Mide Nedir - Midenin Yapısı ve Görevleri

sindirim borusunun genişlemiş parçasıdır ve kese şeklinde bir organımızdır. Kaburgaların altında, karın boşluğunun sol üst kısmında bulunan mide üst kısmından yemek borusuna, alt kısmından da ince bağırsağa bağlıdır. Midenin yemek borusuna açılan üst kısmına mide ağzı, ince bağırsağa açılan alt kısmına mide kapısı denir. Bu iki delik ile midenin giriş ve çıkışı kontrol altına alınmıştır. Yenilen yiyeceklerin tekrar geri yemek borusuna kaçmaması gereklidir. Aynı şekilde midede yeteri kadar yoğrulmamış yiyeceklerinde bağırsağa geçmemesi lazımdır. Mide, yemek borusu ile aynı yapıdadır. Midenin iç yüzeyinde mukoza tabakası vardır. Mukoza tabakasında salgı yapan mide bezleri bulunur. Mide kasları ise enine, boyuna ve çapraz kaslar şeklindedir. Bunların hepsi düz kastır. En dışta da mideyi çevreleyen periton adı verilen dış zar bulunur. Mukoza tabakasından tüp şeklinde milyonlarca salgı bezi bulunur. Bu bezlerin salgıladığı sıvıya mide öz suyu denir. Mide öz suyu; hidroklorik asit, mukus, pepsinojen enzimi, lap enzimi, organik ve inorganik maddeler ihtiva eder. Hidroklorik asit, çok kuvvetli bir asittir. Mukus salgısı, mideyi hidroklorik asidin zararlı etkisinden korumakla görevlidir.
Mide, besinleri depolama, karıştırma ve sindirme görevi yapar. Gelen besinler önce midede depolanır. Kaslar vasıtası ile besinler karıştırılarak bulamaç haline getirilir. Mide salgısıyla kimyasal sindirim başlar.

Mide, sindirim sisteminin kese gibi genişlediği kısmıdır. Diyaframın altında, karın boşluğunun üst sol bölgesinde bulunur. Besinlerin geçici olarak depo edildiği, mekanik ve kimyasal sindirimin yapıldığı organdır. Mide, üst kısmından yemek borusuyla, alt kısmından ince bağırsakla bağlantılıdır. Midenin yemek borusuyla bağlandığı bölüme mide ağzı (Kardia); midenin ince bağırsakla bağlandığı bölüme de mide kapısı (Pilor) adı verilir.

Midenin Yapısı, Bölümleri ve Görevleri Nelerdir?
Mide ağzı, mide içeriğinin yemek borusuna geri dönmesini engeller. Mide kapısı ise mide içeriğinin onikiparmak bağırsağına kontrollü geçişini sağlar. Mide duvarının iç kısmında mukus ve sindirim enzimlerini salgılayan hücrelerin oluşturduğu mukoza tabakası bulunur. Ortasında da enine, boyuna ve çapraz yerleşmiş düz kaslar vardır. Dışında ise bağ doku tabakası bulunur. Mide ve karın boşluğundaki diğer organların üzeri periton adı verilen zarla örtülüdür.

Midenin çalışmasını vagus siniri ve gastrin hormonu düzenler. Besinler ağızda çiğnenirken vagus siniri, mide bezlerini uyarır. Buradaki hücrelerden gastrin hormonu salgılanır.

Gastrin hormonunun etkisiyle, mide bezleri mide öz suyu salgısını arttırır. Öz su içinde HCl, pepsinojen, az miktarda lipaz, sütle beslenen çocuklarda ise lap enzimi (renin) bulunur. Mide pH’sı 1,5 ile 2 civarındadır. Mide yüzeyinin asitli ortamdan korunması mide bezlerinden salgılanan mukus ile sağlanır. HCl, midede asidik bir ortam oluşturarak pepsinojeni aktif hâle getirir. Aynı zamanda mideye gelen bazı mikroorganizmaları da yok eder. Pepsin, midede protein yapısına sahip besinlerin kısmen kimyasal sindirime uğramasını sağlar.

