zorunlu askerliğe dayalı düzenli bir ordu kurdu. Ama çevresinde topladığı Bavyeralı soylu ve askerlerden oluşan dar hizbin baskıcı yönetimi ve ağır vergiler ülke çapında hoşnutsuzluklara yol açtı. Mısır’dan alınarak yeniden Osmanlı yönetimine verilen Girit’i ilhak etme girişiminin (1841) boşa çıkmasından iki yıl sonra eski bağımsızlık savaşçılarının önderliğindeki bir ayaklanmayla Otho’nun otokratik yetkilerini sınırlayan bir anayasanın çıkarılması sağlandı. Böylece Bavyeralı hizbin yerini bir Yunan oligarşisi aldı.

Mali anlaşmazlıklar nedeniyle İngiltere’yle ilişkilerin bozulduğu bir ortamda Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaya yönelik Megali İdea (Büyük Düşünce) politikasına yönelen Otho, Kırım Savaşı’ndan (1853-56) yararlanarak OsmanlIların elindeki Tesalya ve Epir bölgelerine karşı bir saldırı başlattı. Ama Pire’ye çıkan İngiliz ve Fransız askerlerin baskısıyla Yunan birlikleri eski sınırların gerisine çekilmek zorunda bırakıldı. Aynı dönemde İngiliz koruması altındaki İon Adalarının statüsüne ilişkin tartışmalar İngiltere’yle yeni bir gerginlik doğurdu. Boş yere yayılma umutları uyandıran Otho’nun durumu da sarsıldı. Çeşitli bağımsızlık kahramanlarını art arda başbakanlığa getirmekle birlikte keyfi bir yönetim sürdürmeye çalışan Otho, sonunda Ekim 1862’de patlak veren ayaklanmayla tahttan uzaklaştırıldı. Bir yıl kadar süren görüşmelerin ardından İngiltere, Fransa ve Rusya’nın ortak adayı Danimarka prensi Vilhelm Ekim 1863’te I. Georgios olarak Yunan tahtına çıktı. Bu düzenlemeyle birlikte İngiliz askerlerinin çekildiği İon Adaları da Yunanistan’a geçti.

Yeni kralın başa geçmesinden sonra çıkarılan anayasa ülkeye gerçek anlamda bir meşruti monarşi getirdi. Böylece Ulusal Meclis ülke yönetiminde önemli bir ağırlık kazanırken, içeride görece bir siyasal istikrar sağlandı. Ama yeni dönemin hemen başında Girit’te Osmanlı yönetimine karşı başlayan ayaklanma (1866), Girit Sorunu’nu bir kez daha gündemin ilk sırasına çıkardı. Ayaklanmacıların Yunanistan’a katılma karan resmen benimsenmediyse de birçok Yunanlı gönüllü olarak çarpışmak üzere adaya geçti. Büyük devletlerin müdahalesinden çekinen OsmanlIlar, bir dizi yönetsel reformla olayları yatıştırma yoluna gittiler.

Dış politikada ikinci önemli bunalım 1877- 78 Osmanlı-Rus Savaşı’yla ortaya çıktı. Bunu yayılma yönünde bir fırsat olarak kullanma eğilimini yatıştırmaya çalışan koalisyon hükümeti baskılara dayanamayarak düştü. Yeni hükümetin savaşa girme çabası ise Rusya’ya karşı Osmanlı direnişinin kırılması ve İngiltere’nin arabuluculuğa girişmesi nedeniyle boşa çıktı. Rusya ve Osmanlı Devleti arasında imzalanan Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması uyarınca Yunanistan’ın üzerinde hak iddia ettiği toprakların büyük bölümü Bulgaristan’a bırakıldı.

Büyük devletlerin müdahalesiyle Berlin Kongresi’nde benimsenen yeni düzenlemede de yalnızca Yunanistan’ın Osmanlı Devleti’yle sınırlarını gözden geçirmeye yönelik bir hükme yer verildi. Buna dayanarak yürütülen görüşmeler sonunda 1881’de belirlenen yeni sınırlarla Tesalya’nın büyük bölümü ve Epir’in küçük bir parçası Yunanistan’a geçti.

İzleyen dönemde bazı kısa aralıklar dışında uzun süre başbakanlık görevini elinde tutan Harflos Triküpis, yönetim yapısını sağlam temellere oturtma, ulaşım ağı ve deniz ticareti filosunu genişletme, Korinthos Kanalını tamamlama, kırsal kesimde asayişi sağlama, mali sistemi düzeltme ve ülkeye yabancı yatırımları çekme gibi önemli adımlar attı. Ocak 1895’te istifa eden Trikûpis’ten sonra başbakanlığı üstlenen ve daha önceki kısa hükümet dönemlerinde militan bir dış politika izleyen Theodoros Diliyiannis, Mayıs 1896’da Girit’te başlayan etnik çatışmaların tırmanması üzerine Şubat 1897’de adaya bir Yunan tümeni gönderdi. Büyük devletlerin çatışmaya son vermek için adayı abluka altına almasına karşın, çok geçmeden Osmanlı-Yunan Savaşı patlak verdi. Kısa süreli bir harekât sonunda yenilgiye uğrayan Yunanistan, bazı küçük toprak kayıpları ve savaş tazminatı karşılığında barış yapmak zorunda kaldı.

OsmanlIların elinde kalan Girit’te ise büyük devletlerin koruması altında özerk bir yönetim kuruldu. Eylül 1898’deki olayların ardından Osmanlı kuvvetleri adadan çekilirken, Yunan prensi Georgios komiserliğe getirildi. Bu sırada Girit’in siyaset sahnesinde öne çıkan Eleutherios Venizelos, eski Yunan başbakanlarından Aleksandros Zaimis’in Prens Georgios’un yerine geçtiği 1906’dan sonra düzeni sağlayarak Temmuz 1908’de son Avrupa birliklerinin de adadan çekilmesi için elverişli bir ortam yarattı.

Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet’in ilanını (1908) izleyen gelişmeler, öteden beri Yunan, Bulgar ve Sırp örgütlerinin etkinliklerine sahne olan Makedonya’yı Osmanlı egemenliğinden çıkarma girişimlerine yeni bir hız verdi. Bu arada Girit Meclisi Ekim 1908’de Yunanistan’a katılma kararını aldı. Yunan hükümetinin Avrupa’daki güç dengesini göz önüne alarak birleşmeden kaçınmasına karşın, Yunanistan Genç Subaylar Birliği adı altında örgütlenen subayların baskısı Venizelos’un Atina’da güçlü bir konum kazanmasına zemin hazırladı. Başbakanlık görevini üstlendikten sonra Haziran 1911’de yeni bir anayasa çerçevesinde siyasal karışıklıklara son veren ve güçlü bir meclis desteğini arkasına alan Venizelos, Makedonya sorununu çözmek üzere Balkan devletleri arasında birlik sağlama girişimlerine etkin biçimde katıldı.

Ekim 1912’de başlayan I. Balkan Savaşı, Osmanlı kuvvetlerinin Batı Trakya’nın büyük bölümünden çekilmesiyle sonuçlandı. Savaştan büyük kazançla çıkan Yunanistan, aynı zamanda Girit ve öteki bazı adaları topraklarına bağlama olanağını buldu. Londra Antlaşması’yla beklediği sonucu alamayan Bulgaristan’ın eski müttefiklerine saldırmasıyla Haziran 1913’te çıkan II. Balkan Savaşı’nı sona erdiren Bükreş Antlaşması, Yunanistan’a daha önce ele geçirdiği topraklar ve Makedonya’nın güney kesimi üzerinde kesin bir egemenlik kazandırdı. Ama Balkanlar’daki yeni sınırlar kalıcı bir barış getirmediğinden, Yunanistan’ın Bulgaristan ve Osmanlı Devleti’yle ilişkilerindeki gerginlik sürdü.

