Çocuklarda Düşünce ve Bilişsel Gelişim
VIP VIP Üye
Çocukta Düşünce ve Bilişsel Gelişim
MsXLabs.org
Biliş-düşünce kavramı, dünyayı tanıma, anlama ve öğrenmeyi içeren zihinsel faaliyetler için kullanılmaktadır. Çocuğun hayatı anlaması ve değerlendirme becerisi, kendine has özellikler taşır.
Piaget’in Bilişsel Kuram’ı, çocukların düşünme yetenekleri konusunda en kapsamlı ve etkili yaklaşım olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte, başka kuramcılar da çocukların bilişsel gelişimlerini açıklamışlardır. Heinz Werner ve Jerome Bruner’in kuramları bazı temel kabulleri içerir:
1- Bilgi edinme süreci aktif öğrenmeyi içerir.
2- İlkel ve refleks tepkilerin gelişerek temsil edilişi ve soyutlanması, gelişimi takip eder.
3- Gelişim, bir sonraki aşamayı destekleyen ve takip eden aşamalarla gerçekleşirken, bir önceki aşamalarla da bağlantılıdır.
4- Davranışın biyolojik temelleri vardır ve uygun çevre uyarısı ile ortaya çıkar.
Heinz Werner Kuramı
Werner kuramındaki temel kavram olan ortogenez, gelişimin 2 temel karakteristiğini olan farklılaşma ve hiyerarşik entegrasyonu içerir. Farklılaşma prensibine göre, ilkel ve genelleşmiş hareket sistemleri farklılaşırken, diğer sistemlerle de kaynaşır ve genelleşmiş hareketler oluşur. Hiyerarşik entegrasyon prensibine göre, gelişmeler oldukça, gelişmiş sistemler daha az gelişmiş sistemlerin yerini alır. Bu prensibe paralel olan yaklaşım ise, genetik spiral prensiptir. Buna göre, çocuk olgunluğa ulaşırken, zaman zaman bir önceki gelişim aşamasına geçici bir gerileme de bulunacaktır. Werner’in 3 safhalı büyüme değerlendirmesinde duyusal motor gelişim, algı gelişimi ve düşünme gelişimi yer almaktadır.
Jerome Bruner Kuramı
Bruner çalışmalarında bebeklik, okul öncesi, okul çağı ve erişkinlik üzerine yoğunlaşmıştır. Piaget ve Bruner, insan gelişiminin bir seri ilerleyici ve farklı safhalardan oluştuğu prensibinde hemfikirdir. Bruner insan gelişimini 3 aşamada inceler: Hareket Dönemi, İmgeleme Dönemi ve Sembolik Dönem
Hareket Dönemi
Bebeğin bilgilenmesi, tanıdığı nesnelerle tekrarlayıcı motor faaliyetler sayesinde gerçekleşir. Bilgi kazanmada temel işlemler, bakma, yönelme, avuçlama, yakalama gibi davranışlardır. Nesnelere yoğunlaşarak bakma, en temel bilgilenme sürecidir.
İmgeleme Dönemi
Çocuk, dünyasını nesnel olarak temsil eder ve çevresini değerlendirir. Bu safhada çocuk hayal gücünü kullanmaktadır.
Sembolik Dönem
Kişi, sembolleri oluşturur veya sembollerle düşünce gerçekleşir. Çocuğun konuşma becerisi gelişir. Soyutlama yapabilme yeteneği gelişmektedir.
Jean Piaget Kuramı
Çevresini inceleyen aktif bir araştırmacı olan çocukların, erişkinlerin minyatür modelleri olmadığını kanıtlamaya çalışmıştır. Doğumla gelen refleks davranışlar yaşamla zenginleşir. Bunlar çocuğun zihninde şema olarak yerleşir. Bebeğin daha önce sahip olduğu şemaları yeni durumlarda kullanması özümleme’dir. Çocuk uyum sayesinde daha önceki şemayı değiştirir ve uyarlama yapar.
Bilişsel Gelişim Kuramı’na göre, çocuklar refleks düzeydeki tepkilerden, düşünce seviyesine varana kadar 4 aşamalı bir süreç geçirir. Bir dönemden diğerine geçiş yavaştır ve çocuğun fonksiyonlarının bütün yönlerini etkilemez. Her aşamada hem dikey hem de yatay gelişim olur. Dikey gelişim ile yeni aşamaya yaklaşırken, yatay gelişim ile yaygın davranış biçimleri içselleştirilir.
