Kuasarlar ve Genişleyen Evren
Yasaklı
Kuasarlar
Konumları çok iyi bilinen bazı radyo kaynaklarının gözledikleri yerlerde optik galaksi bulunamamıştır. Bununla beraber, bazı hallerde radyo kaynağı ile aynı konumda olan sönük, yıldızımsı nesnelerin fotoğrafı çekilmiştir. Böyle bir nesne ilk kez 1960 yılında 3C48 numaralı radyo kaynağının bulunduğu yerde keşfedilniştir. Bu keşfi T. Matthews ve A. Sandage Amerikan Astronomi Derneği’nin 107. toplantısında aynı yıl açıklamıştır. Cambridge kataloğuna göre 3C48 olarak bilinen bu ilk nesneden sonra, 1963 de 3C273 ve 1967 ye gelindiğinde 10’un üzerinde benzer nesne gözlenmiştir. Bir yıldız gibi küçük göründüğünden bunlara “yıldızımsı nesne” (quasi- stellar object=quasar) adı verilmiştir. Kuasarlar şimdiye kadar gözlenebilen en uzak cisimlerdir.
Sponsorlu Bağlantılar
Evrenin gözlenebilir en uç sınırlarındadırlar. Hem optik hem de radyo bandında müthiş enerji yayarlar. Tipik bir kuasarın yaydığı enerji, Güneş’in enerjisinden 10 trilyon kez daha fazladır. Bu enerji patlama şeklinde yayılmaktadır. Böyle bir enerjiyi tek başına uzaya yayabilen bir cismin kütlesinin çok büyük olması gerekir ki bunun da Güneş’in bir milyar katı civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu nedenle kuasarların galaksi çekirdekleri olabileceği düşünülmektedir.
3C273 isimli radyo kaynağı araştırıldığında, kuasarın tayfı alınabilecek kadar parlak olduğu belirlenmiştir. Bu belirlemeden sonra kuasarların yüksek kırmızıya kayma gösterdikleri keşfi yapılmıştır. (Kırmızıya kayma, ışık yayan kaynağın gözlemciden göreceli olarak uzaklaşması sonucu söz konusu kaynaktan gelen fotonların daha düşük enerjilere veya daha düşük frekanslara olan kaymasıdır.) Eğer bu Doppler kaymasından kaynaklanıyor ise 3C273 bizden ışık hızının %16 sı bir hızla uzaklaşmaktadır.
Benzer şekilde 3C48 kuasarının da bizden, ışık hızının %37 si kadar bir hızla uzaklaştığı bulunmuştur. Galaksilerde bu kadar yüksek uzaklaşma hızı gözlenmemektedir. Uzaklaşma hızlarından, bize olan uzaklıkları Hubble yasası yolu ile tayin edilebilmektedir. Radyo frekanslarındaki müthiş aktivite, kuasarların çekirdeğinden periyodik olarak yüksek enerjili elektron bulutlarının atılması ile açıklanabilir.
Bununla beraber elektron bulutlarının çekirdekten dışarıya atılmasını sağlayan mekanizmayı besleyen enerji kaynağının ne olduğu tam olarak bilinmemektedir. Kuasarlardaki bu büyük enerji gereksinmesinin, merkezdeki büyük kütleli karadeliklerin çekimi sonucu merkeze düşen maddenin ortaya çıkardığı çekim enerjisi ile karşılandığı düşünülmektedir.
Daha önce, 3C48 ve 3C273 ün yüksek kırmızıya kayma gösterdiklerinden söz edilmişti. Genel olarak kuasarlar, yüksek kırmızıya kayma göstermektedir. Birçok kuasarda kırmızıya kayma miktarının 2 ve daha yüksek olduğu bulundu. Bu da kuasarların bizden uzaklaşma hızlarının ışık hızının %80 yöresinde olduğunu gösterir.
Genişleyen Evren
Bizden yaklaşık 15 milyar ışık yılı uzaklıktaki gök cisimlerinin uzaklık ölçümleri yapılabilmektedir. Uzaklık ölçümündeki bu sınır teknolojinin koyduğu bir sınırdır. Uzak galaksiler gözlendiğinde bizden uzaklaştıkları görülmektedir. Bu gözlemler ilk kez Hubble ve Lundmark tarafından 1920’lerde yapıldı.
Aynı yıllarda Hubble, ABD’de Mount Wilson Gözlemevi’nde yaptığı çalışmalarında birçok galaksinin uzaklıklarını tayin etti. Aynı galaksilerin uzaklaşma hızlarını da ölçtü. Ölçümlerini yaptığı 45 kadar galaksinin hızlarını uzaklıklarına karşı bir grafikte noktaladı. Bu grafiğin bir doğru olduğunu gördü ve hız ile uzaklık arasında aşağıdaki bağıntıyı elde etti.
V=H-d => Burada V, galaksinin bizden uzaklaşma hızı, d uzaklığıdır. H ise söz konusu eğimdir ve Hubble sabiti olarak bilinir. H sabitinin yaklaşık değeri 17 km/s/milyon ışık yılıdır. Bu demektir ki uzaklık 1 milyon ışık yılı artınca hız 17 km/s artar. V- d arasındaki bu bağıntı evrenin genişlediğini gösteren meşhur Hubble Yasasıdır.
Bu yasaya göre başka galaksi kümelerinde bir cisim bizden ne kadar uzakta ise küme ile beraber o kadar büyük hızla bizden uzaklaşmaktadır. Bir önceki kısımda kuasarların çok uzaklarda gözlendiğini söyledik. Büyük hızlarla bizden uzaklaştıklarını da belirttik. Bu sonuçlar da Hubble Yasasına uymaktadır.
Kaynak: Astom
Son düzenleyen nötrino; 5 Eylül 2015 20:47