Georgios’un ardından Mart 1913’te tahta çıkmış olan I. Konstantinos, I. Dünya Savaşı başladığında Almanya lehine bir tarafsızlık politikasını benimsedi. Bu durum çok geçmeden İtilaf Devletleri’nin yanında yer almayı savunan Venizelos’la bir çatışmanın doğmasına yol açtı. Venizelos’un tutumu büyük ölçüde Bulgaristan tehlikesinden ve itilaf desteğiyle Batı Anadolu’yu ele geçirme umudundan kaynaklanıyordu. Kralı destekleyen Albay İoannis Metaksas başkanlığındaki Yunan genelkurmayının baskısıyla istifa etmek zorunda kalan Venizelos, Sırbistan’a yönelik Bulgar saldırısı üzerine Ekim 1915’te İtilaf kuvvetlerini yardıma çağırdı. Bir yıl kadar süren çekişmelerden sonra da ayrı bir hükümet kurarak Haziran 1917’de Konstantinos’u oğlu Aleksandros lehine tahttan çekilmeye zorladı.

Ardından resmen başbakanlığa dönerek Yunanistan’ı İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa soktu. Yunan birlikleri ancak Mayıs 1918’den sonra Makedonya cephesindeki çarpışmalara katıldı. Bununla birlikte Venizelos’un Paris Barış Konferansındaki ustaca manevraları, Yunanistan’a diplomatik alanda çok daha büyük zaferler sağladı. Uzun süre Paris’te kalarak Oniki Adanın İtalya’dan alınması ve Anadolu’daki Yunan işgal bölgesinin genişletilmesi gibi önemli başarılar elde eden Venizelos, Kasım 1920’deki seçimlerde yenilgiye uğradığı gibi Aleksandros’un ölümünden sonra Konstantinos’un kral olarak yeniden ülkeye dönmesini önleyemedi. Bu sırada İzmir’e çıkmış olan Yunan ordusu Anadolu’daki güçlü direnişi kıramayarak Eylül 1921’de savunma konumuna geçti. Yeni başbakan Dimitros Gunaris’in Ingiliz müdahalesi yönündeki girişimlerine karşın, Yunan ordusu 1922 sonbaharına doğru bozgun içinde Anadolu’dan çekildi.

Kaçan Yunan askerlerinin başına geçen General Nikolaos Plastiras’ın başlattığı ayaklanma üzerine, Konstantinos bir kez daha tahttan vazgeçerek yerini oğlu II. Georgios’a bıraktı. Türkiye’yle savaşa resmen son veren Lozan Antlaşmasının (Temmuz 1923) öngördüğü Ahali Mübadelesi, ülkeye çok sayıda Yunan göçmeninin akmasına yol açtı. Bu göç dalgası ciddi bir işsizlik ve toprak sorunu doğurmanın ötesinde siyasal karışıklıklara da zemin hazırladı. Bu arada Yunanistan-Arnavutluk sınırındaki bir çatışma nedeniyle İtalya’nın giriştiği bombardıman ve Makedonya’da kral yanlılarının düzenlediği başarısız ayaklanma, askeri rejimi sivil yönetime dönüş için köklü önlemler almaya yöneltti. Georgios’un ülkeden ayrılmasından sonra Aralık 1923’te yapılan seçimleri Liberal Parti kazandı. Venizelos’un kısa süreli hükümetinin ardından Ulusal Meclis Mart 1924’te monarşiye son vererek cumhuriyet ilan etti. Halkın bir plebisitle bu kararı onaylamasından sonra Amiral Paulos Kunduriotis cumhurbaşkanlığına seçildi.

Cumhuriyet dönemi

Daha yeni cumhuriyetin anayasası hazırlanmadan Haziran 1925’te bir darbeyle başbakanlık görevini üstlenen General Theodoros Pangalos, bir süre sonra parlamentoyu dağıtarak diktatörlüğe yöneldi ve Nisan 1926’da Kunduriotis’in yerine kendini cumhurbaşkanı seçtirdi. İzlediği politikalarla ülkeyi Bulgaristan’la savaşın eşiğine kadar getiren Pangalos’u Ağustos 1926’da kansız biçimde deviren Genaral Georgios Kondılis, eski cumhurbaşkanının görevine dönmesini ve serbest seçimlerin yapılmasını sağladıktan sonra iktidarı Zaimis’in başbakanlığı altındaki koalisyon hükümetine bıraktı. Haziran 1927’de yeni bir anayasayı yürürlüğe koyan koalisyon hükümeti, Venizelos’un ülkeye dönüşünün hemen ardından Mayıs 1928’de düştü. Geçici olarak başbakanlığa getirilen Venizelos, Ağustos 1928’deki genel seçimleri büyük bir çoğunlukla kazanan Liberal Parti’ye dayanarak dört yıl içinde ülkeye siyasal istikrarı getirmeyi başardı. Ayrıca Balkanlar’daki komşu ülkelerle ilişkileri düzelterek barışçı bir dış politikanın temellerini attı. Aynı dönemde Zaimis’in cumhurbaşkanlığına seçilmesi (Aralık 1929) rejimin oturmasında önemli bir adım oldu.

1932’de mali bunalımla konumu sarsılmaya başlayan Venizelos hükümetinin nispi temsile dayalı bir seçim sistemi getirmesi ve basın özgürlüğünü kısması yaygın bir tepki doğurarak siyasal bunalıma yol açtı. Bu ortamda Panayiotis Tsaldaris başkanlığındaki Halkçı Parti’nin temsil ettiği kralcı muhalefet güçlenmeye başladı. Kısa süreli iki hükümetin ardından Eylül 1932’de nispi temsile göre yapılan genel seçimlerde hiçbir parti çoğunluk elde edemediği gibi parlamentoya aralarında komünistlerin de bulunduğu birçok küçük grup girdi. Kurduğu koalisyon hükümetinin kısa sürede düşmesinden sonra Mart 1933’te çoğunluk sistemiyle yeni seçimlerden galip çıkan Tsaldaris, Şubat 1934’te Balkan Antantı’yla Venizelos’un barışçı dış politikasına yeni bir halka ekledi. Zaimis’in Nisan 1934’te ikinci kez cumhurbaşkanlığına seçilmesinden önce ortaya çıkan siyasal tartışmalar, Halkçı Parti’nin monarşiyi geri getirme eğilimini açığa vurdu.

Monarşiye dönüş ve II. Dünya Savaşı

Venizelos’un Mart 1935’teki başarısız darbe girişimi, kralcıların harekete geçmesine yol açtı. Venizelos yanlılarını bastırdıktan sonra hükümete giren ve ardından başbakanlığı üstlenerek güçlü bir konum kazanan Kondılis, Kasım 1935’teki plebisitle II. Georgios’un kral olarak ülkeye dönmesini ve 1911 tarihli anayasanın yeniden yürürlüğe konmasını sağladı. Ocak 1936’da yapılan seçimlerden Themistoklis Sophulis önderliğindeki Liberal-Cumhuriyetçi blok ile başını Tsaldaris, Kondılis ve Metaksas’m çektiği sağcı partiler koalisyonu birbirine yakın bir güçle çıktı. Komünistler ise küçük bir grup olarak iki taraf arasında kilit bir konum elde etti. Başbakanlığa getirilen Metaksas, Ağustos 1936’da Georgios’un da desteğiyle parlamentoyu dağıttı; bütün siyasal partileri kapatarak ve anayasal hakları askıya alarak bir dikta yönetimi kurdu.