Midede kimyasal sindirimin yanında mide kaslarının kasılıp gevşemesiyle besinlerin mekanik sindirimi de gerçekleşir. Bu sırada besinler midede bulamaç hâline gelir. Kimus adı verilen bu bulamaç mide kapısından (pilor) ince bağırsağa geçer.

Midenin görevi
Midenin en önemli görevi, gıdaları ayrıştırmak ve sindirimi kolay yapmayı sağlamaktır. Mide içinde gıdaların tutulması için, 2 kapakçık çalışır. Bu iki kapak kapandığında, mide içinde olan gıdalar asit ve enzimler yardımıyla karıştırılır. Mide içinde üretilen asit, sindirim için parçalama yaparken salgı bezleri çalışarak mideyi bu asitten korumak amaçlı mideyi kaplayan sümüksü bir tabaka oluşturur. Mide çok fazla asit oluşturursa, duvarlarından bir kısmında delikler oluşturabilir. Mide duvarında oluşan deliklerden korunmak için mide kendini korumaya alır. Mide değişik noktalarda kasılan üç kastan oluştuğundan yiyecekler parçalanır ve sindirim suları ile karışır. Midemiz hem mekanik hem de kimyasal olarak çalışır. Mekanik çalışması yaptığı kasılma hareketleri ve sıkıştırmadır. Kimyasal çalışma salgılanan asitlerle alakalıdır. Midemizin kapasitesi 0.5-1 litredir. Salgılanan mide suyu ise 1.5 litre kadardır.

Mide (Gaster, Ventriculus)
Mide diafragmanın altında, karın boşluğunun sol üst kısmında yer alan sindirim kanalının en geniş bölümüdür. Ösofagus ile duodenum arasında yer alır. Vücudumuzun epigastrik ve hipokondrium bölgesinde ve 2. bel omurları hizasındadır. Ön yüzün sağ tarafı karaciğerin visseral yüzü ve karın ön duvarıyla sol tarafı ise diafragma aracılığıyla sol akciğerin tabanı, kalp; 7, 8 ve 9. kaburga ve interkostal aralıklarla komşuluk yapar. Arka yüz diafragma, dalak sol böbrek, sol böbrek üstü bezi, pankreas ve transvers kolonla komşuluk yapar. Bu organlar, mideye uygun mide yatağı olarak adlandırılan çukurluğu oluşturur.
Midenin ön ve arka olmak üzere iki yüzü vardır. Ön yüzüne facies anterior, arka yüzüne facies posterior denir. Ön ve arka yüzleri curvatura majör, curvatura minör denilen iki eğrilikle birleşir. Curvatura minör midenin sağından cardia’dan başlayıp pylor’e kadar uzanan konkav bir eğriliktir. Curvatura majör midenin solundan cardia’dan başlayıp pylor’e kadar uzanan konveks bir eğriliktir. Curvatura minör’e göre daha büyüktür.
Midenin başlangıç yerinde ve bitiş yerinde iki açıklığı vardır. Ösofagus ile birleştiği deliğe ostium cardiacum, duedonum ile birleştiği deliğe ostium pyloricum denir. Her iki delik etrafinda içerik akışını kontrol eden sfinkterler bulunur. Ostium pyloricum etrafındaki sfinkter, ostium cardiacum etrafındaki sfinkterden daha güçlüdür. Midenin cardia deliğine yakın bölümüne fundus, pylor deliğine yakın bölümüne antrum denir.
Midenin şekli birçok faktör tarafından etkilenir. Bu faktörler; mide içeriği, vücudun pozisyonu, kişinin yaşı, mide kasının tonüsü gibi faktörlerdir. Midenin 1000-1500 ml’lik bir kapasitesi vardır.

Mide beş bölümden oluşur.
Pars cardiaca: Midenin ösofagusla birleştiği başlangıç kısmıdır.
Fundus gastricus: Midenin en üst bölümüdür. Kubbe şeklindedir ve içi genellikle hava ile doludur.
Corpus gastricum: Midenin önemli ve büyük olan gövde bölümü corpus gastricum olarak adlandırılır. Bu bölüm fundus ile antrum pyloricum arasındadır.
Pars pylorica: Midenin corpus bölümünden sonra gelen kısmıdır.
Pylorus: Midenin duodenumla birleştiği en alt kısmıdır. Etrafında düz kastan yapılmış m.sphincter pyloricus vardır. Bu sfinkter sinirsel uyarılarla kasılma ve gevşeme hareketleri yaparak besinlerin kontrollü olarak duodenuma geçmesini sağlar. Duodenumdaki besinlerin de tekrar mideye geçmesini önler. Mideyi duodenuma bağlayan kanala ostium pyloricum denir.

