Tekerleme Nedir?

1 . Tekerlemek işi.
2 . Çoğunlukla basmakalıp söz:
"Bazısının konuşması, tekerleme hâlinde tekrar ettiği birkaç kelimeden ibarettir."- R. N. Güntekin.
3 . Birbiriyle uyumlu hazır söz kalıbı:
"Çocuklar, türkülü bir tekerleme ile karşılarlar leyleklerin gelişini."- N. Cumalı.
4 . edebiyat Çoğunlukla, masalların genellikle başında bulunan "Bir varmış bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde." gibi uyaklı giriş veya ara sözler:
"Tekerlemelere, bilmecelere gelince bence bunlar aydınlık şeyler. Anlaşılmaz gibi görünmeleri zihni çeşitli anlamlar üzerinde dolaştırmalarından geliyor."- S. Birsel.
5 . edebiyat Saz şairleri arasında yapılan deyiş yarışı.
6 . tiyatro Orta oyununda, özellikle Kavuklu'nun kullandığı sözler.

-Arabanın tekeri çıkmış adam tekerciye gitmiş tekercide teker kalmamamış başka tekerciye gitmiş tekercilerde teker kelmayınca tekersiz araba olmuş

-Bir berber bir berbere bre berber beri gel diye bar bar bağırmış.
Bizde bize biz derler, sizde bize ne derler?
Gül dibi bülbül dili gibi,gül dibi bülbül dili.

-Adem madene gitmiş madende badem yemiş madem Adem madende badem yemiş peki niye bize getirmemiş

-Bu masayı muşambalamalı mı muşambalamamalı mı?

-İt iti itti, bit iti itti, it biti itti. Bit gitti, it gitti. İtti, bitti, gitti.

-Kırk kanatlılardan Kırklarelili kırkayak kıkırdayarak kırık kırak yerken kırık kanadına kırıntılar döküldü.

-Sizin damda var beş boz başlı beş boz ördek, bizim damda var beş boz başlı beş boz ördek. Sizin damdaki beş boz başlı beş boz ördek; bizim damdaki beş boz başlı beş boz ördeğe: "Siz de bizim gibi beş boz başlı beş boz ördeksiniz." demiş.

-Şu duvarı badanalamalı mı badanalamamalı mı?
-Şu köşe yaz köşesi, şu köşe kış köşesi, ortada su şişesi
-Kartal kalkar dal sarkar, dal sarkar kartal kalkar.

TEKERLEME a.
1. Tekerlemek eylemi.
2. Genellikle basmakalıp bir nitelik kazanmış söz, sözler.

—Ed. Masalın uygun yerlerinde kullanılan kalıplaşmış sözler. (Bk. ansikl. böl.) || Masalın başında şaşırtıcı, güldürücü olayların anlatıldığı bölüm. (Bk. ansikl. böl.)

—Sey. oy. Ortaoyununda söyleşme bölümü içinde yer alan ve Kavuklu'yla Pişekâr'ın karşılıklı konuşmasına dayanan bölüm. (Arzbar adı verilen takdim bölümünden sonra gelir. Bu bölümde Kavuklu, Pişekâra aralarında geçmiş gibi hayali bir olay anlatır; birbirini izleyen nükte ve cinaslarla asıl oyuna hazırlık yapılır. Ortaoyununda bedesten, helva, dilenci, telgraf, nargile, ördek, tramvay, darphane vb. adlar taşıyan çok sayıda tekerleme vardır.)

—ANSİKL. Masalcı uygun yerlerde belirli tekerlemeleri kullanır. Örneğin masala başlarken "Bir varmış bir yokmuş...", bitirirken "Gökten üç elma düşmüş..." şeklindeki tekerlemeleri yineler; masal kahramanlarının yolculukları "Az gitmiş uz gitmiş..." diye anlatılır vb.

• Masalın başında, asıl masaldan önce yer verilen tekerlemeler akıl ilkelerine, doğa kurallarına alabildiğine yan çizer; abartmalı çelişkileri sergiler: tası olmayan hamamcının kubbesi olmayan hamamında develer top oynar; çakmağı olmayan tüfekle doğmamış tavşan avlanır vb. Tekerlemeler baş uyaklar ve uyaklara, ses yinelemelerine, özgür çağrışımlara dayanır; bir bakıma gerçeküstücü şiire yaklaşır.