Komünistlere karşı sert bir politika izlemekle birlikte idari, mali ve askeri alanlarda önemli reformlar gerçekleştiren Metaksas, Avrupa’da gelişen savaş tehlikesi karşısında İngiltere’ye yakınlaşma yolunu seçti. Arnavutluk’u ilhak eden Mussolini’nin tehditlerine kararlılıkla direndi. Bunun üzerine Ekim 1940’ta Yunanistan’a saldıran İtalyan birlikleri General Aleksandros Papagos komutasındaki Yunan ordusu tarafından kısa sürede püskürtüldü. Ama Nisan 1941’de Bulgaristan ve Yugoslavya üzerinden saldırıya geçen Alman birlikleri hızla bütün ülkeyi işgal etti. Kral Georgios ve Metaksas’ın ölümünden sonra kurulmuş olan yeni hükümet ülke dışına kaçtı.
Almanların dayanmaya çalıştığı bir dizi kukla hükümete karşın halk arasında gelişen pasif direniş, çok geçmeden gerilla eylemleriyle etkili bir mücadeleye dönüştü. Bu mücadelede öne çıkan başlıca örgütler komünistlerin önderliğindeki EAM- ELAS ile General Napoleon Zervas’ın kurduğu milliyetçi eğilimli EDES’ti. İki örgüt arasındaki çatışma özellikle İtalya’nın Eylül 1943’te Müttefiklere teslim olmasından sonra daha da tırmandı. Bu süreçte gittikçe güç kazanan EAM-ELAS denetimi altındaki bölgelerde geçici bir hükümet oluşturdu. Böylece ortaya çıkan açık cepheleşme Nisan 1944’te eski Venizelos yanlılarından Georgios Papandreu’nun başkanlığında kurulan koalisyon hükümetiyle bir ölçüde yumuşadı. Ama Alman birliklerinin çekildiği Ekim 1944’ten sonra ülkenin büyük bölümünü elinde tutan EAM-ELAS hükümetin silahları bırakma emrine uymayı reddetti. Bunu izleyen Yunanistan İç Savaşı’iîin ilk evresinde EDES’i ortadan kaldıran EAM-ELAS gerillaları ancak İngiliz birliklerinin doğrudan müdahalesiyle bastıniabildi.
EAM-ELAS’ın Şubat 1945’teki Varkiza Barış Antlaşmasıyla çatışmadan vazgeçmeyi kabul etmesinden sonra Mart 1946’da ^çime gidildi. Komünistlerce boykot edilen seçimler sonunda kralcılar parlamentoda çoğunluğu ele geçirdi. Ardından yapılan bir plebisitle Georgios’un ülkeye dönmesi sağlandı. Ertesi yıl Georgios ölünce yerine kardeşi Paulos geçti.

Bu arada komünistlerin yeniden silaha sarılmasıyla Yunanistan İç Savaşı’nın ikinci evresi başladı. İlk çatışmalarda büyük bir ilerleme gösteren komünistler, Aralık 1947 de ülkenin kuzeyinde Markos Vafiades önderliğinde bir geçici hükümet ilan edecek güce ulaştılar. Ama İngiltere’nin boşluğunu dolduran ABD’nin geniş çaplı . trdımları ve SSCB’nin Yunan komünistlerle cephe alması, savaşın seyrini değiştirdi. Komünist gerillaların umutsuz direnişi Ekim İ949’da sona erdi.

Toparlanma dönemi

Mart 1950’de yapılan seçimlerden sonra Plastiras’m kurduğu islikrarsız koalisyon hükümeti, Eylül 1951’de yeniden seçime gitmek zorunda kaldı. Bu seçimden bhinci parti olarak çıkmakla birlikte koalisyona girmekten kaçman Papagos önderliğindeki Yunan Canlanışı adlı parti, yeni bir istikrarsızlık döneminin ardından Kasım 1952’deki seçimlerde büyük bir çöğürdük elde etmeyi başardı.

Savaş sonrasında İtalya’dan Oniki Adayı alan (1948) ve Avrupa Konseyi (1949) ile Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı’na (NATO) giren (1951) Yunanistan, Papagos’un dört yıl süren başbakanlık döneminde ABD'nin de yardımlarıyla ekonomik kalkınma yönünde önemli adımlar attı. Papagos’tan sonra Ekim 1955’te başbakanlığı üstlenen Konstantinos Karamanlis, kadınların ilk kez oy kullandığı Şubat 1956’daki seçimlerde yeni kurduğu Radikal Ulusal Birlik’le (ERE) iktidarda kalmayı başardı. İzleyen dönemde komünistlerin desteğindeki Birleşik Demokratik Sol (EDA) ile Georgios Papandreu’nun kurduğu Merkez Birliği’nin etkili muhalefetine karşın, ERE 1958 ve 1961 seçimlerinde de parlamentodaki çoğunluğunu korudu. Başbakanlığı boyunca Avrupa’ya yakınlaşma politikasını izleyen ve Avrupa Ekonomik Topluluğu’na üyelik başvurusunda bulunan Karamanlis, Kıbrıs sorunu nedeniyle ortaya çıkan gerginlikleri çözme yönünde bir tutum takınarak, 1960’ta Yunanistan, Türkiye ve İngiltere’nin garantörlüğü altında adada bağımsız bir cumhuriyet kurulmasına yardımcı oldu. Kral Paulos’la çeşitli konularda anlaşmazlığa düşen Karamanlis’in Haziran I963’te istifa ederek ülkeden ayrılmasından sonra yeni bir siyasal dönem başladı.

Kasım 1963’teki seçimlerin ardından kurduğu hükümetle güvenoyu alamayan Georgıos Papandreu, Şubat 1964’te yeterli bir çoğunluk elde ederek hükümetin başına geçti. Yeni hükümetin giriştiği reformlar çok geçmeden tutucu çevrelerin tepkisine yol açtı. Paulos’un ölümüyle Mart 1964’te tahta çıkmış olan oğlu II. Konstantinos, orduya solcuların sızmasına göz yumduğu gerekçesiyle Temmuz 1965'te Georgios Papandreu’yu görevden aldı. Kralın bu tutumu büyük ölçüde Merkez Birliği’nin sol kanadına dayanarak önemli görevlere yükselen Georgios Papandreu’nun oğlu Andreas Papandreu’nun girişimlerinden kaynaklanıyordu. Birbirini izleyen kararsız hükümetler dönemi ülkedeki siyasal bunalımı daha da derinleştirdi. Sonunda seçime gitmek üzere oluşturulan geçici hükümet Nisan 1967’de bir askeri darbeyle devrildi.