Midenin duvar yapısı aşağıdaki tabakalardan oluşmuştur.
Tunica mukoza (mukoza tabakası): Midenin iç yüzünü örten tabakadır. Mide mukozasında kıvrımlar (plicae-pilika) bulunmaktadır. Mukoza tabakasından mukus salgılanır. Ayrıca mide mukozasında kıvrımlı tubuler tip bezler bulunur. Bezlerden sindirim için gerekli HCL asit (hidroklorik asit), pepsin ve çeşitli enzimler salgılanır.
Tela submukoza: Kan damarları sinir ağı, lenf damarları ve lenfoid doku içeren gevşek bağ dokudan oluşmuştur.
Tunica muskularis: Üç katmandan oluşmuş kalın kas tabakasıdır. En dıştaki longitudinal, ortadaki sirküler ve içteki oblik seyirlidir. Bu diziliş midede peristaltik hareketlerin oluşmasında rol oynar. Sirküler kas tabakası ostium pyloricum etrafında sphincter pyloriyi oluşturur.
Seröz tabaka: En dış tabakadır ve peritondan oluşmuştur.

Midenin Bezleri ve Salgıları
Midenin boşluğa bakan iç yüzünü örten tek katlı prizmatik epitelle örtülü mukozada mukus salgılayan hücrelerden başka tubuler yapıda bezler bulunur. Mukozanın mukus salgısı ve bezlerin salgıları birleşerek mide özsuyunu oluşturur.
Mide bezlerinde dört tip hücre vardır. Temel hücreler pepsinojen, parietal hücreler, HCL asit ve intrinsik faktör, boyun hücreleri mukus, endokrin hücreler serotonin, entero- glukogon ve histamin salgılar.
Mide bezleri gastrik ve plorik bezler olarak iki gruba ayrılır.
Gastrik bezler: Glandula propria denilen bezlerdir. Mükoz hücreler, peptik hücreler ve paryetal hücrelerden oluşur. Midenin fundus ve korpus bölümlerinde görülür. Gastrit bezlerden hidroklorik asit, pepsinojen, intrinsik faktör ve mukus salgılanır.

• Hidroklorik asit (HCL): Pepsinojeni pepsin hâline ve bazı mineralleri emilebilir hâle getirir. Besinlerle gelen mikropları etkisiz hâle getirmek ve proteinlerin sindirimi için asidik ortam oluşturmak gibi görevleri vardır.
• İntrinsik faktör: B12 vitaminin emilimi için gereklidir. Paryetal hücreler tarafından salgılanır. Eksikliğinde pernisiyöz anemi görülür.
• Pepsin: Peptik hücreler tarafından pepsinojen şeklinde salgılanır. HCL tarafından pepsine çevrilir. Proteinlerin sindiriminde görev alır.
• Mukus: Sindirim yüzeyini nemli ve kaygan tutar. Mideyi HCL asidin ve enzimlerin zarar verici etkisinden korur.

Pilorik bezler: Mukozada bulunan bu bezler daha çok midenin pilora yakın antrum bölümünde bulunur. Plorik bezlerden gastrin hormonu, pepsinojen ve mukus salgılanır. Salgılanan mukus salgısı mide mukozasını asitten koruyucu etki yapar. Gastrin hormonu ise mide sekresyonunu kontrol eder.
Ayrıca mide sıvısında bulunan ve sindirimde rolü olan enzimler de vardır:

• Renin: Daha çok bebeklik döneminde salgılanır. Sütün kesilmesini önleyerek süt proteinlerinin sindirimini sağlar.
• Amilaz ve lipaz: Mide ortamında etkileri yoktur.

Mide otonom sinir sisteminin etkisiyle çalışır (plexus gastricus). Parasempatik sinirler mide hareketlerini, salgısını artırır ve sfinkter pyloricuyu açar. Sempatik sinirleri ise mide hareketleri ve salgısını azaltır. Mide sekresyonu sinirsel, hormonal ve intestinal uyarılarla salgılanır. 

