Yalı Nedir?

YALI a.
1. Düz ve açıklık deniz, göl vb. «kıyısı, sahil.
2. Su kıyısında yapılmış genellikle yazlık olarak kullanılan büyük, görkemli ev. (Bk. ansikl. böl.)
3. Yalı kazığı (gibi), uzun boylu, iri yan kimseler için kullanılır. || Yalı uşağı, deniz kıyısı yerlerde doğup büyümüş kimse.

—Denize. Yalı kütüğü, ağaç gemi inşaatında, kemere başlarını kemere astarı üzerine bindirerek birleştirmek için, güverte kaplamasından biraz daha yükseğe yerleştirilmiş ve içten geminin iki kenarı boyunca uzanan kuşaklar. || Üst güvertenin küpeşte kenarlarındaki yarı yuvarlak oluklar.

—Inş. Yalı baskısı, tahtaların, yüzeye vuran yağmura karşı sızdırmazlık sağlayacak biçimde kiremit gibi üst üste bindirilmesi ve çivilenmesiyle oluşan dış duvar kaplaması. (İstanbul'daki eski ahşap evlerin dış kaplaması bu teknikle yapılmıştır.)

—Kur. tar. Yalı ağalığı, Osmanlılar'da kıyı gümrüklerini koruma görevi. || Yalı ağası, Osmanlılar'da kıyıları korumakla görevli olanların komutanına verilen ad.

—ANSİKL. Mim. Türk mimarlığında, yalıların ilk örnekleri Boğaziçi'nden önce Haliç boyunca kurulmuştu. XVII. yy. sonlarına doğru Boğaziçi’nin iki yakası ilgi çekmeye başlamış; saray halkı, dönemin devlet adamları ve zenginleri Anadolu ve Rumeli yakası boyunca yalılar, sahilsaraylar (yalı saray) yaptırmışlardır. Bunlardan günümüze ulaşan en eski örnek, Anadolu- hisan'ndaki Amcazade* yalısı dır (XVII. yy. sonu). Meşrute yalı olarak da anılan bu yapı denize uzanan, T planlı, ortası fıskiyeli divanhanesi ile dikkati çeker. Çoğunlukla yazlık olarak kullanılan bu yalıların yapımı XVIII. ve XIX. yy.'larda da hızla sürmüştür. Dönemin beğenisine uygun olarak barok, empire (ampir), rokoko, art nouveau üsluplarında olan bu yapılar çoğunlukla ahşaptır ve aşıboyalı, beyaz ya da yeşil renklidir. Kimileri kazıklar üzerinde denize çıkıntı yapar. Çoğunun altında kemerli kayıkhaneleri vardır. Bostancıbaşı defterlerinin kayıtlarına göre 1814-1815' te, Salıpazarı ile Rumelikavağı arasında 547, Üsküdar ile Anadolukavağı arasındaysa 276 yalı bulunuyordu. Bu yalıların en ünlüleri olarak Emirgân'daki Şerifler yalısı, Kandilli'deki Kontostrorog yalısı, Ce- milesultan yalısı, Kıbrıslımehmetpaşa yalısı, Çengelköy'deki Sadullahpaşa yalısı, Kuzguncuk’taki Fethiahmetpaşa yalısı (Pembe yalı), Anadoluhisan'ndaki Hekimbaşı Salih Efendi'nin yalısı, Tarabya'daki, Zarifler yalısı, alman, İtalyan ve transız sefaretlerinin (bu binalar bugün konsolosluk olarak kullanılmaktadır) bulunduğu yalılar, Sadberkhanım müzesi'nin bulunduğu yalı da belirtilebilir.

yalı
isim Yunanca giali

1 . Deniz, göl veya ırmak kenarı, düz ve açık su kıyısı, sahil.
2 . Su kıyısında yapılmış büyük, görkemli ev:
"Babamın küçük yalısını eşyasıyla satın alan... bir Meşrutiyet devri mebusunu ziyaret ettiğim zaman... yüreğim burkulmuştu."- R. H. Karay.


Atasözü, deyim ve birleşik fiiller
yalı kazığı gibi

Birleşik Sözler
yalı ağası
yalı boyu
yalı bülbülü
yalıçapkını
yalı uşağı
yalı yar