Askeri rejim

Darbeden sonra kralın ısrarıyla Yüksek Mahkeme başsavcısı Konstantinos Kollias’ın başbakan olarak yer aldığı hükümette kilit mevkiler darbeci komutanların eline geçti. İzleyen dönemde geniş çaplı siyasal tutuklamalara gidilerek katı bir sansür kondu ve anayasal haklar askıya alındı. Rejimi yıkmaya çalışmaktan yargılanan Andreas Papandreu 9 yıl hapis cezasına çarptırıldı. 1967 sonbaharında ordu, bürokrasi ve eğitim kurumlarında büyük çaplı bir tasfiye hareketi başladı. Aralık ayında silahlı kuvvetleri ve halkı cuntayı devirmeye çağıran kral, girişiminin boşa çıkması üzerine Roma’ya kaçmak zorunda kaldı. Cuntanın buna gösterdiği tepki General Georgios Zoitakis’i naipliğe, Albay Georgios Papadopulos’u da başbakanlığa getirmek oldu. Bu arada siyasal tutuklular için çıkarılan afla serbest bırakılan Andreas Papandreu ülkeden ayrıldı. Göz hapsine alınan babası ise Kasım 1968’de öldü.

Güdümlü bir halkoylaması sonunda Eylül 1968’de yürürlüğe koyduğu göstermelik anayasayı bile uygulamayan cunta, özellikle Avrupa’da yaygın bir diplomatik baskıyla karşı karşıya geldi. Öte yandan yurtdışmdaki siyasal sürgünlerin örgütlediği güçlü bir muhalefet ortaya çıktı. Mart 1972’de Zoita- kis’in yerine geçen Papadopulos, cuntanın Haziran 1973’te monarşiye son vermesinden sonra cumhurbaşkanlığı görevini üstlendi ve sivil yönetime dönüş hazırlıklarını başlattı. Halk arasında desteği zayıflamış olan rejime prestij kazandırmak isteyen cuntanın girişimleriyle 1974’te Kıbrıs’ta enosis’e yönelik bir darbe düzenlendi. Ama darbenin ardından Türk birliklerinin Kıbrıs’a çıkmasıyla doğan bunalım cuntanın hızla çökmesine yol açtı.

Parlamenter rejime dönüş

Sürgünden dönerek sivil bir hükümetin başına geçen Karamanlis, krallık makamının yerini cumhurbaşkanlığının alması koşuluyla 1952 tarihli anayasayı yeniden yürürlüğe koydu. Cunta dönemindeki baskı ve kısıtlamaların büyük ölçüde kaldırılmasından sonra Kasım 1974’te yapılan genel seçimleri Karamanlis’ in kurduğu Yeni Demokrasi Partisi büyük bir çoğunlukla kazandı. Seçimlerden ana muhalefet olarak Merkez Birliği-Yeni Güçler Partisi çıktı. Hükümetçe hazırlanan yeni anayasanın Haziran 1975’te yürürlüğe girmesinden sonra cumhurbaşkanlığına Konstantinos Tsatsos seçildi.

İktidardaki Yeni Demokrasi Partisi 1970’lerin ikinci yarısında gittikçe güç kaybederken, Andreas Papandreu’nun kurduğu Panhelenik Sosyalist Hareket (PASOK) geniş bir destek bulmaya başladı. Mayıs 1980’de başbakanlık görevini bırakarak cumhurbaşkanlığına seçilen Karamanlis’ten sonra hükümetin başına Georgios Rallis geçti. Ertesi yıl PASOK’un seçim zaferiyle başbakanlık görevini Papandreu üstlendi ve sol eğilimli yeni iktidar altında ülke önemli bir değişim sürecine girdi.

İkinci dönem cumhurbaşkanlığı için Papandreu’dan destek alamayan Karamanlis’ in Mart 1985’te istifa etmesinden sonra bu göreve Hristos Sartzetakis seçildi. Bunu izleyen genel seçimler de PASOK’un kesin bir çoğunluk elde etmesiyle sonuçlandı. Ama derinleşen ekonomik bunalım ve Ege Sorunu’yla bağlantılı olarak ABD ile ortaya çıkan gerginlik, PASOK hükümetinin giderek yıpranmasını getirdi. Ekim 1986’daki yerel seçimlerde uğranan büyük oy kaybı bu gelişmeyi açık biçimde ortaya çıkardı. Hem sağ, hem de sol muhalefetin sert eleştirilerine hedef olan PASOK, Haziran 1989’da ikinci parti durumuna düştü. Ama ortaya çıkan tablo, hiçbir partiye hükümet kurma olanağını vermedi. Geçici bir hükümet altında Kasım 1989’da yapılan erken seçimde de bu kilitlenme çözüleme- yince, Nisan 1990’da bir kez daha seçime gidildi. Yeni Demokrasi Partisi’nin sandalyelerin yarıdan bir fazlasını elde etmesiyle Konstantinos Mitsotakis başbakan oldu. Ertesi ay da Karamanlis ikinci kez cumhurbaşkanlığına seçildi. Bu arada geçmiş sol hükümet dönemindeki yolsuzluklarla ilgili olarak açılan davalar hız kazandı. Bu davalar arasında parlamentonun kurduğu özel bir mahkemede Girit Bankası’na ait 200 milyon ABD Doları’nı zimmetine geçirme ve telefon dinlettirme suçlarından Papandreu hakkında açılan dava da bulunuyordu.

1990’ların başlarında Balkanlar’daki sosyalist yönetimlerin çözülmesiyle etnik düşmanlıkların şiddetlenmesi Yunanistan’ın komşu Arnavutluk, Yugoslavya ve Türkiye ile olan ilişkilerini gerginleştirdi. Batı Trakya’daki Müslüman Türklere yönelik baskılar sonunda bölgede çatışmalara yol açtı. Türkiye’yi sürtüşmeleri kışkırtmakla suçlayan Yunanistan Komotinfdeki (Gümülcine) Türkiye başkonsolosunu sınır dışı etti; Türkiye de buna İstanbul’daki Yunan başkonsolosunu sınır dışı ederek cevap verdi. 1991’de İstanbul’da, içinde Yunanlı turistlerin bulunduğu bir otobüsün bir akıl hastası tarafından yakılması ve bir Türk diplomatın Atina’da 17 Kasım adlı terörist örgüt tarafından öldürülmesi iki ülke arasındaki ilişkilerin daha da gerginleşmesine neden oldu.

Aynı yıl Yunan hükümetinin kitleler halinde Yunanistan’a göç eden Arnavut mültecileri sınır dışı etmesi bu ülkeyle olan ilişkilerde gerginliğe yol açtı. Eylülde Yugoslavya’nın Makedonya cumhuriyetinde bağımsızlık için yapılan referandum Yunanistan’da kaygıyla karşılandı. Kuzey sınırlarında yeni bir devletin kurulmasıyla ülkedeki Makedon azınlığın eski iddialarının canlanacağından korkan Yunan hükümeti, yeni cumhuriyetin Eski Yunan uygarlığının mirası olan “Makedonya” adını kullanmasına karşı çıktı ve ancak Yunanistan’ın kabul edeceği bir ad benimsendikten sonra bu yeni devleti tanıyabileceğini açıkladı. 1992’de Türkiye ile bir dostluk antlaşmasının metni üzerinde görüşmelere başlandıysa da Kıbrıs sorununun çözümünü engelleyen güçlüklerin sürmesi görüşmelerin tıkanmasına yol açtı.