Midede Sindirim
Midenin depo fonksiyonu, besinleri karıştırma fonksiyonu, sindirilmeleri ve emilebilmeleri için besinleri bağırsağa iletme fonksiyonları vardır.
Mide sindirim sisteminin en geniş organıdır ve alınan besinler depolanır. Besinlerin sindirilmesi için mide sıvısıyla reaksiyona girmesi ve karıştırılması gerekir. Besinler midenin peristaltik hareketleriyle karıştırılır.
Mide dolu iken her 20 saniyede bir peristaltizm yaparak katı ve sıvıyı birbirine karıştırır. Bu karışıma kimus denir. Meydana gelen karışım yavaş yavaş pilor bölümünden duodenuma geçer. Sıvılar mideyi katılardan daha hızlı terk eder. Bu süre yaklaşık 20 dakikadır. Kimus ise 1,5 saatte mideyi terk eder.

MİDEDE SİNDİRİM
Hayvanlarda mide sindirimi; midenin yapı ve görevine, alınan besinin tür ve özelliğine göre önemli ayrıcalıklar gösterir.
Evcil hayvanlarda morfolojik özelliklerine göre başlıca iki tip mide vardır;

• Basit mide (insan, karnivor)
• Bileşik mide

— Tek odacıklı (at, domuz)
— Çok odacıklı (ruminant)

Basit Mide
- İnsan ve karnivorların midesi basit mide grubundandır.
- Tek odacıklı olan bu midenin tümü glandulalarla kaplıdır.

Midenin Katmanları
T. Mukozadaki epitel örtünün altında geniş bir lamina propriası vardır. Burada mide bezleri bulunur, mide bezleri lamina propriadan lamina muskularise kadar uzanır.
T. Muskularis iki katmanlı düz kas hücrelerinden yapılmıştır. İçte sirküler dışta longitudinal tabaka bulunur. En kalın kas pilorusta bulunur çünkü pilorus sfinkterini oluşturacak sirküler katman çok kalınlaşmıştır. Longitudinal ve sirküler kaslar arasında pleksus myenterikus (Auerbachii), sirküler kas ile lamina muskularis arasında pleksus submukoza (Meissneri) denilen sinir ağları bulunur.
Bu pleksuslardan başka dış sinirleri de vardır; sempatikler ganglion coeliacum’dan, parasempatikler n. vagustan gelir.
T. Seroza en dıştan gevşek bağ doku olan peritonun visseral yaprağıdır.

Midenin görevleri

• Mide depo organı olarak, oldukça kısa sürede fazla besin almaya ve besindeki katı maddeleri sıvısal biçime getirmeye yarar.
• Mide hareketleriyle besinler sonuçta kimus halinde ve belirli aralıklarla duodenuma aktarılacak biçime sokulur.
• Alınan besinlerdeki ve tükürükteki kimyasal maddeler ve midenin sekretorik olayları sonucu besinler bir dereceye kadar kimyasal parçalanmaya uğrarlar. Bu hidrolitik sindirimde regurgitasyonla duodenumdan gelen bir kısım bağırsak içeriği de yardımcıdır.
• Midede intrinsik faktör denilen ve vitamin B12'nin emilimini sağlayan bir faktör meydana getirilir. Bu faktörün yokluğunda pemisiyöz anemi denilen kansızlık şekillenir.
• Mide, çeşitli ısı ve bileşimindeki besinlerin alınmasına uygun yapıdadır. Besinlerin ısısı, vücut ısısına yaklaştırılır.
• Midenin koruyucu bir organ görevi de vardır. Salgıladığı tuz asidi, ağız yoluyla mideye kadar gelebilen labil mikropları yok eder.

