Peştamal Nedir?

Hamamda belden aşağısını örtmek için kuşanılan veya çalışırken elbiselerin kirlenmemesi için belden itibaren sarılan dokuma bezdir. İpekli olanlarına Futa denir.

Sponsorlu Bağlantılar

Yapısı

Peştemal renkli çubuklu desenli olur. keten ya da pamuk ipliğinden dokunur. Boyu bir metreden uzun eni 75-80cm kadardır. Eskiden peştemallarıniki ucuna enlemesine işlemeler yapılırdı. Tümüyle sırma işlemeli peştemallar de vardır. Bazı peştemallar ise, üstlerine beyitler yazılarak süslenirdi. Farklı şekillerde kullanılır. Anadolu peştemalının birinci kullanılış biçimi hamam peştemalıdır. Kadın erkek olarak ayrılır. Erkekler belden aşağı, kadınlar koltuk altlarından itibaren kullanırlar. Enleri daha geniş, kenarları püsküllüdür. Diğer kullanılış şekli ise giysilik peştemallardır. Çeşitli yörelerde dolay peştemal olarak adlandırılan bu tür, genellikle çizgili, desenli, pamuklu dokumalardır. Tarlada, bahçede, evde, pazarda önlük olarak kullanılır. Renk ve ölçüleri yöreye göre değişir.

Tarihi

Dikdörtgen şeklinde dokuma bir bez olan peştemal en ilkel giysilerdendir. Örneğin Mısır Medeniyetlerinden günümüze kalan rölyeflerde giyim biçimi, kalçaların etrafına sarılan dört köşe peştemaldır. İnsanlığın başlıca giyim eşyası olarak doğan peştemal giderek hem şekil değiştirmiş hem de çeşitlenmiştir. Osmanlı döneminde esnaf localarında bir zanaatı öğrenenler çıraklık ve kalfalığa geçtikten sonra usta olacakları zaman bir peştemal kışanma töreni düzenlenirdi. Peştemal kuşandıktan sonra atrı dükkan açmak isteyen usta tutacağı yerin durumuna göre mal sahibine peştemallık denen bir para öderdi.

PEŞTAMAL a. (fars. dest ve mSTdan dest-ma).
1. Hamamda örtünmek için kullanılan uzun ve enli dokuma örtü.
2, Kimi zanaatlarda iş başındayken bele bağlanan dokuma örtü.
3. Kimi yörelerde başa örtülen dokuma örtü.
4. Peştamal kuşanmak, bir zanaatta usta olmak.

—Giy. Dolay peştamal ya da dolaylık peştamal, dış giyim olarak kullanılan ve iki parçadan oluşan peştamallarda, vücudun alt bölümüne sarılan parça. (Bazı yörelerde önlük olarak kullanılan peştamallara da bu ad verilir. Genellikle pamuk ipliğinden dokunur.) || Futa peştamal - FUTA. || Hamam peştamalı, hamamda, vücudun nemini almak için kullanılan, genellikle pamuk ipliğinden dokunmuş peştamal. (İpek ipliğinden dokunanları da vardı. Bunlar kurulandıktan sonra sarınmak için kullanılırdı.) || Makaslı peştamal, üzerindeki makas biçimli desenler nedeniyle bazı futa peştamallara verilen ad. Taraklı peştamal da denir. || Tahtalı peştamal, üzerinde enlemesine renkli ve kalınca bantlar bulunan peştamala, bazı yörelerde verilen ad.

—Kur. tar Peştamal kuşanmak, bir loncaya bağlı esnafın, kalfalıktan ustalık aşamasına geçerken, düzenlenen özel bir törenle ustalık simgesi olarak beline peştamal bağlanması. (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Giy. Keten, ipek ya da pamuk ipliğinden dokunan dikdörtgen biçimli bir kumaş parçası olan peştamal, eski çağlardan bu yana bir örtünme ve giyim aracı olarak kullanılmıştır. Hamamda kurulanmak amacıyla, önlük ya da bir tür üst giyim olarak kullanılır. Hamam peştamalları suyu emmesi için pamuk ipliğinden dokunur. Genellikle çubuklu ya da karelidir ve dar kenarlarına kendi ipliğinden püskül yapılır, ipekten dokunan hamam peştamalları, kurulandıktan sonra sarınmak içindir. Eskiden bir tür gösteriş öğesi sayılan bu tür peştamallar günümüzde yerini daha işlevsel olan pamuklu peştamallara bırakmıştır. Bazı yörelerde, özellikle Karadeniz bölgesinde, peştamal kadınlara önlük işlevi görür Geniş kenarından bele dolanan bu peştamalların renkleri yörelere göre farklılıklar gösterir. Çoğunluğu çubukludur ve çubuklarda kullanılan renklerden bunu takanın hangi yöreden olduğu anlaşılır. Anadolu’nun bazı yörelerinde peştamal bir dışarı giysisi olarak da kullanılır. Bu tür peştamallar iki parçalıdır ve birisi bele dolanır, öteki başa alınır. Yakın zamana değin, daha çok el tezgâhlarında dokunmasına karşın bugün fabrikalarda da peştamal üretilmektedir.

—Kur. tar. Fütüvvet örgütlerindeki "şet” bağlama geleneği, fütüvvetin bir uzantısı olan loncalarda peştamal kuşanma biçimini aldı. Bir loncaya bağlı olan zanaat, çıraklık ve kalfalık dönemlerini başarıyla tamamladıktan sonra ustalığa geçerken bu tören yapılırdı. Törende, peştamal kuşanacak olanın ustası ve o zanaatın önde gelenleri kalfayı bir sınavdan geçirirler, kalfa sınavı kazanırsa beline peştamal kuşatılır ve böylelikle kalfalıktan ustalık düzeyine geçmiş olurdu. Tören sırasında loncaya bağlı olanlar birlikte yemek yer, çeşitli eğlenceler düzenlerlerdi.