Gezegenler - Merkür - Sayfa 2

ATMOSFER
Bir gök cisminin atmosfer tutabilmesi, iki etkene; sıcaklık ve kurtulma hızına bağlıdır. Dünya, pek değişmeyen sıcaklığı ve saniyede 11,2 km lik kurtulma hızı ile kalın bir atmosfer tutabilmektedir. Ay ise 2,4 km olan kurtulma hızı yüzünden bu konuda başarısızdır. Merkür, saniyede 4,2 km lik kurtulma hızı, büyük olasılıkla sınır değere çok yakındır. Ancak Merkür gezegeni, çok sıcaktır. Sıcaklık arttığında atmosferdeki moleküllerin hızları artacağından, bu moleküllerin kaçma olasılıkları da artacaktır. Bu nedenle, Merkür, orta ağırlıktaki elementler içeren, son derece seyrek bir atmosfere sahiptir. Atmosferinin basıncı, 1 milibarın milyarda biri kadar bile değildir.

Merkür atmosferinde sodyum ve potasyum atomları hâkim durumdadır. Bunlar, gezegenin yüzeyinden gelmektedir. Atmosferindeki yoğunlaşmaları kullanarak, yüzeyindeki yoğunlaşmaların anlaşılabileceği düşünülmektedir. Bu ise Merkür'ün nasıl oluştuğu konusunda, bize hayati bir bilgi sağlayabilirdi. Ne yazık ki sodyum ve potasyumun çoğu dönüşüme uğramıştır. Yüzeyinde ortaya çıkanlar, belli bir zaman atmosferde uçarak, yüzeye dönmektedir. Ayrıca sodyum ve potasyumun tamamı, sadece Merkür'den değil, bir kısmı da çarpan meteoritlerden gelmektedir. Tüm atmosfer yüzey sistemi, oldukça karmaşıktır. Merkür uzmanları arasında, atmosfer bileşimi ve dinamiği konusunda hararetli bir tartışma vardır.

MERKÜR'ÜN GİZEMLİ MANYETİK ALANI
Mariner 10'nun ölçümleriyle, Merkür'ün, manyetik alanının kanıtlanması şaşırtıcı olmuştur. Çünkü daha önce, küçük gezegenlerin manyetik alana sahip olamayacağı düşünülüyordu.

Merkür'ün manyetik alanı, Dünya'nın manyetik alanının bir minyatürüdür. Ancak, kutupları, Dünya'nın manyetik kutuplarına göre terstir. Yani kuzey manyetik kutbu, gezegenin coğrafi güney kutbuna karşı gelmektedir. Dünya'nın manyetik alanının yüzde biri gücüne sahiptir.

Merkür'ün manyetik alanı, Güneş rüzgârı ile gelen parçacıkları, yakalayıp gezegen çevresinde tutacak kadar güçlü olmadığı için, Van Allen kuşakları yoktur. Manyetik eksen, dönüş eksenine göre 14 derece daha eğiktir.

Merkür'ün çekirdek sıcaklığının, bir manyetik alan oluşturmak için gerekli olan sıvı demir kütlesini barındırmaya izin vermeyecek kadar düşüktür. Bu nedenle, bugün gözlenen manyetik alan, gezegen içindeki aktif bir manyetik dinamo tarafından sağlanmıyor. Çok önceleri mıknatıslanmış olan katı haldeki çekirdek tarafından sağlandığı sanılıyor.

Merkür yüzeyi ile ilgili tüm bilinenler, aslında tek bir uzay aracının; yani 1973 ve 1974'te üç ölçüm yapmış olan Mariner 10'un gönderdiği verilere dayanmaktadır. Böylece, sadece bir yarım küresini görüntüleyebilmiştir. Bugün bile Merkür yüzeyinin, ancak % 45'nin haritası çıkarılabilmiştir. Ancak geri kalan kısmının da bundan çok farklı olabileceği sanılmamaktadır.
Merkür yüzeyinin en dikkat çeken özelliği, tüm gezegen üzerine dağılmış olan irili ufaklı çarpma kraterleridir. İlk bakışta, Ay yüzeyine benzeyen bu görünümün, daha dikkatli bir incelemeyle birçok farklılıklar içerdiği anlaşılmaktadır.
Merkür yüzeyindeki oluşumlar ve büyük kraterlerin çoğu, Güneş Sistemi'inde büyük çarpışmaların sürdüğü 4,5 ile 3,8 milyar yıl öncesinde oluştuğu düşünülmektedir. Güneş Sistemi, 3,8 milyar yıl öncesinden günümüze kadar büyük çarpışmaların sıklığı azalmıştır.

Merkür üzerindeki en büyük çarpışma izi, 1300 km çapındaki Caloris Havzasıdır. Bu dev lav denizi, 100 km çapındaki bir gökcisminin çarpması ile gezegenin manto tabakasından yüzeye çıkan sıvılaşmış materyal ile oluşmuştur.
Ayrıca düzlükler üzerinde, yüzlerce kilometre uzunluğunda ve yüksekliği 2-3 km yi bulan kırıklar dikkati çeker. Bunlara, gezegenin soğuması sırasında, büzüşmesinin neden olduğu sanılmaktadır. Kırıkların, bazı kraterlerin içinden de geçmeleri, krater oluşum döneminden daha sonra meydana geldiklerini düşündürmektedir.