Mide Bezleri

• Kardiya bezleri (Gl.cardiaca): Mukus salgılayan tek tip hücrelerden kuruludur. Bikarbonat da salgılanır.
• Fundus bezleri (Gl.fundica)

— Collum hücreleri: Bezin mideye yönelik boyun kısmında bulunur. Buna intermedier müköz ya da mükoid hücre adı da verilir. Müsin salgılarlar.
— Principal hücreler: Bezin alt kısımlarını oluştururlar. Düzensiz sıralanmış bu hücreler koyu boyanan pepsinojen granülleri taşırlar. Süt emme dönemindeki yavrularda rennin bu hücrelerden salınır. Bunlara peptik hücre de denilir.
— Parietal hücreler: Tuz asidi salgılayan bu hücreler, bezin üst üçte birinde ençok, peptik hücrelerle karşılaştıkları orta ve dip kısımlarda ise daha az sayıdadırlar. Kenar hücre, oxyntic hücre de denilmektedir.

• Pilorus bezleri (Gl.pylarica): Mukoza salgılayan hücrelerle kaplanmıştır. Süt emen yavrularda az miktarda önce rennin, bir süre sonra pepsinojen salınır.
• Mide mukozasının her bölgesinde az miktarda argentaffin hücreler de vardır. Gastrin salgılarlar.

Mide Salgısı I
Mukoza epiteli ile bez hücrelerinin sekresyonları, besin kalıntıları ve epitel döküntüleri, müköz iplikçikler, tükürük ve duodenumdan geri gelmiş bağırsak suyundan oluşmuştur.
Bileşimi:

• Asit reaksiyon gösterir
• Tadı ekşidir
• Suludur
• Berraktır
• Kokusuzdur
• Opelesans (mavi parıltılı, şanjan) özelliktedir
• Özgül ağırlığı 1.002 - 1.006'dır
• Donma noktası -0.5, -0.60C'dir

Mide Salgısı II

• Reaksiyonu insan ve köpekte 0.80-0.98, domuzda 1.07-2.00, danada 1.38-3.91, erişkin sığırda 2.064.14, koyunda 1.94-5.56, pH 1-2'dir.
• Salgı miktarı, durumdan duruma değişir. Besinin türü, hayvanın ruhsal durumu ve uyarımın başlatılma yeri gibi etmenlere bağlıdır. İnsanda günde 3 lt kadar salgı oluşabilir.

— Fazla salındığında asit nitelikte ve sulu, az salındığında ise kıvamlı ve asitçe az bir salgı oluşur.

• Organik ve anorganik maddeler içerir. En önemlileri; müsin, enzimler, tuz asidi ve intrinsik faktördür.

Mide Salgıları
Müsin: Kardiya, pilorus bezi hücreleri ile fundus bezlerinin kollum hücrelerinden salgılanır. Mide yüzeyini tamamıyla kaplamaktadır. Midenin mekaniksel ya da kimyasal yolla zedelenmesi salgılanmasını artırır.
— Başlıca görevi; kimyasal, mekaniksel, ısısal faktörlere ve özellikle tuz asidi ile pepsin beraberliğinin sindirici etkisine karşı mideyi korumaktır. Alkali niteliktedir.

Pepsin: Fundus bezlerinin principal hücrelerinde meydana getirilen proteolitik bir enzimdir. Pepsinojen helinde sentezlenir. Pepsinojenin pepsine dönüşümü için tuz asidi gereklidir. Pepsin optimal pH 2.0'da çalışır. Proteinli maddeleri polipeptit ve peptonlara parçalar.

Rennin: Principal hücrelerden inaktif prorennin olarak salgılanan bu enzim labferment, chymosin gibi adlarla da anılır.

• Genç ruminantların midesinden salınır.
• Sütün pıhtılaşmasını sağlar. pH 5.0-5.5'de aktiftir.
• Sütün midede pıhtılaştırmasının temel amacı, sütün mideden geçişini yavaşlatarak, pepsinin etkisi için süre kazanmaktır.
• Rennin, özellikle sütün kazeinine etkiyerek parakazein ve süt albümozları şekillenir. Suda erir nitelikteki parakazein, kalsiyum ile erimeyen kalsiyum parakazeinatı oluşturur (süt pıhtısı). Parakazein, pepsin etkisiyle albümin ve paranükleine ayrılır. Bunlardan albümin peptonlara, paranüklein de paranüklein asidine çevrilerek suda erir hale getirilir.
• Albüminden zengin sütler; (insan, tektırnaklılar ve karnivorlar) rennin ve pepsin ile tamamen sindirilebilmektedir.
• Kazeinden zengin sütler; (inek, keçi, manda) bir kalıntı bırakırlar ki pseudonuclein denilen bu kısım suda erimez. 