Öte yandan Yunan Parlamentosunun Temmuz 1992’de onayladığı Maastricht Antlaşması’nın öngördüğü ölçütlere yaklaşarak Yunanistan’ı öteki Avrupa Topluluğu ülkelerinin ekonomik düzeyine çıkarmak için yürürlüğe konan istikrar paketi yaygın protesto gösterilerine yol açtı. Eylül 1993’te ise Mitsotakis hükümeti parlamentodaki çoğunluğunu yitirdi. Ekimde yapılan seçimler sonucunda PASOK yeniden iktidara döndü ve Papandreu başbakan oldu.

• Konum: Güney Avrupa'da, Ege Denizi, İon denizi ve Akdeniz kıyısında, Arnavutluk ile Türkiye arasında yer almaktadır.
• Coğrafi konumu: 39 00 Kuzey enlemi, 22 00 Batı boylamı
• Haritadaki konumu: Avrupa
• Yüzölçümü: 131,940 km²
• Sınırları:
• toplam: 1,210 km
• sınır komşuları: Arnavutluk 282 km, Bulgaristan 494 km, Türkiye 206 km, Makedonya 228 km
• Sahil şeridi: 13,676 km
• İklimi: Ilıman, kışlar yumuşak ve nemli, yazlar kuru ve sıcak geçer.
• Arazi yapısı: Dağlar denizden başlayarak bir silsile oluşturmaktalar. Kuzeydoğuda billurlu dağlar, batıda Dinar sistemine bağlı sıradağlar ve Ege Denizinde adalar yer almaktadır.
• Deniz seviyesinden yüksekliği:
• en alçak noktası: Akdeniz 0 m
• en yüksek noktası: Olimpos Dağı 2,917 m
• Doğal kaynaklar: Boksit, linyit, manganez, petrol, mermer, hidro enerji
• Doğal kaynakları:
• tarıma uygun topraklar: %19
• daimi ekinler: %8
• otlaklar: %41
• ormanlık arazi: % 20
• diğer: %12 (1993 verileri)
• Sulanan arazi: 13,140 km² (1993 verileri)
• Doğal afetler: Ara sıra depremler

Nüfus Bilgileri

• Nüfus: 10,623,835 (Temmuz 2001 verileri)
• Nüfus artış oranı: %0.21 (2001 verileri)
• Mülteci oranı: 1.96 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
• Bebek ölüm oranı: 6.38 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
• Ortalama hayat süresi:
• Toplam nüfus: 78.59 yıl
• erkeklerde: 76.03 yıl
• kadınlarda: 81.32 yıl (2001 verileri)
• Ortalama çocuk sayısı: 1.33 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
• HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %0.16 (1999 verileri)
• HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 8,000 (1999 verileri)
• HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 100 den az (1999 verileri)
• Ulus: Yunan
• Nüfusun etnik dağılımı: Yunanistan %98, diğer %2
• Din: Yunan Ortodoksları %98, Müslümanlar %1.3, diğer %0.7
• Diller: Yunanistan %99 (resmi), İngilizce, Fransızca
• Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler
• toplam nüfusta: %95
• erkekler: %98
• kadınlar: %93 (1991 verileri)

Yönetimi

• Ülke adı:
• Resmi tam adı: Yunan Cumhuriyeti
• kısa şekli : Yunan
• Yerel tam adı: Elliniki Dhimokratia
• yerel kısa şekli: Ellas or Ellada
• eski adı: Yunanistan Krallığı
• Yönetim biçimi: Parlamenter Cumhuriyet
• Başkent: Atina
• İdari bölümler: 51 bölge ve 1 bağımsız bölge; Ayion Oros (Mt. Athos), Aitolia kai Akarnania, Akhaia, Argolis, Arkadhia, Arta, Attiki, Dhodhekanisos, Drama, Evritania, Evros, Evvoia, Florina, Fokis, Fthiotis, Grevena, Ilia, Imathia, Ioannina, Irakleion, Kardhitsa, Kastoria, Kavala, Kefallinia, Kerkyra, Khalkidhiki, Khania, Khios, Kikladhes, Kilkis, Korinthia, Kozani, Lakonia, Larisa, Lasithi, Lesvos, Levkas, Magnisia, Messinia, Pella, Pieria, Preveza, Rethimni, Rodhopi, Samos, Serrai, Thesprotia, Thessaloniki, Trikala, Voiotia, Xanthi, Zakinthos
• Bağımsızlık günü: 1829 (Osmanlı İmparatorluğu)
• Milli bayram: Bağımsızlık günü, 25 Mart (1821)
• Anayasa: 11 Haziran 1975; Mart 1986 tarihinde yeniden düzenlenmiştir.
• Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar: AG (Avustralya Grubu), BIS (Uluslararası İmar Bankası), BSEC (Karadeniz Ekonomik İşbirliği), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Teşkilatı), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), EIB (Avrupa Yatırım Bankası), EMU (Avrupa Ekonomi ve Para Birliği), Avrupa Birliği, FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G- 6, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICC (Milletlerarası Ticaret Odası), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IEA (Uluslararası Enerji Ajansı), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), IHO (Uluslararası Hidrografi Örgütü), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), MINURSO (BM Bati Sahra Referandum Misyonu), NAM, NATO (Kuzey Atlantik Asemblesi), NEA (Nükleer Enerji Kurulu), NSG, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü),OPCW, OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PCA (Daimi Hakemlik Mahkemesi), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNHCR (BM Mülteciler Yüksek Komiserliği), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNIKOM (BM Irak-Kuveyt Gözlem Misyonu), UNMIBH (BM Bosna Hersek Misyonu), UNOMIG (BM Gürcistan Gözlem Misyonu), UPU (Dünya Posta Birliği), WEU (Batı Avrupa Konseyi), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü), ZC

Ekonomik Göstergeler

• Ekonomiye genel bakış: Yunanistan, milli gelirinin yarısını karşılayan özel sektöre dayalı kapitalist ekonomiye sahip olduğu halde, devlet, girişimlerinin bazılarını da özelleştirmeyi planlamaktadır. Turizm, döviz kazancı sayesinde ülke gelirinin büyük bir oranını karşılayan endüstridir.
• GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 181.9 milyar $ (2000 verileri)
• GSYİH - reel büyüme: %3.8 (2000 verileri)
• GSYİH - sektörel bileşim:
• tarım: %8.3
• endüstri: %27.3
• hizmet: %64.4 (1998)
• Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %3.1 (2000 verileri)
• İş gücü: 4.32 milyon (1999 verileri)
• Sektörlere göre işgücü dağılımı: endüstri %21, tarım %20, hizmet %59 (2000 verileri)
• İşsizlik oranı: %11.3 (2000 verileri)
• Endüstri: Turizm, gıda, tütün, tekstil, kimyasallar, metal ürünleri, madencilik, petrol
• Endüstrinin büyüme oranı: %7 (2000 verileri)
• Elektrik üretimi: 46.432 milyar kWh (1999)
• Elektrik tüketimi: 43.343 milyar kWh (1999)
• Elektrik ihracatı: 1.65 milyar kWh (1999)
• Elektrik ithalatı: 1.811 milyar kWh (1999)
• Tarım ürünleri: Buğday, mısır, arpa, şeker pancarı, zeytin, domates, şarap, tütün, patates, et ve süt ürünleri
• İhracat: 15.8 milyar $ (2000)
• İhracat ürünleri: Sanayi malları, yiyecek ve içecek, petrol ürünleri
• İhracat ortakları: AB %49 (Almanya %15, İtalya %13, İngiltere %6), ABD %6 (1999)
• İthalat: 33.9 milyar $ (2000)
• İthalat ürünleri: Endüstri malları, gıda maddeleri, yakıtlar, kimyasallar
• İthalat ortakları: AB %66 (İtalya %15, Almanya %15, Fransa %9, İngiltere %6) (1999)
• Dış borç tutarı: 57 milyar $ (2000 verileri)
• Para birimi: Euro (EUR)
• Para birimi kodu: EUR
• Mali yıl: Takvim yılı

