Müteferrika Nedir?

MÜTEFERRİKA

a (ar. müteferrikten müteferrika). Esk.
1. Birbirinden farklı işler, konularla ilgili nesne, kuruluş vb.
2. Önceden belli olmayan harcamalar için ayrılan para; bunları karşılamaya ayrılan ödenek: Mebaligi müteferrika, masarıfi müteferrika.
3. Güvenlik kuvvetlerinde farklı suçlardan gözaltına alınanların ilgili birimlere gönderilmeden önce bulunduruldukları bölüm.

—Kur. tar. Osmanlı devletinde hademe sınıfından olan ve çeşitli hizmetlerde kullanılan görevli. (Bk. ansikl. böl.)

• Müteferrika başı, saray ya da hünkâr müteferrikalarının amiri.
• Müteferrika-i solakan, Yeniçeri ocağı’na bağlı solakların hizmetine bakan görevli.

—ANSİKL. Sarayda, padişah hizmetinde bulunan hünkâr müteferrikaları, genellikle rical çocukları arasından seçilir ve "müteferrika başı” adlı amirlerinin buyruğu altında görev yaparlardı. Bunlar "ulufeli müteferrika" ve “zeametli müteferrika" olarak ikiye ayrılırlardı. Ricalden olanlarla has odadan gelen ulufeli müteferrikalar, ötekilerden daha üstün tutulur ve daha yüksek yevmiye alırlardı. Bayram tebriki sırasında önce ulufeli müteferrikalar, sonra da zeametliler padişahın eteğini öperlerdi.

Ancak, aralarında vezir varsa, ona öncelik tanınırdı. Kesin olmayan müteferrika sayısı, padişahın isteğine göre artar ya da eksilirdi. Ulufelerini küçük ruznamçeciden alan müteferrikaların yevmiyeleri 60 ile 100 akçe arasında değişirdi. Bunlar tören ve alaylarda başlarına mücevveze (üstü bombeli bir çeşit kavuk), sırtlarına atlas üst ya da erkân kürkü giyerlerdi. Hükümdar dışarı çıktığı ya da cuma namazına gittiği zaman, müteferrikalar onun önünde yürürlerdi. Padişahla birlikte sefere çıktıklarında Enderun hâzinesinin ve saltanat sancaklarının korunması bunlara bırakılırdı. Ulufeli müteferrikalar da yalnız padişah tuğlarının korunmasıyla görevlendirilirdi. Müteferrikalar sefer sırasında zırh, tolga, sorguç ve kolçak kuşanırlardı. Müteferrikalık Tanzimat’tan sonra kaldırıldı.

Müteferrika

, Osmanlı Devleti’nde değişik hizmet alanlarında görevli kişilere verilen ad.

Müteferrikalar ulufeli ve gedikli olarak ikiye ayrılırdı.

Saray (Dergâh-ı Âli) müteferrikaları, padişahın yazılı buyruklarını yerlerine ulaştırmakla görevliydi. Bunlar ulufeli olur, gündelikleri 60-100 akçe arasında değişirdi. Bu göreve bostancılardan, vezir ve beylerbeylerinin yetişkin oğulları arasından atama yapılırdı. Saray müteferrikaları gittiği yerlerde padişaha eşlik ederlerdi.

Gedikli müteferrikalar tımar ve zeamet sahibiydiler. Atanmaları, gedik boşalmasına bağlıydı. Bu gruptakiler bir süvari sınıfı oluşturmakla birlikte, görevleri saray müteferrikalarından farksızdı. Padişahla sefere gider, Enderun Hazinesi’ni korur, alay ve törenlerde tuğ muhafızlığı yaparlardı.
Sadrazam, vezir, beylerbeyi ve bazı devlet ileri gelenlerinin bazı hizmetlilerine de müteferrika denirdi. Bunlar hizmetinde bulundukları kişilere seferlerde eşlik eder, sancaklarını taşır, verdikleri buyrukları öbür kapı halkına bildirirlerdi. Yeniçeri Ocağı’nda solaklar sınıfına yardımcılık edenlere müteferrika-i solakan, Tersane-i Amire’deki gemi reislerine de müteferrika denirdi.
Müteferrikalık, yüksek görevler için ilk basamaktı. Tanzimat döneminde kaldırıldı.