Gezegen yüzeyinin en dışta kalan birkaç metre kalınlığındaki kısmının, Ay yüzeyindekine benzer biçimde, çok küçük göktaşlarının milyarlarca yıldır süren bombardımanıyla oluşmuştur. Bu, ince toz haline gelmiş regolit tabakasıdır. Aynı Ay'da gözlendiği gibi az sayıdaki genç kraterin, ışınsal olarak kendilerini çevreleyen parlak beyaz çizgilerin ortasında yer aldığı görülmektedir. Bu çizgiler, çarpma sırasında, kirli regolitin üzerine sıçrayan taze materyal ile ilişkilidir. Erozyona neden olacak uygun bir atmosferi yoktur. Merkür yüzeyindeki kütle çekim kuvveti Ay'ın iki katıdır.

Merkür Hakkında İlginç Bilgiler

• Güneş’e en yakın gezegen olan Merkür’ün M.Ö. 3000 yılında Sümerler tarafından ilk defa gözlemlendiği düşünülmektedir.
• Merkür’de bir yıl 88 gün sürer, bir Merkür günü ise 176 Dünya gününe eşittir.
• Merkür, 4,879 kilometrelik çapıyla Güneş Sistemi’ndeki en küçük gezegendir.
• Merkür küçük bir gezegen olmasına rağmen Güneş Sistemi’nde Dünya’dan sonra en yoğun gezegendir.
• Merkür Güneş etrafında çok hızlı döndüğünden adını tüccarların tanrısı ve Roma tanrılarının habercisi olan “Mercury”den almıştır.
• Merkür’ün yerçekimi Dünya’dakinin yüzde 38’ine eşittir.
• Merkür, Güneş’e en yakın gezegen olsa da Güneş görmeyen tarafında ısı -170°C’ye kadar düşmektedir.
• Gezegenin hacminin yüzde 40’ını demirden oluşan çekirdeği oluşturmaktadır.
• Merkür’ün çok ince bir atmosferi ve zayıf bir manyetik alanı vardır.
• Şimdiye kadar sadece iki uzay aracı gezegeni ziyaret etmiştir.
• Merkür yüzeyinde diğer gezegenlerden daha çok krater bulunmaktadır.

Merkür'ün Keşfinde Kullanılacak Uzay Aracı BepiColombo!

Güneş’e en yakın gezegen konumunda bulunan Merkür hakkında daha detaylı bilgilere ulaşmak için BepiColombo adlı uzay aracının kullanılması planlanıyor. İlgili uzay aracının 2018 yılında, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve Japon Uzay Ajansı‘nın (JAXA) ortak projesi kapsamında uzaya gönderilmesi bekleniyor. Uzay aracı, "Mercury Planetary Orbiter" (MPO) ve "Mercury Magnetospheric Orbiter" (MMO) adı verilen iki uydudan oluşuyor. Araç, 2024 yılından itibaren Merkür’ü farklı mesafelerden incelemeye başlayacak.

Merkür, sistemin en küçük gezegeni. Güneş’e en yakın gezegen. Güneş etrafındaki yörüngesi ise istikrarlı değil, sürekli genişliyor. Jüpiter ise yavaş yavaş Merkür’ü yörüngesinden çıkarıyor. Söz konusu gezegenin yüzeyi de Ay’ın yüzeyine benziyor. Kraterlerin varlığı geçmişte şiddetli meteor ve asteroid çarpmaları yaşandığını gösteriyor. Bazı kraterler ise yüzlerce kilometre çapında. . Şimdiye kadar Merkür civarına 2 uzay aracı gönderildi. Sonuncu araç, NASA’nın Messenger uzay aracıydı. Messenger, gezegen etrafında 4 bin tur attı ve 250 binden fazla fotoğraf gönderdi. 2015 yılında ise yakıtı bittiği için planlandığı gibi gezegen yüzeyine çarptı.

Merkür oldukça sıcak bir gezegen niteliği taşıyor ancak yıldıza yakın bir gezegenden beklenecek kadar da kötü değil. Venüs, Merkür’den daha sıcak. Bunun nedeni ise Merkür’ün Venüs’ün aksine bir atmosfere sahip olmaması ve ısının tekrar geri yansıtılması. Isı farklılıkları -170 derece ile +425 derece arasında değişiyor. Hiçbir gezegende böylesine bir fark mevcut değil. Bu bağlamda Merkür’e gönderilen uzay araçlarının bazı koşullara karşı dayanıklı olmaları gerekiyor. Özellikle aşırı ısı farklılıkları mühendisleri ve uzay aracını inşa edenleri zorluyor. Bu kritere göre Merkür’de yaşama uygun koşullar bulunmuyor.