MUAMMA a (ar ta'miye'den muramma).
1. Esk. Anlaşılması güç söz, bilmece: "Zanneder âşıkı divane muammâ söyler" (Y. K. Beyatlı).
2. Zor anlaşılır, çözümlenmesi güç şey
—Ed. Karşılığı Tanrı'nın sıfatlarından biri (cebbar, settar vb.) ya da bir insan adı olan manzum bilmece. (Bk. ansikl. böl.). || Muamma asma, halk edebiyatında manzum bilmece düzenleyerek çözülmesi için âşık kahvesinin duvarına asma. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Divan edebiyatında muamma, bir devlet büyüğünün, ünlü bir din ya da tasavvuf adamının, daha yaygın olarak da şairin sevgilisinin (mahbup) adını kapsar. Örn.: "Bende yok sabr ü sükûn sende vefadan zerre. İki yoktan ne çıkar fikr edelim bir kerre" (Nabi). Farsçada olumsuzluk ve yokluk bildiren ("sız” anlamına gelen) "na” ve "bi” öneklerinin bir araya gelmesinden "Nabi” adı çıkmaktadır. Divan edebiyatında, insan adı dışında, başka şeyler üzerine düzenlenen bilmeceler de vardı; bunlara lugaz adı verilirdi.
Muamma, ilkin fars edebiyatında, ora dan öğrenilerek türk divan edebiyatında düzenlenmiştir. Her iki edebiyatta da muammanın düzenlenmesi ve çözülmesi kurallarını anlatan kitaplar yazılmıştır. Türk edebiyatında Edirneli Emrullah Emri (öl. 1574), muamma yazmayı meslek haline getirmiştir. Bu yolda ürün veren şairler, yazdıkları muammaları divanlarının sonunda “muammiyat" (muammalar) genel başlığı altında toplamışlardır.
•
Muamma asma. Halk edebiyatında muamma, yalnız insan adları üzerine değil, başka şeyler üzerine de düzenlenir. Bir köye, kasabaya, şehre giden bir âşık (saz şairi), çözülmesini istediği bir muammayı, âşıkların uğradığı kahvenin ya da hanın duvarına asar, bunun çözülmüş biçimini kapalı bir zarf içinde kahveciye ya da hancıya bırakır; muammayı çözene verilmek üzere bir ödül konurdu. Muammayı asan âşık belli günde kahve halkına muammayı çözen olup olmadığını nazımla sorar; eğer yoksa, kendisi yine nazımla çözer; eğer başkası tarafından çözülürse, zarf içindeki çözümle karşılaştırılır; toplanan “saçı" (bahşiş) bölüşülür; karşılıklı şiirler okunur, eğlence düzenlenirdi. Örn. "Anasında yok babasında var / Kardaşında yok bacısında var/Anaya değmez babaya değer/Değere değmez değmeze değer / Vallaha değmez bi İlaha değer"
("ana", "kardeş” sözcüklerinde olmayan, baba", "bacı" sözcüklerinde bulunan, "b" harfidir. "Ana”, “değer”, “yallah” sözcükleri söylenirken birbirine değmeyen, “baba", "değmez”, “billah" sözcükleri söylenirken birbirine değen ise “dudak" tır).
Kaynak: Büyük Larousse
Muamma Nedir?
