MADEN a. (ar. ma < den).
1. Mad. oc. Yeraltında bulunan mineral ya da fosil.
2. Kim. METAL'in eşanlamlısı.
3. Maden ocağı ya da maden işletmesi: Madende çalışmak. Madene inmek.
4. Çok değerli şeyleri kapsayan yer.
5. Tkz. Kolay ve iyi kazanç sağlayan iş ya da kendisinden maddi çıkar sağlanan, özellikle de kumarda parası kolayca alınan kimse.
6. Maden kömürü - MADENKÛ- MÜRÜ. || Maden mavisi, kül rengini andıran parlak mavi. || Maden suyu -MADENSUYU.
—Huk. Maden arama ruhsatı, belirli alanda maden arama çalışmaları yapılabilmesi için verilen yetki belgesi. || Maden hakları, madenlerin aranması, bulunması ve işletilebilmesi için verilen izinler ve maden yataklarının bulunmasına yardımcı olanlara sağlanan maddi olanaklar. (Maden hakları, medeni hakları kullanma yetkisine sahip türk vatandaşlarına, madencilik yapabileceği statüsünde yazılı tüzel kişiliği olan şirketlere, bu konuda yetkili kamu iktisadi teşebbüsleriyle müesseseleri, bağlı ortaklıkları ve iştiraklerine, öteki kamu kurum, kuruluş ve idarelerine verilir.) || Maden hukuku. (Bk. ansikl. böl.) || Maden işletme ruhsatı, maden işletme etkinliklerinde bulunulabilmesi için verilen yetki belgesi. || Maden kanunu, madenlerin aranması, işletilmesi, üzerinde hak sahibi olunması ve terk edilmesiyle ilgili esas ve usulleri düzenleyen 4 haziran 1985 tarih ve 3213 sayılı kanun. || Maden sicili, tüm madencilik çalışmalarıyla ilgili teknik ve parasal konuların işlendiği sicil. (Maden sicili, Enerji ve tabii kaynaklar bakanlığı Maden dairesi'nce tutulur. Maden haklarının devir, intikal, haciz, rehin, ipotek ve sona erme durumları bu sicile işlenir Maden sicilleri alenidir.) || Madencilik fonu, madencilik alanında istikran sağlamak ve desteklemek amacıyla kurulmuş fon. (Maden sahasında çıkarılacak cevherlerden işletme .yıllık brüt kârının yüzde beşi madencilik fon iştiraki olarak, ruhsat sahibince Etibank'a ödenir. Fonda toplanan paralar, madencilik arama, araştırma, geliştirme, üretim, ihracat vb. kredileri olarak kullanılır.)
—isi. Madenlerin zekâtı -ZEKÂT.
—Mad. oc. Maden ocağı, cevher ya da kömür çıkarmak için arazide kazılan boşluk: Maden ocağına inmek.
—Bir yatağı işletmek için gerekli tesislerin tümü. (Bk. ansikl. böl.) || Maden yatağı, minerallerin ya da fosil maddelerin yeraltında ya da yerüstünde bulundukları yer.
—Yerbil. Maden cevheri ya da filizi - CEVHER.
♦ sıf. Madenden yapılmış şey için kullanılır; metal: Maden para.
—ANSİKL. Huk. Madenlere hukuki bakımdan iki ayrı sistem uygulanmaktadır. Madenler ya bulundukları arazinin bütünleyici parçası (mütemmim cüzü) sayılır ya da arazi mülkiyetinin dışında kabul edilir.