İletişim Bilgileri

• Kullanılan telefon hatları: 5.431 milyon (1997)
• Telefon kodu: 30
• Radyo yayın istasyonları: AM 26, FM 88, kısa dalga 4 (1998)
• Radyolar: 5.02 milyon (1997)
• Televizyon yayını yapan istasyonlar: 36 (1995)
• Televizyonlar: 2.54 milyon (1997)
• Internet kısaltması: .gr
• Internet servis sağlayıcıları: 27 (2000)
• Internet kullanıcıları: 1.33 milyon (1999)

Ulaşım ve Taşımacılık

• Demiryolları: 2,548 km
• Karayolları: 117,000 km (1996)
• Su yolları: 80 km
• Boru hatları: Ham petrol 26 km; petrol ürünleri 547 km
• Limanları: Alexandroupolis, Elefsis, Irakleion (Crete), Kavala, Kerkyra, Chalkis, Igoumenitsa, Lavrion, Patrai, Peiraiefs (Piraeus), Thessaloniki, Volos
• Hava alanları: 81 (2000 verileri)
• Helikopter alanları: 2 (2000 verileri)

İÖ 8. yüzyıla doğru Yunanistan'ın nüfusu, tarıma elverişli olmayan bu engebeli toprak­lardan elde edilen ürünlerle beslenemeyecek kadar artmıştı. Yunanlılar'ın daha fazla top­rağa gereksinimi vardı. Bu nedenle birçok kentin yöneticisi, halkı başka topraklarda koloniler kurmaya özendirdi. Belki bu yolla yönetimden hoşnut olmayanlardan kurtulma­yı da umuyorlardı.Birçok Yunanlı doğuya göç ederek Kara­deniz kıyılarına yerleşti. Bir bölümü de batıya gitti; İtalya'nın güneyindeki Sicilya kıyıları ile Güney Fransa'ya yerleşti. Bu yayılmayla Yu­nanlılar yalnızca yeni topraklar değil, ticaret yapabilecekleri yeni pazarlar da elde ettiler.Kolonileri kuranlar eski ülkelerinden çanak çömlek ve metal eşyalar getiriyorlardı. Bu mallar tanındıkça, bunlara duyulan talep de m. Tüccarlar İÖ 7. yüzyılda Korint'te ırinthos ve Khalkis'te üretilen niteliklik çömleği Akdeniz çevresindeki birçokrye götürdüler. Yakın zamanlarda, bu trın binlercesi arkeologların yürüttükle ortaya çıkarıldı. Bu buluntulardan ntlerin tarihine ilişkin önemli bilgiler ektedir.

Kurulan Yunan kentlerinden biri de, Nil Irmağı üzerindeki Naukratis'ti. tanla büyük bir ticaret merkezi olları Naukratis'e düşen gezginler, tematik ve astronomi alanlarında neleri öğrendiler ve geri döndükgileri kendi ülkelerine taşıdılar, 'ızyıllarda, ilk Yunan filozofları ^csimandros dünya ve bu dünuğuna ilişkin kuramlar geliştir­diler. Birçok İyonyalı şair lirik şiirler yazmaya başladı. Bu şairler Homeros'un yaptığı gibi kahramanlık öyküleri anlatmıyor, tanrılar, aşk, savaş ve siyaset üzerine kendi düşünce ve duygularını dile getiriyorlardı. Bunların en ünlüleri, İÖ 6. yüzyılın başlarında Midilli (Lesbos) Adası'nda yaşayan kadın şair Sappho ve Alkaios'tur. Askeri başarıların hayranlık uyandırdığı Dor kenti Sparta'da ise, savaşa ve cesarete ilişkin şiirler yazıldı.

Ticaret ve üretimin artması, kent devletle­rinde tüccar ve zanaatçıların güçlenmelerine yol açtı. Ayrıca, İÖ 7. yüzyılda soyluların savaş arabalarından ve süvarilerden oluşan eski orduların yerini, büyük ölçüde piyadeler­den oluşan ordular almış ve kentlerin savu­nulmasında, giderek orta sınıftan yurttaşlar söz sahibi olmuştu. Soylulara çok borçlanmış, yönetimden hoşnut olmayan köylüler ile bir­leşen bu yurttaşlar daha fazla hak istemeye başladılar. Eski ailelerden gelen soylular gi­derek güçlerini yitirdiler. Artık yurttaşların desteğini kazanabilen yetenekli herhangi bir kişi kent devletinin önderi ya da yöneticisi olabiliyordu. Yunanistan'ın dört bir yanında ortaya çıkan bu yeni yöneticiler kentlerinin zenginleşmesine ve güçlenmesine yardımcı oldular. Soylu oldukları için değil kendi güç­leriyle iktidara gelen bu yöneticilere "tiran" dendi. O dönemde "tiran" sözcüğü günümüz­de olduğu gibi "zalim" ve "gaddar" anlamına gelmiyordu. Tiranlar ticareti geliştirdiler ve bayındırlık işlerine başladılar. Şairleri, res­samları ve heykeltıraşları desteklediler, sıra­dan yurttaşları soyluların haksız davranışla­rından korudular. Böylece tiranlar kent dev­letlerini daha demokratik yönetim biçimleri­ne geçmeye hazırladılar. Korintli Periander ve Sikyonlu Kleisthenes bu tiranların en çok tanınmışlarındandır.

İÖ 6. yüzyıla doğru, Yunan kentlerinin çoğu bağımsız kent devletlerine dönüştü. Bir bölümü ise amphiktyonia adı verilen dinsel birliklere katıldı. Bazı kentler ise Delfi Kâ-hinleri'ni destekleyen bir birlikte yer aldı. Bu kentlerde yaşayanlar, anlaşmazlıklarının çözüme bağlanması için sık sık Delfi'ye başvururlardı.

Büyük dinsel şenliklere tüm Yunan kentleri katılırdı. Bu şenliklerin en önemlilerinden biri de Zeus'un onuruna her dört yılda bir Olympia'da düzenlenen ve ilki yaklaşık İÖ 776'da yapılan atletizm oyunlarıydı. Oyunlar öylesine önemliydi ki, Yunanlılar zamanı Olimpiyatlar'la yani dört yıllık sürelerle ölçer­lerdi. Yakınçağda yeniden canlandırılan Olimpiyat Oyunları en önemli uluslararası spor yarışması durumundadır.
Bu tür ortak etkinlikler, siyasal ayrılıklara karşın Yunanlılar'da, yavaş yavaş tek bir halk oldukları duygusunu geliştirdi. Kendilerine Helenler, üzerinde yaşadıkları topraklara da Helas demeye başladılar. Helenler öteki bü­tün halkları, "Yunanca konuşmayanlar" anla­mında barbarlar olarak adlandırdılar.