Duyusal Motor Dönem (0-24 ay)
Yaşamın ilk 2 yılını kapsar. Refleks davranışlar bu dönemle karakteristiktir. 6 alt gelişim aşamasından oluşur:
1- Refleks Aşaması (0-2 ay)
Yoğun refleks yaşantı vardır. Mevcut reflekslerde değişiklikler yaşanır.
2- Birinci Döner Tepkiler Aşaması ( 2-4 ay)
Bebek şemalar geliştirir. Biberon görüntüsü emme davranışına temel oluşturur. Bir önceki şemalar tekrarlanırken, yeni şemalar oluşturulur. Şemaların koordinasyonu önemlidir: emme şeması ve yakalama şeması koordinasyon içindedir. Görme ve yakalama şemaları ile nesneyi izler ve yakalar.
3- İkinci Döner Tepkiler Aşaması (4-8 ay)
Motor hareketler ve neticeleri hakkında farkındalık kazanılır. Hareketlerin devamlılığı ön plandadır, örneğin çıngırak sallanması. Çocuk davranışlarının çevre üzerindeki sonuçlarını anlayacak durumda değildir. İlkel düzeyde nesne sürekliliği gözlenmektedir.
4- Dördüncü Alt Aşama ( 8-12 ay)
İkinci döner tepkilerin koordinasyonu ile karakteristiktir. Niyetli davranış ve sonuç fikri kazanılır. Önceki şemalara yeni nesneler eklenir. Oyun açıkça önem kazanmıştır.
5- Beşinci Alt Aşama ( 12-18 ay)
Çevresindeki nesneleri aktif olarak dener. Nesne sürekliliği olgunlaşma seviyesindedir. Bu aşama öncesinde, aynı sonuçlara ulaştığı sürece döner tepkiler tekrarlama durumundadır. Bu aşamada ise, tepkiler sonuçları farklı olduğu sürece denenme durumundadır, örneğin çıngırak farklı pozisyonda farklı sesler çıkarırken denenir.
6- Altıncı Aşama (18-24 ay)
Şemalar genelleşir. Nesnelerin temsil edilme yeteneği gelişmiştir. Somut duyusal motor ile sembolik düşünce birlikte kullanılır. Nesneleri ilkel şekilde sınıflandırır ve onları sembolik veya temsili olarak kullanır, örneğin kibrit kutusundan araba. Bu dönemde taklit, zihinsel gelişimde önemli rol oynar.
İşlem Öncesi Dönem ( 2-7 yaş)
Bu safhaya geçiş, zihinsel gelişimde aniden gerçekleşmez. 2 alt dönem olarak incelenir:
Kavramsal Dönem ( 2-4,5 yaş)
Sembolik işlemler zenginleşir ve dil gelişimi ile temsili beceriler kullanılmaya başlar. Piaget’e göre dil, kavramları temsil eden sembolik bir fonksiyondur. Şemalar zenginleşerek, çocuk için benmerkezci anlam taşımaya başlar. Nesnelere anlamlar yüklemeye başlar. Bu durum, çocuğun kendine özgü düşünme biçimi ile çevresi arasında iletişim zorluklarına sebep olabilir.
Bir problemi çözebilir, fakat açıklamada bulunamaz. Bu dönemde tipik olan tek boyutlu düşünme, korunum kavramını algılamasını engeller. Çocuğun akıl yürütmesi, özelden başka bir özele (transduktif) işlemektedir.
Tersine dönüştürülebilme ve korunum kavramı henüz anlaşılacak ve uygulanacak durumda değildir. Örneğin, nesnenin tek bir boyutuna algı alanı içerisinde takıldığı için, uzun kaptaki su oranını daha fazla olduğunu düşünür. Sıvı ve madde korunum örneklerinde, çocuğun değerlendirmesi uyarıcıların bazı algısal özelliklerine dayanarak gerçekleşir ( uzun kap veya roket şeklinde hamur gibi).
Çocuk herhangi bir konuda olayları sadece kendi bakış açısı ile değerlendirecek düzeyde benmerkezcidir. Cansız varlıklara canlılık özelliği atfetmelerine animizm denir. 4-6 yaş çocuklar için her şey canlıdır. 6-7 yaş çocuklar için hareket eden şeyler canlıdır. 8-10 yaş çocuklar için kendi başına hareket eden şeyler canlıdır. 11 yaş üst çocuklar sadece hayvanlar ve bitkilerin canlı olduğunu bilirler.
Sezgisel Dönem (4,5-7 yaş)
Çocuk karmaşık durumları deneyerek düşünür. Düşünce ve akıl yürütme noktasında halen sadece tek bir boyutu değerlendirebilir. Somut olarak düşünme kapasitesi gelişse de, zihin işlemleri sınırlıdır. Bir işleme yöneldiğinde, zihinsel becerisini uyum yönünde kullanır.