Bu durumda da değişik uygulamalar görülür:
1. madeni işgal eden ve işleten ona sahip olur;
2. madeni arayıp bulan onun sahibi olur;
3. devlet, istediği kişilere madenlerin aranmasını ve işletilmesini bir imtiyazla verir. Günümüzde madenler kamu malları niteliğinde ve maden işletmeleri de kamu hizmeti imtiyazları biçiminde görülmektedir. Türkiye’de Medeni kanun'un kabulünden önce yürürlükte olan Mecelle' ye göre, madenler bulundukları toprakların bütünleyici parçası sayılmışlardır. Ancak daha sonra Arazi kanunu, madenin bazı durumlarda devlete ait olmasını ya da madenin onu bulana ait olmasını tebul ederek her iki hukuk sistemine de yer vermiştir Ancak, OsmanlI devleti ekonomik nedenlerle madenleri kendisi işletememiştir. Madenlere ilişkin 1879 ve 1906 tarihli Meadin nizamnameleri, kömür madenleri hakkındaki Teamülname ve taş- ocakları hakkındaki 1901 tarihli nizamname yeni bazı düzenlemeler getirmiştir Cumhuriyet'ten sonra 1926'da kabul edilen Medeni kanun madenler hakkında yeni hükümler öngörmüştür. Madenler, yasaya göre, taşınmaz mülkiyetinin konuları içinde ayrı olarak sayılmış, tapu siciline kaydedilecek taşınmazlar arasında, taşınmazdan ayrı olarak gösterilmiştir. (Med. k. md. 632, 911.) Maden hukukunda en önemli değişiklik 1924 Anayasast’nın devletçilik ilkesini kabul etmesiyle gerçekleşmiştir. Madenlerin bir bölümünün işletilmesi, bir kamu hizmeti olarak kabul edilmiş ve bu hizmeti görmek amacıyla Eti- bank kurulmuştur. Ereğli kömür havzasındaki maden imtiyazları devletleştirterek Etibank'a devredilmiştir. Maden araması da bir kamu hizmeti sayılarak Maden tetkik ve arama enstitüsü kurulmuştur. Böy- lece bazı madenler kamu malı ve bunların işletmesi de kamu hizmeti durumuna konmuştur.
3 mart 1954 tarih ve 6309 sayılı Maden kanunu, madenleri devletin hüküm ve tasarrufu altında saymakla birlikte maden işletmelerinin özel kişilere ve yabancı sermayeye verilebileceğini kabul etmiştir.
1982 Anayasası'nın 168. maddesi hükmüne göre, doğal servetler ve kaynaklar devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bunların aranması ve işletilmesi hakkı devlete aittir. Devlet, bu hakkını belli bir süre için gerçek ve tüzel kişilere devredebilir. Son olarak çıkarılan 4 haziran 1985 tarih ve 3213 sayılı Maden k.'nun 4. maddesi, madenlerin devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğunu ve içinde bulundukları arazinin mülkiyetine bağlı olmadığını açıkça belirtir. Bu yasaya göre, madenlerin aranması ruhsata bağlıdır. Arama ruhsatı için başvurularda öncelik hakkı göz önünde tutulur. Arama ruhsatı sahibi yasal koşulları yerine getirince ön işletme ruhsatı, işletme ruhsatı ve işletme izni alır, işletme ruhsatı süresi on yaldan az olamaz. Bu süre en çok altmış yıla kadar uzatılabilir. Madenlerin işletme sahası özel mülkiyet konusu taşınmazlardansa, gerektiğinde bu yerler devletçe kamulaştırı- labilir. Maden tetkik ve arama genel müdürlüğü herhangi bir ruhsat ya da izne bağlı olmaksızın, madencilik yapılabilecek tüm sahalarda aramada bulunabilir. Maden hukukunda özel bir yeri olan petrol, ayrı bir yasayla düzenlenmiştir. ( PETROL.)
—Mad. oc. Her maden ocağında şu bölümler bulunur: işletme şantiyeleri, bu şantiyelere girişi sağlayan altyapılar, cevher boşaltma donanımları, bir ilk işlem fabrikası, karoda toplanmış tesisler.