Yunanistan tarihi giderek, yaşam biçimleri birbirinden çok farklı olan Atina ve Sparta kentlerinin mücadelesine dönüştü. Kent dev­letlerinden birkaçı, komşu köylerin bu kent­lerle birleşmesiyle büyümüştü. Atina da bun­lardan biriydi. Attika'daki bütün köyler Ati­na'ya katılmış ve kent topraklarının yüzölçü­mü 2.500 km2'yi aşmıştı. Sparta ise, İÖ 8. yüzyılda, Messenia'nın da içinde bulunduğu bütün komşu toprakları alarak genişlemişti. Fethedilen topraklarda yaşayan halka Helotlar denir ve bunlara köle gibi davranılırdı. Sparta, Helotlar'ın baş kaldırmalarını önle­mek için güçlü bir orduyu beslemek zorunday­dı. İÖ. 6. yüzyıla doğru Yunanistan'daki en bü­yük askeri güç Sparta'nın elindeydi. Kent, Mora Yarımadası'ndaki hemen hemen tüm kent devletlerinin savunma amacına yönelik olarak kurdukları Peloponnesos Birliği'nin merkezi oldu .

Sparta kent devletinde yurttaşların bireysel özgürlükleri yoktu; onlardan beklenen, ya­şamlarını devlete adamalarıydı. Sanat ve kül­tür neredeyse yok olmuştu. Sparta yurttaşları­nın tümü savaş eğitiminden geçirilir ve onlara savaşta yiğitlik göstermenin en övünç duyula­cak erdem olduğu öğretilirdi. Sparta kent devletini, beş yargıçtan oluşan ephoros ile gerousia denilen bir yaşlılar kurulu yöne­tirdi. Bu yönetim örgütünün, yasa koyucu Lykurgos tarafından kurulduğu sanılmakta­dır.

Atina'nın gelişme çizgisi Sparta'nınkinden farklı oldu; çünkü Atina'da denetim altında tutulması gereken tutsak bir halk yoktu. Atti-ka'da yaşayanlar Atina yurttaşı ve phyle adı verilen dört kabileden birinin üyesiydiler. Ne var ki, onlar da hakları için soylularla müca­dele etmek zorunda kaldılar. Demokratik bir yönetim doğrultusunda atılan ilk adım, İÖ 621'de Drakon'un çıkardığı yazılı yasalar ol­du. Cinayet suçlarında, öldürülen kimsenin akrabalarınca öç alınması yerine, kamuya açık bir yargılama sistemi getirmesi dışında, Drakon Yasaları'na ilişkin fazla bir bilgi yoktur.

İÖ 594'te Solon Atina'da başyargıç seçildi ve yönetimde reformları başlattı. Borçlanma nedeniyle köleleştirmeyi kaldırdı. Devlete as­ker olarak hizmet veren herkese yurttaşlık hakkı tanındı. Mülk sahibi olan bütün yurttaş­lar yönetime seçilebileceklerdi. Gene bütün yurttaşlar, ceza yargılamalarında sonucu be­lirleyen jürilere katılabileceklerdi. Ne var ki, Solon'un reformları da soylular ile yoksul sı­nıflar arasındaki mücadeleyi sona erdiremedi. Atinalı yurttaşlar, bir süre de, tiran Pisistratus'un soylulara karşı kendilerine yardımcı olacağına inandılar.

Yoksullara yardımcı olarak ve ticareti destek­leyerek Pisistratus büyük bir varlık dönemine ön ayak oldu. Şairler ve sanatçılar Atina'ya akın ettiler. Kent kısa zamanda Yunanis­tan'ın edebiyat ve sanat merkezi durumuna geldi. Boyalı Attika çömleklerinin yapımı hem güzel sanatlar içinde bir dala, hem de önemli bir sanayiye dönüştü. Çanak çömlek yapımında en iyi hammadde olan kırmızı kil Atina dolaylarında bulunuyordu. Yerel sanat­çıların bu kili kullanarak yaptıkları vazolar dünyadaki en güzel örnekler arasındadır.Kil, tanrı heykellerinin yapımında ve tapı­nak süslemelerinde de kullanıldı. En eski Yu­nan tapınakları ahşaptı ve bunların üzerleri, ahşabı kötü hava koşullarından korumak üze­re boyalı kille kaplanırdı. Öte yandan, Yuna­nistan'ın birçok bölgesinde, özellikle de Atina yakınlarında mermer yatakları vardı. Mermer çok geçmeden yapılarda ve heykellerde kul­lanılmaya başlandı.Yunan sanatının "arkaik" dönemi olarak bilinen İÖ 6. yüzyılda heykeltıraşlar insan ve insan biçiminde tanrı heykelleri yaptılar. Seçi­len heykel konularının bütün Yunanistan'da aynı olmasına karşın, Dor ülkesinde yani Batı Yunanistan'da yapılan heykeller üslup olarak İyonya'dakilerden farklıydı.

Atina Demokrasisi

İÖ 6. yüzyılın son yıllarında Atina'da tiranlık yönetimi sona erdi ve Kleisthenes adlı bir soylu başa geçti. Kleisthenes yamaçlardaki çiftçiler, kıyılardaki tüccarlar ve ovalar­daki soylu toprak sahipleri arasındaki siyasal kavgayı sona erdirmeyi başardı. Tüm yurttaş­lara aynı haklan tanıdı. Kabile temsilcileri bir danışma kurulu oluşturdular. Bütün erkek yurttaşlar yasaları yapan halk meclisi ekkles/a'nın doğal üyeleriydi. Sistem bütünüyle de­mokratikti; çünkü bütün yurttaş gruplarına eşit haklar ve yönetimde eşit söz hakkı veril­mişti. Ne var ki, var olan demokrasi anlayışı bugünkünden farklıydı. Yalnızca Atinalı ana babadan doğanlar yurttaş sayılıyordu, yaban­cılar ve köleler yurttaş sayılmadıkları için bu haklara sahip değillerdi.

YUNANİSTAN
(Yunanca: El‡s, Fr.: Grèce, İng.: Greece), Balkan Yarımadası'nın güneyinde devlet.

• Yüzölçümü 131.944 km2 (24.760 km2'si ada),
• Nüfusu 10.480.000,
• Başkenti Atina,
• En önemli kentleri Pire, Selânik, Volos, Kandiye, Larissa, Kavala ve Korint'tir.
• Nüfusun %98'i Yunanlıdır, en kalabalık azınlık olan Türklerin oranıysa %1,5 kadardır.
• Dili Yunanca,
• Dini Ortodokstur.

Kuzeyde Arnavutluk, Yugoslavya, Bulgaristan; kuzeydoğuda Türkiye, doğuda Ege Denizi; güneyde Akdeniz; batıda da Yunan Denizi ile sınırlanır. Balkan Yarımadası'nın, güneye inildikçe daralan güney bölümünü oluşturur. Kıyıları çok girintili çıkıntılı olan dar bir yarımadadır. Kıyılarında yer alan birçok körfez ve koylar; ikincil yarımadalarla (kuzeyde Kalkidikya, ortada Atik, güneyde Pelopones) çok parçalanmıştır. Bu nedenle Yunanistan, hemen hemen bütünüyle Akdeniz'in etkisi altında, Akdeniz kıyılarında bu iklimin en etkili olduğu ülkedir.

