PARMAKLIK a. Ahşap ya da metal küçük dikmelerin aralıklı olarak birleştirilmesiyle oluşan ve bir açıtı kapatmaya ya da iki mekânı ayırmaya yarayan kafes: Bir cezaevinin pencere parmaklıkları. Gişe parmaklığı. Parmaklık gerisinden konuşmak. (Bk. ansikl. böl.)
—Demire. Parmaklık demiri, bir parmaklığın üst bölümünü süsleyen sivri uçlu demir. || Parmaklık kuşağı, bir parmaklığı oluşturan dikmeleri birleştirmeye yarayan demir başlık.
—istihke. Asma parmaklık, Ortaçağda, tahkimli bir yapının giriş kapısını korumak amacıyla yerleştirilmiş, dikey olarak hareket edebilen, tahtadan, daha sonraları metalden parmaklık.
—Sey. oy. Ortaoyununun sergileneceği alanda, izleyicilerle oyun yerini birbirinden ayıran bölme. (Genellikle yarım metre uzunluğundaki kazıkların arasına ip dolayarak yapılır.)
—Spor. Okçuluk sporunda kirişi çekip bırakırken parmakları korumak amacıyla kullanılan araç.
—Tıp. Mikrop kapmış ya da yaralı bir parmağı korumak amacıyla örtmeye yarayan ya da hekimler tarafından, başta göden- bağırsağı (tek parmaklı parmaklık) ve dölyolu (iki parmaklı parmaklık) muayeneleri olmak üzere çeşitli incelemelerde kullanılan kılıf. (Parmaklık, kullanım amacına göre kauçuk, deri ya da plastik maddeden yapılır.)
—ANSİKL. Türk mimarlığında cami, medrese, türbe, çeşme, şadırvan ve sebillerin yanı sıra saray, köşk ve konutlarda da ahşap, taş ya da demir parmaklıkların güzel örnekleriyle karşılaşılmaktadır. Ahşap yapıların parmaklıkları genellikle ahşaptan, kâgir binalarınkiyse taş, demir ya da tunçtandır. Pencere parmaklıkları çoğunlukla yuvarlak demir çubukların birbirini dikey kesmesinden meydana gelen kare boşluklar biçimindedir ve çubukların kesiştiği bölümler, demir takozlarla güçlendirilmiştir (Bursa Ulu camisi, İstanbul Ba- yezit camisi vd.). Bu tür parmaklıkların birbirine geçmeli, geometrik ya da uçları kıvrık halkalı motiflerden (zülbahar) oluşan örnekleri de vardır (İstanbul Atikalipaşa camisi, Mimarsinan türbesi, Yeni cami, Topkapı sarayı Kubbealtı vb.). Camilerin hünkâr ve müezzin mahfilleri de gösterişli parmaklıklarla çevrelenir XVIII. yy.'dan sonra dönemin beğenisine uygun olarak barok ve rokoko süslemeli parmaklıklar yaygınlaşmıştır (Nuruosmaniye külliyesi sebili). Fatih Nakşidilvalidesultan sebili empire (ampir) üsluptaki parmaklıklarıyla dikkati çeker. Mehmet ll'nin (Fatih) türbesinde, sandukayı çevreleyen parmaklık da belirtilmesi gereken örneklerdendir. Geleneksel türk evinde özellikle ahşap parmaklıklar yoğun olarak kullanılmıştır (pencereler hayatın çevresi, seki altı ile seki üstünü ayıran bölmeler vb.).
Kaynak: Büyük Larousse
Parmaklık Nedir?
