İbibik (Upupa epops)

Çavuşkuşu ve hüthüt adıyla da tanınan ibibik (Upupa epops), başındaki gösterişli tepeliği ve siyah-beyaz nakışlı kanatlarıyla çok güzel bir kuştur. Yaklaşık 28-30 cm uzunluğundaki bu kuşların dişisi ile erkeği birbirine çok benzer. Her ikisinin de tepeliği vardır ve tüylerinin rengi kanat nakışlarına varıncaya kadar aynıdır. Uçları kara lekeli uzun kahverengi tüylerden oluşan tepeliklerini sık sık yelpaze gibi açıp kaparlar. Kanatlarını, kuyruklarını ve sırtlarının arka bölümünü süsleyen göz alıcı siyah-beyaz şeritlerin dışında gövdelerinin her yanı açık kızıl kahverengi sık tüylerle kaplıdır. İbibiklerin, "hüthüt" sesiyle yinelenen yumuşak ve hoş bir ötüşü vardır.
Avrupa, Asya ve Afrika'nın hemen her yanına dağılmış olan ibibik daha çok uçmayan böceklerle ve küçük omurgasız hayvanlarla beslenir. Aşağıya doğru kıvrık olan ince uzun gagasıyla toprağı eşeleyerek bulduğu böcekleri, örümcekleri, solucanları, hatta küçük kertenkeleleri bile yer.
Yuva yapmak için pek fazla çalı çırpı aramaya kalkışmadan, genellikle ağaç kovuklarına, duvarların ya da taş yığınlarının arasındaki oyuklara yerleşir. Dişi ibibik boz yeşil renkli yumurtalarının üzerinde kuluçkaya yattıktan sonra 18 gün boyunca yuvadan hiç ayrılmaz ve erkeğin getirdiği yiyeceklerle beslenir.
İbibiklerin ilginç savunma yöntemleri vardır. Yuvaya saldıracak hayvanları uzaklaştırmak için dişi ibibik ile yavruları kuyrukso-kumlarındaki bir salgıbezinden pis bir koku salgılarlar. Ayrıca, atmaca gibi yırtıcı bir kuşun saldırısına uğrayan ibibik bir yandan kanatlarını ve kuyruğunu açarak siyah-beyaz çizgilerini gösterirken bir yandan da başını yukarıya kaldırıp gagasını havaya dikerek düşmanını ürkütmeye çalışır.
Bu bayağı ibibikten başka, Afrika'da yaşayan ve ayrı bir familyadan olan birkaç kuş türüne de ormanibibiği denir. Ötüşü nedeniyle Yerliler'in "kakelaar" diye adlandırdıkları bu kuşların tepeliği yoktur, üstelik ağaçkakanlar gibi ağaçlara tırmanırlar; ama gagaları ibibiklerinki gibi ince uzun ve kıvrıktır.

MsxLabs & TemelBritannica

İbibik (Çavuşkuşu)
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi & Vikipedi, özgür ansiklopedi

Binominal adı: Upupa epops (Linnaeus, 1758)
Diğer adları: Çavuş kuşu, Hüthüt

Çavuşkuşugillerden, gagası uzun yay biçiminde, boyu 30 cm kadar, başı sorguçlu, turuncu-kahverengi tüylü, kısa kanatlı, güvercinden küçük bir kuş (Upupa epops). Genellikle sıcak ve ılıman bölgelerde yaşayan çavuşkuşu, yuvasını ağaç kovuklarına yapar. Hüthüt de denilen bu kuşun, din geleneğinde Süleyman Peygamber ile Saba Melikesi Belkıs arasında habercilik yaptığı söylenir.