Yunanistan üç coğrafî bölgeye ayrılır:

a) Kuzey Yunanistan: Batı Trakya ve Yunan Makedonyası'ndan oluşur. Doğuda Meriç Vadisi'nden, batıda Yugoslavya ve Arnavutluk sınırlarına kadar uzanan bu bölge, Rodop ve Makedonya dağlarının bazı serpintilerini taşımakla beraber, daha çok alüvyonlu ovalarla kaplıdır. Rodop ve Makedonya dağlarından inen ırmaklarla sulanan bu ovalar ülkenin başlıca tarım alanlarıdır (Meriç Ovası, Mesta akarsuyu üzerinde Yenice, Kavala-Dırama ovaları, Struma üzerinde Serez Ovası, Kalkidikya Yarımadası'nın batısında Vardar Ovası).

b) Orta Yunanistan: Çok dağlıktır. Bu bölge batıda, Arnavutluk sınırına komşu Epir Platosu ve dağlarından, Yanya Havzası'ndan, Epir'in doğusunda ülkenin en sürekli dağları olan Pinduslar'dan, daha doğuda Tesalya Havzası, Tırhala ve Larissa ovaları ve bunları denizden ayıran Olimpos ve Ossa dağlık masiflerinden oluşur.

c) Güney Yunanistan ve adalar: Korint Körfezi ve kanalı ile Orta Yunanistan'dan ayrılan Pelopones, Güney Yunanistan'ı oluşturur. Güney ucunda ikincil üç yarımadayla son bulur. Bölge, dağlar ve yüksek platolarla kaplıdır. Yunan adaları, sayıca pek çoktur. Fakat Girit, Rodos, Midilli, Korfu, Sisam, Sakız, Eğriboz, Taşoz, Limni dışındakiler küçük adalardır.

Deniz ticaretinde çok ilerlemiş, koşullarının her bakımdan elverişliliği nedeniyle turizmde giderek canlanan bir ülke olan Yunanistan'da ekonominin temeli tarıma dayanır. Fakat sıcak, yazları belirli şekilde kurak, iç sular bakımından yoksul bir ülke olan Yunanistan'da, zeytin, üzüm, incir gibi bu iklime özgü toprak ürünleri dışında, öteki kültür bitkilerinin üretimleri azdır. Başlıca ihraç ürünleri zeytin, zeytinyağı, şarap, turunçgiller, incir, üzüm (kuru üzüm), tütün, pamuktur. Hayvan sayısı azdır. Boksit, manganez ve linyit dışında yeraltı kaynakları bakımından zengin değildir. Bununla birlikte sanayileşme çabaları hızlıdır.
Madensel, tarımsal ve sanayi üretimleriyle mütevazi ölçüler içinde kalan Yunanistan, 1997'de 41,5 milyon groston olan deniz ticaret filosuyla dünyada ön sıralarda yer alır. 1829'da Edirne Antlaşması ile özerklik kazanan ve tam bağımsızlığı Osmanlı Devleti tarafından 1832'de tanınan Yunanistan, bu tarihten itibaren zamanla genişledi ve bugünkü sınırlarına ulaştı. 1912-1913'te Balkan Savaşı'na katıldı; önce Osmanlılar; sonra da Bulgarlar ile savaştı. Sonuçta Batı Trakya'yı (Selânik dahil), kuzeydoğu Ege'deki adaları elde etti.

I. Dünya Savaşı'nda tarafsız kaldı. Savaş sonunda Müttefiklerin yanında yer alan Yunanistan, İngiltere'nin yardımıyla 1919 Mayısı'nda İzmir'e asker çıkardı ve Anadolu Seferi'ni başlattı. Fakat bu girişim, kesin bir bozgun ve yenilgiyle son buldu. Bu sonuç, Yunanistan'ın siyasî ve toplumsal yaşamını da derinden etkiledi. II. Dünya Savaşı'ndan önce İtalya'nın saldırısına uğradı (1940). Bu istilâ girişimini önleyebildiyse de, 1941'de Alman ordularının işgaline karşı duramadı.

Yunan hükümeti önce Girit'e, sonra da 1944'te kurtuluşa kadar Kahire ve Londra'ya sığındı. 1946'da kral ülkeye döndü. 1947'de Rodos ve Oniki Ada İtalya'dan Yunanistan'a geçti. 1955-1963 arasında oldukça istikrarlı bir iç politika izledi. Fakat sık sık değişen hükümetler, siyasî partiler arasındaki anlaşmazlıklar 1967'de askerî bir hükümet darbesiyle sonuçlandı. "Albaylar Cuntası" diye adlandırılan yönetim, Georgios Papadopulos başkanlığında bir diktaya dönüştü. Papadopulos 1967'de başbakan, 1970'te cumhurbaşkanı seçildi.

Muhalefet ve üniversite öğrencilerinin gösterileri kanlı bir şekilde bastırıldı; sosyal demokratların lideri Papandreu yurt dışına gitmek zorunda kaldı. 1973'te kansız bir darbeyle başa geçen Fedon Gizikis cumhurbaşkanı oldu. Cuntanın Kıbrıs'ı, Yunanistan topraklarına katmak için Makarios'a karşı düzenlediği darbe, Türkiye'nin, Temmuz-Ağustos 1974'teki "Kıbrıs Barış Harekâtı" sonunda başarısızlıkla sonuçlandı. Bu olaydan sonra cunta devrildi; yurt dışında bulunan Karamanlis, Yeni Demokrasi Partisi'ni kurarak başbakan oldu ve ülkede demokrasiye dönüş süreci başladı. 1975'te yeni bir anayasa yapıldı ve yürürlüğe kondu.

Yunanistan 1979'da Ortak Pazar'a üye oldu. Karamanlis 1980'de cumhurbaşkanı seçildi. 1981 seçimlerini Yunan Sosyalist Hareket Partisi (PASOK) kazanarak iktidara geldi ve Andreas Papandreu başbakan oldu. Mart 1985 seçimlerinde, cumhurbaşkanlığını PASOK'un adayı Hristos Sortzetakis kazandı. Aynı yılın Haziran ayında yapılan seçimler de PASOK'un zaferiyle sonuçlandı. Ancak Koskotas Skandalı diye bilinen Girit Bankası yolsuzluğu gibi nedenlerle yıpranan iktidar 1989 seçimlerinde yenilgiye uğradı.

Papandreu, muhalefet liderlerinin telefonlarını dinletmek, rüşvet almak ve görevini kötüye kullanmak gibi nedenlerle Yüce Divan'a sevk edildi. Haziran 1989 ile Nisan 1990 arasında yapılan üç genel seçim sonucunda, Konstantin Miçotakis'in başkanı olduğu Yeni Demokrasi Partisi iktidara geldi. Nisan 1990'da Yeni Demokrasi Hareketi lideri K. Mitsotakis muhafazakar bir hükümet kurdu. ABD ile Yunanistan'daki Amerikan üslerinin sayısını ikiye indiren bir antlaşma imzaladı.

Mayıs ayında K. Karamanlis parlamento tarafından yeniden cumhurbaşkanı seçildi. 1992'den başlayarak siyasal yaşam, Hellenizm ve Makedonya adı altında bağımsız bir devletin kuruluşuna karşı çıkmak üzerine temellendi. 1993'teki erken seçimleri PASOK kazandı. A. Papandreu yeniden başbakan oldu. 1995'te Kostis Stefanonulos cumhurbaşkanı seçildi. 1996'da A. Papandreu istifa etti.Yerine Kostas Simitis başbakan oldu, eylüldeki seçimleri kazanan Simitis daha sonra PASOK'un başına da geçti.