Açık maden ocaklarındaki işletme şantiyeleri, cevher içinde kazılan basamaklardan oluşur; üst katmanlardaki kısır malzemeler çıkarıldıktan sonra cevher kazma işlemleri bu basamaklarda gerçekleştirilir. Giriş altyapıları, hareketli makinelerin (mekanik'kepçelec kamyonlar, sondaj makineleri) bakım atölyeleri, kazı arınları ve boşaltma noktaları arasında çalışmasına olanak veren yollardan ya da pistlerden oluşur. Cevher, ilk işlem fabrikasına kon- veyörler ya da kamyonlarla aktarılır. Kısır örtü katmanı da arınlardan boşaltma bölgelerine aynı şekilde nakledilir.
Yeraltı maden ocakları'nda işletme şantiyeleri, galeriler, odalar ya da ayaklardır; kazı, boşaltma, tahkimat ve kimi zaman da doldurma işlemleri buralarda yapılır. Bu şantiyelerin birbirlerine göre konumları, işletme yöntemine göre düzenlenir. Yatağa girişler açık maden ocaklarından daha karmaşıktır; kuyular ya da desand- riler (hava dolaşımını sağlamak için en az iki tane), yeraltında işletilecek yatağın en alt seviyesine kadar iner; cevhere giden katmanlara koşut düzey yollarına ya da katmanları kesen ana galerilere bu kuyu ya da desandrilerden ulaşılır; ikincil yollar (fere, başyukarı, tavan ve taban yolları), cevher içinde temel işletme birimlerini oluşturan panolar meydana getirir. Kazılan ürünler çıkarma kuyusuna ya da desandri tabanına kadar konveyörler, vagonlar ya da kamyonlarla taşınır; nihayet bunlar gerek kuyu içindeki bir asansör (dökme yük taşıyan skipi ya da vagonları alan çıkarma tefesi), gerek desandrideki bir konveyörle yerüstüne götürülür. Üretim çevriminin düzenli işlemesini sağlamak için, tabanda çeşitli tesisler bulunmalıdır: havalandırma, suatım, şantiyelerin gereç gereksinimini karşılama, personel dolaşımı, gereç bakımı. Ayrıca işletmenin gelişebilmesi için bir panonun tüm hazırlık işlerini önceden gerçekleştirmek gerekir. Dolayısıyla bir yeraltı maden ocağında, üretimde (kazı ve cevher taşıma) yer alan bir işçinin yanında hazırlık, bakım ve güvenlik gözetimi için 2 ya da 3 görevli da yüksek eğimli, damarlı ha bulunmalıdır. bir yatağın (kömür)
Bütün maden ocaklarında, çıkarılan cevmaden cevheri) altyapısı herin piyasaya sürülecek biçimde hazırlanması gerekir Bu hazırlama, cevherine göre ya basit bir mekanik hazırlama (kırma, toz giderme, yıkama, taneölçümsel sınıflandırma), ya cevheri yararlı cevher bakımından fiziksel yöntemlerle yoğunlaştırma (gravi- metri, manyetik ayırma, yoğun ortamda yıkama) ya da daha karmaşık bir fiziksel-kimyasal bir işlem (karbonatlar durumunda kavurma, sülfürler için yüzdürme yoluyla ayırma, uranyum durumunda iyon değiştiricisi reçineler ya da organik çözücülerle yoğunlaştırma) olabilir. Bu işlemler maden ocağının karosundaki bir iavuarda (kömür, sülfürler) ya da fabrikada (potas) gerçekleştirilir Kimi durumlarda işlem bitmiş ürün elde edilinceye kadar sürdürülür: örneğin, alçıtaşı genellikle ocaktan çıkar çıkmaz pişirilerek alçıya dönüştürülür.
"Üretici" bir maden ocağındaki etkinlikler belirli bir alan üzerinde kurulmuş çeşitli tesislerle tamamlanır: bakım atölyeleri, enerji üretimi ve dağıtımı (özellikle sıkıştırılmış hava), vestiyerler, çözümleme laboratuvarları, idari bürolar.
Kaynak: Büyük Larousse
Maden Nedir?