Bilimsel sınıflandırma

Alem: Animalia (Hayvanlar)
- Şube: Chordata (Kordalılar)
  - Sınıf: Aves (Kuşlar)
    - Takım: Coraciiformes (Gökkuzgunlar)
      - Familya: Upupidae (İbibikgiller) (Leach, 1820)
        Cins: Upupa (Linnaeus, 1758)
        Tür: U. epops

İbibik (Upupa epops), çavuş kuşu adı ile de bilinen, Gökkuzgunumsular (Coraciiformes) takımının, ibibikgiller (Upupidae) familyasında yer alan tek kuş türü. Uzunluğu 28 cm kadar, gagası uzun yay biçiminde, tüyleri turuncu-kahverengi olup başı sorguçlu, kısa kanatlı bir kuştur. Bazı Türkiye Türkçesi ağızlarında baltalı olarak da geçer.
Hüthüt veya hüdhüd (Arapça, hudhud) olarak da isimlendirilir. Bu adı eşleşme dönemlerinde çıkardıkları sesten dolayı aldığı düşünülür.

Yaşam şekli
Etiyopik ve Palearktik bölgelerin ağaçlık ve bağlık yerinde yaşarlar. Yaşlı ağaç bulunan açık yerlerde, çam orman veya yaprağını döken ormanlarda, meyve bahçelerinde ve bağlarda yerleşirler. Açık arazide bulunabildiği gibi şehir parklarında da rastlanabilir.
Her çeşit oyukta ve kovukta yuvalarını yaparlar ve insana rahatlıkla alışırlar. Haşere, böcek, böcek larvaları, salyangoz ve solucanlarla beslenirler. Sivri ve uzun gagaları ile toprağı eşerek çıkardığı kurtçukları havaya fırlatıp gagasını açarak havada kapmayı severler.

Üreme
Yuvasını ağaç kovuklarında veya yüksek toprak deliklerinde yapar. Türkiye'de yazın kuluçkayaKuluçka zamanı kuyruk bezinden ağır bir koku yayılır. Dişileri 4-12 adet açık mavi veya zeytuni kahverengi yumurtalar üzerinde 16 gün kuluçkaya yatarlar. Kuluçka sırasında erkek dişiyi besler. Yavrular dışkı atarak düşmanlarından kendilerini korurlar. yatarlar.

Dağılımı
Palearktik'de ve Afrika'da bulunurlar. Sonbahar mevsiminde Afrika'ya göç eder. Baharda AsyaAvrupa'ya tekrar döner. Göç zamanlarının dışında yalnız yaşamayı seven kuşlardır.

İnanışlar
Eşine olan bağlılığı, eşi ölünce yeni bir eş aramaması, yaşlandıklarında anne ve babasının yiyeceklerini temin etmesi, annesi öldüğünde uygun bir yer buluncaya kadar onu başında taşıması özellikleri bulunan hüthüt hakkında, İslami gelenekte başındaki tepeliğin anne-babasına karşı olan bu hürmetkârlığı sonucu verildiği inancı görülür. Benzer inanışlar Yunanlılar ve Romalılar’da da görülür.
Çok uzaklardaki suyu havadan görebilme ve keşfedebilme yeteneği ile Süleyman peygambere ve ordusuna kılavuzluk ettiğine inanılan hüthüdün ‘hüd hüd’ şeklinde ötmesi gizli şeyleri göstermek için "orada orada" demesinden ibaret olduğu da rivayet edilir. Rüyada bu kuşun görülmesi suya kavuşma, sıkıntıdan kurtulma, uzaktan haber alma, misafir gelmesi, emniyette olmak şeklinde yorumlanmıştır.

Dinî kaynaklarda
Mürg-i Süleyman adı ile de bilinen hüdhüd, Kuran'da kendisine kuş dilinin öğretildiği ifade edilen (Kuran 27:16) Süleyman peygambere Saba Melikesi Belkıs hakkında haber getiren (Kuran 27:22-27) ve Süleyman'ın irşat mektubunu Belkıs'a ulaştıran (Kuran 27:28-29) kuş olarak anılmaktadır. Hüdhüd kelime olarak Neml suresinin 20. ayetinde geçmektedir.

