TOMURCUK a. Bot. Genç yapraklarla sarılmış bir sürgünün büyüme noktasından oluşan organ. (Bk. ansikl. böl.)
—Ağ. yet. Tomurcuk alma, bir bitkinin yararsız olacağı kabul edilen tomurcuklarının genellikle elle koparılıp atılması.
—Bağc. Kısır tomurcuk, asma kütüğünde en altta bulunan ve meyve vermeyen tomurcuk.
—Bot. Tomurcuk iç düzeni, çiçeğin çeşitli bölümlerinin tomurcuk içindeki durumu. (Tomurcuk iç düzeni çeşitlidir; helezoni, çenetli, buruşuk, kiremrt dizisi, salyangoz, yumağımsı vb.) || Tomurcuk içi yaprak düzeni, yaprak taslaklarının tomurcuk içindeki konumu. (Tomurcuk yaprakları yaygınsa tomurcuk düz; orta damar'boyunca katlanmışsa katmerli; yelpaze şeklinde kıvrılmışsa [huş ağacındaki gibi] kıvrık, tepeden dibe doğru yuvarlanıp sarılmışsa [eğreltilerdeki gibi] halkamsı’dır.) || Tomurcuk pulu, ağaç ve ağaççıklarda uyur yaprak tomurcuklarını koruyan kabuksu kılıf. || Tomurcuk taslağı, çiçekli bir bitkinin embriyonunda eksenin en üst bölümü. (Tomurcuk taslağı tam bir tomurcuk sayılır ve tohum uykuya yatmazdan önce oluşur.) || Çiçek tomurcuğu, tek çiçek verecek olan tomurcuk. || Erkenci tomurcuk, kış uykusuna yatmadan önce, erken gelişen tomurcuk.
—Mim. Kıvrıkdalların, yaprakların ucuna yerleştirilen ve küçük goncalara benzeyen bezeme motifi.
—Mim. ve Süslem. sant. Tepe tomurcuğu, bir tepeliğin, bir kalkan duvarının üst bölümünü süsleyen, üsluplaştırılmış çiçek biçiminde ayrık bezeme; aynı bezemenin iç dekorasyonda, kuyumculukta vb. kullanılan biçimi. (Bk. ansikl. böl.)
—Zool. ve Anat. Tam bir organın ya da bireyin taslağını içeren her çeşit embriyon oluşumu. || Kuyruk tomurcuğu, omurgalılarda nörulayı izleyen embriyon gelişim evresi. || Tat ya da tatma tomurcuğu, suda yaşayan omurgalılarda beden yüzeyinin hemen hemen her tarafında, karada yaşayan omurgalılarda ağız ve yutak boşluklarının içinde ve özellikle dil üzerinde bir portakalın dilimleri gibi dizili bulunan tatma duyusu hücreleriyle destekli hücrelerin tümü, (insanda dilin üstündeki kat papillaları bölgesi tat tomurcuğunu karşılar.)
—ANSİKL. Bot. Tomurcuklar bulundukları yerlere göre adlar alır: sapın ucunda bulunanlara tepe tomurcuğu, yanlarından çıkanlara yan tomurcuğu denir; yan tomurcuklar genellikle yaprakla dalın birleşme yerinde (yaprakların koltuğunda) bulunur. Yaşlı dalların, köklerin ve yaprakların herhangi bir yerinde gelişen tomurcuğa gizli tomurcuk denir.
Tomurcuklar yapılarına göre de çeşitlere ayrılır: yapraklı sürgünün çok az korunduğu tomurcuklara (otsu bitkiler ya da sürekli gelişen odunsu bitkiler) çıplak tomurcuk ve yaprak taslaklarıyla sarılı sürgünün, kalın pul biçiminde yapraklarla korunduğu tomurcuklara (sürekli büyüye- meyen odunsu bitkiler) pullu tomurcuk denir; koruma olayı genellikle bu pulların salgıladığı reçine ya da zamkla (kozalaklılar, kestane, kavak) ve hatta genç yaprakların arasındaki tüylerle daha da pekiştirilir (kestane); pullu tomurcuklar kışın uyurlar ve oluştukları yılın ertesi baharında açılırlar. Tomurcuklar oluşturdukları organlara göre de değişik adlar alır: sadece yaprak ve dal verenler (bunlar genellikle dar ve sivridir) dal ya da yapı'ak tomurcuğu; az sayıda çiçek, fakat çok meyve verenler (bunlar tombul ve kısadır) çiçek ya da meyve tomurcuğu; aynı sayıda yaprak ve çiçek verenler karma tomurcuk (asma: bu türde sadece bir çeşit tomurcuk vardır) adını alır. Bahçecilikte özsuyu belli bir yere çekebilmek için geçici olarak bırakılan tomurcuğa çağrı tomurcuğu denir.
—Mim. Ortaçağ ustaları ve sanatçıları, tepe tomurcuklarını yaygın olarak kullanmış, XII. yy.’dan başlayarak, köşeli ve taşkın tüm bölümleri bu öğelerle süslemişlerdir. Tepe tomurcukları, çiçekleri, iç içe girmiş ya da açık yaprakları canlandırır. XIII. yy.'da sapları, kare ya da sekizgen kesitlidir ve aynı düzeyde yer alan dört yaprak ve üstünde bir tomurcuktan ya da iki sıra düzenlenmiş dört yapraktan oluşur. Son durumda, ikinci sıranın yaprakları, birinci sıranın yapraklarıyla almaşık bir düzendedir. Tepe tomurcukları Rönesans’tan başlayarak demir işlerinde de yaygın olarak kullanılmıştır.
Kaynak: Büyük Larousse
Tomurcuk Nedir?