Mide Salgıları
— Lipaz; mide lipaz aktivitesi ince bağırsaklara kıyasla daha önemsiz olduğu bilinmektedir başlıca aktivitesi tributyrin üzerinedir.
— Gastricsin; insan ve domuzda vardır. pH 2.8-3.2 arasında aktivite gösteren proteolitik bir enzimdir.
— Kathepsin; doku proteinazıdır. pH 3-5 arası aktivite gösterir.
— Gelatinase; domuzda bulunur.
— Ürease; bazı hayvanlarda bakteri kontaminasyonu sonucu görülür.
— Carbonic anhydrase; epitel döküntüsünden mide salgısına karışır.
— Mucolysin; mükolitik bir enzimdir.

Mide Salgıları
İntrinsik faktör: Parietal ve principal hücrelerde yapılırlar. Vitamin B12 ile kompleks oluşturur. Bu kompleks özellikle ileum mukoza hücrelerinde bulunan bir reseptöre bağlanır ve iri moleküllü olan B12 vitamininin emilimi böylece gerçekleştirilir.
İntrinsik faktör yokluğunda B12 vitamini yeterince emilemez ve pernisiyöz anemi denilen hiperkrom makrositer tipte bir kansızlık oluşur. İnsanlarda mide ülseri veya kanserinin ameliyatla tedavisinde sık sık görülmektedir.
Histamin, insülin, gastrin ve rezerpin; intrinsik faktör salınımını uyarır.

Mide Salgıları
Tuz asidi: Fundus bazlerinin parietal hücrelerinde yapılırlar. Mide özsuyundaki serbest HCl miktarı hayvan türlerine göre değişir
İnsanda %0.4-0.6, köpekte %0.5-0.6'dır. Domuzda %0.46, danada %0.13-0.36, kısrakta %0.14-0.21, keçide %0.044'dür
Tuz asidinin pH'sı 0.80-0.98'dir
Gastrin, asetilkolin, histamin tuz asidi yapımını artırır. 

Tuz Asidinin Oluşması I

• Parietal hücre içinde su, carbonik anhydrase (K.A) enzimi aracılığında H+ve OH' iyonlarına ayrılır.
• H+ aktif biçimde, hücrenin kanal sistemine verilir. ATP ile çalışan aktif transport olayında kanal sistemine verilen her H+ için kanal lümeninden bir K+ protoplazmaya alınır, yani H+ ve K+ yer değiştirir.

Tuz Asidinin Oluşması II

• Klor iyonu kandan sağlanır. Hücreye alınan Cl" yerine, elektriksel dengelenim yönünden HCO3" kana verilir.
• Klor, kanal sistemine potasyumla birlikte ve bir K+/CI" simport mekanizmasıyla verilir.
• Lümene verilen potasyum, kanal sistemine hidrojen veriliminde değerlendirilir.
• Protoplazmaya geçen K+, kandan gelen yeni Cl- ile kanal sistemine verilmek üzere, protoplazma ile lümen arasında dolaştırılır (K+ siklusu)

Tuz Asidinin Oluşması III

Kandan alınan Cl yerine kana verilen HCO3 parietal hücre protoplazmasında yapılır. Karbonik
anhidraz aracılığında H+ve OH-iyonlarına ayrılan suyun OH-yarımı, hücre metabolizması sonucu oluşan veya doku aralıklarından gelen karbondioksit ile birleşir.
OH + CO2=HCO3

Tuz Asidinin Oluşması IV

• Potasyumun kandan hücreye alınmasında hücre membranında bulunan ve yine ATP ile yönetilen aktif bir Na+ - K+ pompası rol oynar. Na+ kana verilirken, K+ hücreye alınır.
• Parietal hücrenin kanal sistemine getirilen H+ ve Cl- birleşir. Oluşan HCl ile diğer vücut sıvıları arasındaki izotonikliği sağlamak için bir kısım su, ozmoz ile arasındaki sistemine alınır. Böylece her hayvan türüne uygun yoğunlukta HCl sindirim olaylarına katılmak üzere mide salgısına karışır.