“(Süleyman) kuşları gözden geçirdi ve şöyle dedi: Hüdhüd'ü niçin göremiyorum? Yoksa kayıplara mı karıştı?” Kur'an 27:20

Hadis kaynaklarına göre hüthüt, göçeğen kuşu (sarı ve yeşil renkli ağaçkakan kuşu, surad), karınca ve arının öldürülmesi yasaklanmıştır. Bu yasaklamanın sebebi olarak Süleyman’a su bulması ve elçilik görevi yapması gösterilir. Hüdhüd eti Hanefi ve Malikiler'e göre mekruh, ŞafiiHambeliler'e göre haramdır.

Edebi eserlerde
Hüdhüd, Feridüddin Attar'ın Mantık-ut Tayr adlı vahdet-i vücud felsefisine dayanan tasavuufmürşid-i kamili simgeleyen rehber kuştur. Bu esere göre, kendilerine padişah arayan kuşlar içlerinde en bilge görülen Hüdhüd öncülüğünde Simurg’u bulmak için Kaf Dağı'na doğru yola çıkarlar.Yolda karşılaşılan engelleri aşabilen otuz kuş kalır ve kuşlar "otuz kuş" demek olan Simurg'un kendileri olduğunu anlarlar. Daha sonra hepsi güneşte kaybolarak fenefillahabekabillahı yaşamaya başlarlar. eserinde ulaşır ve Mesneviler dışındaki divan edebiyatı örneklerinde mazmun, mesel veya motif olarak yer alır. Divan şiirinde Hüthüt, Belkıs, Seba, Süleyman kelimelerini bir beyitte toplayıp ustalıklı tenasüpler yapma geleneği görülür:

"Hüdhüd-i mutkumu bağ-ı Sühanımde görse
Ola zindan Belkıs'a çemenzâr-ı Sebâ" Nazîm

"Ey nâme sen ol mehlikâdan mı gelürsen
Ey hüdhüd-i ümmid. Seba'dan mı gelürsün" Nabi

Cân hüdhüdü ve dil hüdhüdü olarak da karşımıza çıkan bu kuş, divanlarda ayrıca sâhib-i külâh, mürg-i hüdhüd, hüdhüd-i bînâ, hüdhüd-i hidayet, hüdhüd-i peygâm, hüdhüd-i ümmîd, hüdhüd-i Kuds-âşiyân, hüdhüd-i tâc-âver-i ma’nâ olarak da yer almıştır. Kuvvetli ileriyi görme yetisi (şiddet-i basar) ve görünmeyen şeylerden haber vermesi özellikleri de divan şiirlerinde kullanılmıştır:

"Hüdhüd gibi bînâ gerek anı arayanlar
Vîrâneye bûm olmağıla genc bulunmaz."
Hazine bulmak için hüthüt gibi görebilmek gerek,
Onu arayanlar, viranede baykuş olmakla (hazine) bulunmaz..." Nedim

Arap şiirinde de hüthütün görme gücüne işaret edilmiş ve mesellerde yer almıştır.[4] Türkçe türkü, şarkı ve şiirlerde sıklıkla ibibik kelimesi de kullanılır:

"Kara gözlüm efkarlanma gül gayrı
İbibikler öter ötmez ordayım
Mektubunda diyorsun ki gel gayrı
Vatan borcu biter bitmez ordayım." Bekir Sıtkı Erdoğan

İsrail'in sembolü
29 Mayıs 2008 tarihinde İsrail'de askerler ve öğrencilerin katılımıyla yapılan oylamada, ülkenin ulusal kuşu seçilmiştir. Katılanların üçte birinden fazlasının oyunu alan ibibiğin seçildiği, Cumhurbaşkanı Şimon Peres tarafından düzenlenen bir törenle kamuoyuna duyurmuştur.

MsXLabs Üye Girişi

İbibik (Upupa epops)