Somut İşlemsel Dönem (7-11 yaş)
Çocuğun okula başlaması ile eşzamanlıdır. Hacim, ağırlık, kütle korunum ilkeleri anlaşılmaya başlar. Tersine dönüştürme, çok boyutta düşünme, eşitlik kavramı, nesneleri sıraya koyma becerileri gelişir. Soyut sembolleri kullanır.
Bu dönemdeki en belirgin bilişsel özellik çoklu sınıflamadır. Boyut, renk ve şekil gibi 3 farklı boyutta sunulan nesneleri, herhangi bir özelliğe göre sınıflayabilir. Nesneleri ölçülerine göre sıraya koyabilir, örneğin büyükten küçüğe doğru. Bu dönemdeki çocuk, yaparak, yaşayarak, duyu organlarından gelen duyumlarla öğrenme eğilimindedir.
Soyut İşlemsel Dönem (11+)
Çocukta soyut düşünce başlamıştır, kavram oluşturabilir ve hipotez geliştirip, sistematik olarak test edebilir. Bir önceki bilişsel denge ortamından, bilmediği, yaşamadığı hipotezler kurma eğilimindedir. Zihin işlemleri, hipotezler ve öneriler üzerine kurulmuştur. Zamanın ve mekânın ötesinde olasılıklarla düşünerek, gerçeği buna göre yapılandırabilir.
Gözlem yapmadan, hipotezle sonuç çıkarma durumu olan soyut düşüncenin özellikleri:
1- gerçek ile mümkün olan arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi
2- bağdaştırıcı analiz yeteneği
3- öneri getirici düşünce yeteneği
4- hipotezlerle tümdengelim düşünce yeteneği
Ergenin mizah ve espri anlayışı, erişkin anlayışına ulaşmıştır. Ergen, mevcut kurallar dışında kendine özgü prensipler geliştirir ve başkalarından bağımsız özgün kurallar oluşturur. Sembolleri sembolize eder ve kelimeleri kendi anlamlarının ötesinde başka kavramlarla değerlendirir.
Derleyen:
Dr. Bora Küçükyazıcı
Aile Danışmanı-Nöroterapi Uzmanı
MsXLabs.org
Sponsorlu Bağlantılar
Biliş-düşünce kavramı, dünyayı tanıma, anlama ve öğrenmeyi içeren zihinsel faaliyetler için kullanılmaktadır. Çocuğun hayatı anlaması ve değerlendirme becerisi, kendine has özellikler taşır.
Piaget’in Bilişsel Kuram’ı, çocukların düşünme yetenekleri konusunda en kapsamlı ve etkili yaklaşım olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte, başka kuramcılar da çocukların bilişsel gelişimlerini açıklamışlardır. Heinz Werner ve Jerome Bruner’in kuramları bazı temel kabulleri içerir:
1- Bilgi edinme süreci aktif öğrenmeyi içerir.
2- İlkel ve refleks tepkilerin gelişerek temsil edilişi ve soyutlanması, gelişimi takip eder.
3- Gelişim, bir sonraki aşamayı destekleyen ve takip eden aşamalarla gerçekleşirken, bir önceki aşamalarla da bağlantılıdır.
4- Davranışın biyolojik temelleri vardır ve uygun çevre uyarısı ile ortaya çıkar.
Heinz Werner Kuramı
Werner kuramındaki temel kavram olan ortogenez, gelişimin 2 temel karakteristiğini olan farklılaşma ve hiyerarşik entegrasyonu içerir. Farklılaşma prensibine göre, ilkel ve genelleşmiş hareket sistemleri farklılaşırken, diğer sistemlerle de kaynaşır ve genelleşmiş hareketler oluşur. Hiyerarşik entegrasyon prensibine göre, gelişmeler oldukça, gelişmiş sistemler daha az gelişmiş sistemlerin yerini alır. Bu prensibe paralel olan yaklaşım ise, genetik spiral prensiptir. Buna göre, çocuk olgunluğa ulaşırken, zaman zaman bir önceki gelişim aşamasına geçici bir gerileme de bulunacaktır. Werner’in 3 safhalı büyüme değerlendirmesinde duyusal motor gelişim, algı gelişimi ve düşünme gelişimi yer almaktadır.
