Sancakbeyi kimdir? Görev ve yetkileri nelerdir?
Sancakbeyleri bir tuğludur. Rütbesi mirmiran ve sancakları "paşalık" olanlara iki tuğ verilirdi. Eyâlet teşkilatında "mirli¬va" unvanını haizdir. Sancakbeyi beş ilâ on kazalık yerin mu¬tasarrıfı ve tımarlı sipahisinin de kumandanı olduğundan "üme¬ra" sınıfından sayılır. Bunlar sancaklarmdaki davaları dinler¬ler, icrâ-yi ahkâm-ı Şeriat ederlerdi. Memur oldukları sancakta "hıfz ü hırâset-i1 râiyyet ve zabt ü rabt ve def-i mezâlim ve umûr-i seyf ve siyâset'le memur" idiler. Kuruluş ve yükselme dönemlerinde bazı sancakbeyliklerine deneyim kazanmak için şehzadeler de atanırdı.
Fatih Kanunnâmesi'nde Dîvân'dan bahsolunurken san- cakbeylikleri hakkında ahkam konulmuştur: "Sofa-i Dîvân-ı Ali'de oturmak beylerbeyilerin yoludur ve beylerbeyiler vüzera altına, defterdarlar, Kazaskerler altına otururlar. Sancakbeyleri taşrada otururlar."
Sancakbeyleri, gönderildikleri sancakların önemine göre dir¬likleri farklı idi. "Dirliği dört yüz bin akçaya varan sancakbeyi Beylerbeyi olurdu.Ve sancakbeyleri, beylerbeyiler gibi altmış bin akça ile tekaütlük hakkına sahiptiler. Vezirlerle diğer devlet er¬kânı gibi sancakbeyi oğullarına otuz bin akça zeamet verilirdi.2
Sancakbeyleri'nin Dîvân'a gelirken giyecekleri elbise, yan¬larındaki hademe, oturacakları yer ve Padişahın huzuruna gir¬işleri Beylerbeyileri gibidir.3 Ancak Huzur'da kalamazlar. Huzura ne suretle girecekleri de kanunnâmede gösterilmiştir.4 Sancakbeyleri teşrifat'ta beylerbeyilerden sonra fakat kendilerine "tabü ve a'lem" verildiği için kuzat'tan önce gelirler.3 Sancak¬beyleri, vezaretsiz beylerbeyiler gibi infisallerinden sonra bü¬tün salahiyyetleri kalkardı. Sancakbeyliği en az iki yüz bin akça ile tevcih olunur, gayretleri görülürse hasları arttırılırdı.6
Kaptanpaşa Eyâleti'nin sancakbeylerine "deryabeyi" deni¬lir. Bunlar kendi sancaklarmdaki zeamet ve tımar sahipleriy¬le birlikte, 1-3 gemi donatarak donanmayla sefere katılırlardı.
1-Saklama ve koruma.
2-Fatih Kanunnâmesi.
3-Fatih Kanunnâmesi'nde Sancak beylerine yazılacak elkabı bile tavin edilmiştir: "Kıd vet-ül-ümera'il-kiram sahih'ül-iz ve'l ihtişam el-mulı- tass-ı bi-mezid-i inâyet'il-melîk'il-allâm."
4-Sancak beyleri hil'at ve destbus için Dîvan-ı Hümâyûna gelmek lazım gelse mücevveze ve çatma kapaniçe üst giyerler ve orta raht ve orta abavi ve çifte gümüş zincirli ata binerler, iki şatır bir mataracı ve bir tüfekçi istihdam ederler. Sair hüddam istihdam etmekte hemen Bev- lerbeyiler gibidir, eğer vus'ati var ise. Dîvan-ı Hümâyûna geldikle¬rinde Hazine semtinde otururlar ve taam mahallinde kapıcılar matbah-ı amireden taam getirip it'anı olunurlar. Hazine önitnde hil'at giydikten sonra destbus için Arz odasına vüzera-vi izanım akaplernıce giderler ve lıuznr-ı Hümâyûn'da takbil-i zemin ettikten sonra asla tevakkuf etmeyip çıkarlar, doğru kendi evlerine azimet ederler." Tevkiî Kanunnâmesi.
5-"Sancak beyleri ahkamda Beylerbeylerden sonra ve kuzattan mu¬kaddem yazılır. Kanun-ı kadim budur. Zira Sancak beyleri mutasarrıf oldukları sancaklarında tabi ü a'lem sahibi valilerdir." Tevkî'i Ka¬nunnâmesi.
6-Aynî Ali Efendi, Kavânin-i Al-i Osman der Mezâmin-i Defter-i Dîvan.
kaynak: 99 soruda Osmanlı
Osmanlı Kurumları - Sancak Beyi
