OYMAK g. f.
1. Bir şeyi oymak, keskin, sivri uçlu bir araçla ondan parçalar koparıp atarak bir çukur, bir delik oluşturmak: Toprağı oyan köstebekler. Kabak oymak.
2. (Bir şeye) desen oymak, özel araçlarla kazıyıp yontarak bir nesnenin yüzeyinde belli desenler oluşturmak. Tahtaya laleler oymak.
3. Bir şeyi oymak, doğal etkenlerden söz ederken, aşındırıp çukurlar oluşturmak: Kayaları oyan dalgalar.
4. Bir kimsenin beynini oymak, bir ağrı ya da gürültü sözkonusuysa, o kimseyi çok rahatsız etmek.
5. Kol. yaka vb. oymak. kumaş, deri vb. bir şeyi bir girinti oluşturacak biçimde kesmek.
6. (Bir kimseyi) oymak, bir kimseye zarar vermek (tehdit amacıyla söylenir): Sözlerine dikkat et. oyarım seni.
—Güz. sant. Taş, ağaç, metal vb. maddelerin yüzeyini özel aletlerle oyarak biçimlendirmek, süslemek.
—Metalürj. Metal bir eşyayı kuyumcu kalemi ya da başka bir alet kullanarak işlemek, süslemek. || Metal bir parçayı oymak. bu parça üzerinde bir çukur oluşturmak.
—Mutf. Bir sebze ya da meyvenin içini harç ile doldurulmak üzere boşaltmak.
♦
oydurmak ettirg. f. Bir şeyi oydurmak, onun oyulmasını sağlamak, oymak eylemini yaptırmak.
♦
oyulmak edilg. f. Oymak eylemine konu olmak: Oyulmuş taşlardan tespih yapmak. Patlıcanlar iyice oyularak içi doldurulur. Mermer üzerine lale desenleri oyuldu. Başım çok ağrıyor, sanki beynim oyuluyor. Yakanın biraz daha oyulması gerekiyor.
OYMAK a. Aynı bölgede yaşayan ya da birlikte göç eden, yönetim biçimleri, dilleri, dinsel inaçları ortak aynı soydan gelen ailelerin oluşturduğu obadan büyük, boytan küçük topluluk.
—Astrofiz. Yıldız oymağı, oluşturdukları yıl- dızlararası madde içinde uzanan, genç ya da oluşum dönemindeki dağınık yıldızlar topluluğu. (Bk. ansikl. böl.)
—ize. Öbaların birleşmesiyle oluşan izci kuruluşu. (16-32 izciden oluşur.) || Oymak beyi, oymak kursunu bitirmiş yönetici. (21 yaşından büyük olması gerekir.) [Oymak başı da denir.]
—Tar. Türkmen ulusunu (Oğuzlar) oluşturan her bir bölüm. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Astrofiz. Yıldız oymaklarının varlığı, ermeni asıllı gürcü astrofizikçi Ambartsumyan tarafından, yıldızların gökyüzünde tayf tiplerine göre dağılımını incelerken ortaya çıkarıldı. Oymakların kümelerden’ farkı, bulundukları bölge içinde yıldız yoğunluklarında zorunlu olarak bir artış göstermemeleridir. Bunlar, genellikle, çekirdek adı verilen bir ya da daha çok açık kümeyi çevreleyen ve bu çekirdekten saniyede yaklaşık, on kilometre düzeyindeki hızlarla uzaklaşan yıldızlar gibi görünür. Oymaklar, içerdikleri yıldızların büyük çoğunluğunun tayf tipiyle adlandırılır: OB oymakları (çok parlak, mavi yıldızlar), T oymakları (t Taun tipi kırmızı yıldızlar). Yıldız evrimi kuramı, bir oymağın yıldızlarının, çekirdeğin yıldızlarıyla aynı zamanda oluştuklarını ve bu çekirdekten yavaş yavaş ayrıldıklarını ileri sürer.
—far. Oymaklar, anayurtları olan Orta Asya'da mevsimine göre yaylakla kışlak arasında sürekli harekat halinde bulunan ko- nargöçer ya da yarı konargöçer türkmen boylarıydı. Oymak halkı genellikle hayvancılıkla geçinir, zamanının büyük bölümünü sürülerine otlak bulmak için değişik konaklarda geçirirdi. Çabuk kurulup çabuk kaldırılacak nitelikte olan ve "yurt" denen çadırları genelde üçe ayrılırdı: keçi kılından dokunmuş, direkli kara çadır; pamuktan dokunmuş ya da keçeden yapılmış devirli çadır; "alaycık" ya da “alacık” adıyla anılan ve koyun kılından döverek yapılan keçe çadır. Çadırların kendilerine özgü bir iç bölümü vardı. Bunların direklerine "cağ", erzak konmak için ayrılmış yerine "sitil" denirdi. Oymağın yaşamında binek ve yük hayvanları önemli bir yer tutar, oymak halkı giyim eşyasından çuvalına kadar her şeyini kendi dokurdu. Böylece kendine yeterli olan oymak halkı, içine kapalı bir ekonomik yaşam biçimi sürdürürdü. Çobanlıktan arta kalan zamanlarını geçimlik el sanatlarıyla uğraşarak değerlendirirlerdi. Her oymağın başında bir bey bulunur, beyler ihtiyarlar kurulunun oyları alınarak seçilirdi. Oymaklar genellikle beylerinin adlarını alırlar ve bu adla anılırlardı. Türkmen boyları anayurtlarından Ön Asya'ya göçtükten sonra, özellikle İran’da kurulan Safevi devleti, askeri açıdan bu oymaklara dayalı bir düzenle yönetildi. Oymak beyleri devletin en üst askeri konumlarına yükselebilen kişiler olarak yönetimde önemli roller oynadılar. Öte yandan, osmanlı topraklarına göçen oymaklar devletçe raiyet (vergi yükümlüsü halk) sayıldı. Konya yöresine yerleştirilen oymaklar Karaman’ atı diye anılan ve dünyanın her yerinde aranan cins atlar yetiştirdiler. Bunlar vergilerini yetiştirdikleri atlardan ödedikleri için “at çeken" adıyla anıldılar. Osmanlı topraklarında yaşayan oymaklarca seçilen beylere ancak hükümet tarafından onaylandıktan sonra beylik beratı verilirdi. Oymağını yönetmekte ya da vergisini göndermekte geciken bey, bölge voyvodasınca azledilir, yerine bir yenisi seçilirdi. Batı ve Güney-batı Anadolu'da yaşamlarını sürdüren konargöçer oymaklar, XVI. yy.’dan sonra "yörük” adını aldılar. Yeniçeri ocağı kaldırıldıktan (1826) sonra asker sıkıntısı çekmeye başlayan devlet, büyük ölçüde oymak gençlerinden yararlanırken, asker veren oymakları vergi dışı tuttuğu gibi, bunları ayrıca hazine ödeneğine de bağladı. Bozdoğan, Melemenci, Kara Hacılı, Karakeçili gibi oymaklar bugün de Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde, yerleştirildikleri yörelerde toprağa bağlı olarak ya da yarı konargöçer durumda ve yine oymak adı altında yaşarlar.
Kaynak: Büyük Larousse
Oymak Nedir?