Jerome Bruner Kuramı
Bruner çalışmalarında bebeklik, okul öncesi, okul çağı ve erişkinlik üzerine yoğunlaşmıştır. Piaget ve Bruner, insan gelişiminin bir seri ilerleyici ve farklı safhalardan oluştuğu prensibinde hemfikirdir. Bruner insan gelişimini 3 aşamada inceler: Hareket Dönemi, İmgeleme Dönemi ve Sembolik Dönem
Hareket Dönemi
Bebeğin bilgilenmesi, tanıdığı nesnelerle tekrarlayıcı motor faaliyetler sayesinde gerçekleşir. Bilgi kazanmada temel işlemler, bakma, yönelme, avuçlama, yakalama gibi davranışlardır. Nesnelere yoğunlaşarak bakma, en temel bilgilenme sürecidir.
İmgeleme Dönemi
Çocuk, dünyasını nesnel olarak temsil eder ve çevresini değerlendirir. Bu safhada çocuk hayal gücünü kullanmaktadır.
Sembolik Dönem
Kişi, sembolleri oluşturur veya sembollerle düşünce gerçekleşir. Çocuğun konuşma becerisi gelişir. Soyutlama yapabilme yeteneği gelişmektedir.
Jean Piaget Kuramı
Çevresini inceleyen aktif bir araştırmacı olan çocukların, erişkinlerin minyatür modelleri olmadığını kanıtlamaya çalışmıştır. Doğumla gelen refleks davranışlar yaşamla zenginleşir. Bunlar çocuğun zihninde şema olarak yerleşir. Bebeğin daha önce sahip olduğu şemaları yeni durumlarda kullanması özümleme’dir. Çocuk uyum sayesinde daha önceki şemayı değiştirir ve uyarlama yapar.
Bilişsel Gelişim Kuramı’na göre, çocuklar refleks düzeydeki tepkilerden, düşünce seviyesine varana kadar 4 aşamalı bir süreç geçirir. Bir dönemden diğerine geçiş yavaştır ve çocuğun fonksiyonlarının bütün yönlerini etkilemez. Her aşamada hem dikey hem de yatay gelişim olur. Dikey gelişim ile yeni aşamaya yaklaşırken, yatay gelişim ile yaygın davranış biçimleri içselleştirilir.
Duyusal Motor Dönem (0-24 ay)
Yaşamın ilk 2 yılını kapsar. Refleks davranışlar bu dönemle karakteristiktir. 6 alt gelişim aşamasından oluşur:
1- Refleks Aşaması (0-2 ay)
Yoğun refleks yaşantı vardır. Mevcut reflekslerde değişiklikler yaşanır.
2- Birinci Döner Tepkiler Aşaması ( 2-4 ay)
Bebek şemalar geliştirir. Biberon görüntüsü emme davranışına temel oluşturur. Bir önceki şemalar tekrarlanırken, yeni şemalar oluşturulur. Şemaların koordinasyonu önemlidir: emme şeması ve yakalama şeması koordinasyon içindedir. Görme ve yakalama şemaları ile nesneyi izler ve yakalar.
3- İkinci Döner Tepkiler Aşaması (4-8 ay)
Motor hareketler ve neticeleri hakkında farkındalık kazanılır. Hareketlerin devamlılığı ön plandadır, örneğin çıngırak sallanması. Çocuk davranışlarının çevre üzerindeki sonuçlarını anlayacak durumda değildir. İlkel düzeyde nesne sürekliliği gözlenmektedir.
4- Dördüncü Alt Aşama ( 8-12 ay)
İkinci döner tepkilerin koordinasyonu ile karakteristiktir. Niyetli davranış ve sonuç fikri kazanılır. Önceki şemalara yeni nesneler eklenir. Oyun açıkça önem kazanmıştır.
5- Beşinci Alt Aşama ( 12-18 ay)
Çevresindeki nesneleri aktif olarak dener. Nesne sürekliliği olgunlaşma seviyesindedir. Bu aşama öncesinde, aynı sonuçlara ulaştığı sürece döner tepkiler tekrarlama durumundadır. Bu aşamada ise, tepkiler sonuçları farklı olduğu sürece denenme durumundadır, örneğin çıngırak farklı pozisyonda farklı sesler çıkarırken denenir.
6- Altıncı Aşama (18-24 ay)
Şemalar genelleşir. Nesnelerin temsil edilme yeteneği gelişmiştir. Somut duyusal motor ile sembolik düşünce birlikte kullanılır. Nesneleri ilkel şekilde sınıflandırır ve onları sembolik veya temsili olarak kullanır, örneğin kibrit kutusundan araba. Bu dönemde taklit, zihinsel gelişimde önemli rol oynar.
İşlem Öncesi Dönem ( 2-7 yaş)
Bu safhaya geçiş, zihinsel gelişimde aniden gerçekleşmez. 2 alt dönem olarak incelenir:
Kavramsal Dönem ( 2-4,5 yaş)
Sembolik işlemler zenginleşir ve dil gelişimi ile temsili beceriler kullanılmaya başlar. Piaget’e göre dil, kavramları temsil eden sembolik bir fonksiyondur. Şemalar zenginleşerek, çocuk için benmerkezci anlam taşımaya başlar. Nesnelere anlamlar yüklemeye başlar. Bu durum, çocuğun kendine özgü düşünme biçimi ile çevresi arasında iletişim zorluklarına sebep olabilir.
Bir problemi çözebilir, fakat açıklamada bulunamaz. Bu dönemde tipik olan tek boyutlu düşünme, korunum kavramını algılamasını engeller. Çocuğun akıl yürütmesi, özelden başka bir özele (transduktif) işlemektedir.
Tersine dönüştürülebilme ve korunum kavramı henüz anlaşılacak ve uygulanacak durumda değildir. Örneğin, nesnenin tek bir boyutuna algı alanı içerisinde takıldığı için, uzun kaptaki su oranını daha fazla olduğunu düşünür. Sıvı ve madde korunum örneklerinde, çocuğun değerlendirmesi uyarıcıların bazı algısal özelliklerine dayanarak gerçekleşir ( uzun kap veya roket şeklinde hamur gibi).
Çocuk herhangi bir konuda olayları sadece kendi bakış açısı ile değerlendirecek düzeyde benmerkezcidir. Cansız varlıklara canlılık özelliği atfetmelerine animizm denir. 4-6 yaş çocuklar için her şey canlıdır. 6-7 yaş çocuklar için hareket eden şeyler canlıdır. 8-10 yaş çocuklar için kendi başına hareket eden şeyler canlıdır. 11 yaş üst çocuklar sadece hayvanlar ve bitkilerin canlı olduğunu bilirler.
Sezgisel Dönem (4,5-7 yaş)
Çocuk karmaşık durumları deneyerek düşünür. Düşünce ve akıl yürütme noktasında halen sadece tek bir boyutu değerlendirebilir. Somut olarak düşünme kapasitesi gelişse de, zihin işlemleri sınırlıdır. Bir işleme yöneldiğinde, zihinsel becerisini uyum yönünde kullanır.
Somut İşlemsel Dönem (7-11 yaş)
Çocuğun okula başlaması ile eşzamanlıdır. Hacim, ağırlık, kütle korunum ilkeleri anlaşılmaya başlar. Tersine dönüştürme, çok boyutta düşünme, eşitlik kavramı, nesneleri sıraya koyma becerileri gelişir. Soyut sembolleri kullanır.
Bu dönemdeki en belirgin bilişsel özellik çoklu sınıflamadır. Boyut, renk ve şekil gibi 3 farklı boyutta sunulan nesneleri, herhangi bir özelliğe göre sınıflayabilir. Nesneleri ölçülerine göre sıraya koyabilir, örneğin büyükten küçüğe doğru. Bu dönemdeki çocuk, yaparak, yaşayarak, duyu organlarından gelen duyumlarla öğrenme eğilimindedir.
Soyut İşlemsel Dönem (11+)
Çocukta soyut düşünce başlamıştır, kavram oluşturabilir ve hipotez geliştirip, sistematik olarak test edebilir. Bir önceki bilişsel denge ortamından, bilmediği, yaşamadığı hipotezler kurma eğilimindedir. Zihin işlemleri, hipotezler ve öneriler üzerine kurulmuştur. Zamanın ve mekânın ötesinde olasılıklarla düşünerek, gerçeği buna göre yapılandırabilir.
Gözlem yapmadan, hipotezle sonuç çıkarma durumu olan soyut düşüncenin özellikleri:
1- gerçek ile mümkün olan arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi
2- bağdaştırıcı analiz yeteneği
3- öneri getirici düşünce yeteneği
4- hipotezlerle tümdengelim düşünce yeteneği
Ergenin mizah ve espri anlayışı, erişkin anlayışına ulaşmıştır. Ergen, mevcut kurallar dışında kendine özgü prensipler geliştirir ve başkalarından bağımsız özgün kurallar oluşturur. Sembolleri sembolize eder ve kelimeleri kendi anlamlarının ötesinde başka kavramlarla değerlendirir.
Derleyen:
Dr. Bora Küçükyazıcı
Aile Danışmanı-Nöroterapi Uzmanı
"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.
